Hoorcollege 1
Bestuursrecht
Wat is bestuursrecht?
- Relatie bestuur – burger staat centraal
- Behartiging algemeen belang staat voorop
- Het recht van, voor en tegen het overheidsbestuur
- Bestuursrechter is soms jegens alle burgers (avondklok), maar ook
tegen een groep burgers (toeslagenaffaire en DUO) of tegen 1
burger (beschikking).
Algemeen en bijzonder bestuursrecht
- Algemeen:
- besluitvormingsrecht (procedures); - algemene beginselen van
behoorlijk bestuur (abbb): normen die gaan over de besluitvorming
- handhavingsrecht
- boetes
- dwangsommen
- rechtsbescherming te zoeken tegen de overheid
- Bijzonder (specifiek algemeen belang)
- fysieke leefomgeving (milieu; ruimtelijke ordening; natuur; klimaat)
- openbare orde
- sociale zekerheid
- vreemdelingen
- onderwijs
- gezondheid
- media
- concurrentie.mededinging
Kenmerken bestuursrecht
- Monopoliepositie (van de overheid)
- exclusieve publiekrechtelijke bevoegdheid (door de wet)
- eenzijdige beslissingen; eenzijdig rechtspositie van burgers
bepalen
- ongelijkheid tussen burger en overheid
- Interventie in rechtspositie van individuen
- concretisering van de wet
- de overheid komt tussen de volledige vrije rechtspositie van de
burger
- Belangenafweging is vaak kerntaak
- ‘beleid’ is belangrijk ter bewaking gelijkheid
- altijd een belangenafweging maken
Recht van, voor en tegen het bestuur
- Het recht van het bestuur
- instrumenten waarmee overheid bestuurt
- ge- en verboden; vergunningsrecht; subsidies
, Hoorcollege 1
- Het recht voor het bestuur
- normen waaraan de overheid bebonden is
- wet en (ongeschreven) recht(sbeginselen)
- Het recht tegen het bestuur
- inspraak en rechtsbescherming tegen het bestuur
- zienswijzen, bezwaar, beroep en hoger beroep
Verhouding tot strafrecht en privaatrecht
- Strafrecht
- net als bestuursrecht: publiekrecht
- meer gericht op handhaving en sanctionering
- centrale rol (straf)rechter vs. centrale rol bestuur
- bestuur is soms bevoegd tot opleggen bestraffende, punitieve
sanctie
- Privaatrecht
- rechtsbetrekking tussen burgers vs. tussen burgers en overheid
- particuliere belangen vs. algemene belangen
- wilsovereenstemming en gelijkwaardig vs. ongelijk
- bestuur gebruikt ook het privaatrecht voor het algemeen belang
(art. 3:14 BW)
- Staatsrecht gaat meer over de organisatie van de staat en over de
wet- en regelgeving. En bestuursrecht meer over de verhouding
tussen burger en overheid en de bescherming tegen het bestuur.
Legaliteitsbeginsel (bestuursrecht)
- Het handelen van het bestuur(sorgaan) dient te berusten op een
wettelijke grondslag
- gebaseerd op het recht
- gebonden aan het recht
- De uitvoerende macht moet dus door de wetgevende macht worden
gemachtigd om op te treden
- Maar niet al het handelen dient te berusten op een wettelijke
grondslag
- Het is een beginsel en geen dwingend voorschrift
- Alleen bepaald overheidshandelen moet gebaseerd zijn op wettelijk
grondslag
- Gedeeltelijk gecodificeerd
- Ongeschreven beginsel
- HR inzake Methadonbrief
- HR inzake Fluoridering
Waarom het legaliteitsbeginsel?
- Democratisch gelegitimeerd overheidsoptreden
- wetgevende macht bepaalt onder welke voorwaarden de
overheid/kan optreden
- wij vinden het dus goed dat de overheid optreedt, zolang het maar
democratisch is bepaald
- Rechtsgelijkheid door vaststellen van algemene regels
- Rechtszekerheid doordat overheidsoptreden voorspelbaar is
, Hoorcollege 1
Welk overheidshandelen? Uitgangspunten
- Gebiedend of verbiedend beperken van vrijheid en/of eigendom
burger
- negatief overheidsoptreden (Eingriffsverwaltung)
- verlenen van ontheffingen/vergunningen ook negatief
- uitdrukkelijke, voldoende specifieke wettelijke grondslag vereist
- bv. Dat je niet de vrijheid hebt om zomaar in je tuin mag gaan
bouwen; of de verplichting tot het dragen van een mondkapje
- Verstrekken van steun aan burger
- positief overheidsoptreden (Leitungsverwaltung)
- in hoeverre is daarover ook een wettelijke grondslag vereist?
Gewenst!
- het gaat welk vaak gepaard met verplichtingen voor burgers (zoals
dat je moet laten zien dat je de kindertoeslagen ook daadwerkelijk
hebt gebruikt voor de kinderopvang). Daarvoor is dan misschien
eigenlijk toch wel een wettelijke grondslag voor nodig.
- aanspraken die de burger krijgt van de overheid
- bv. Financiële steun; uitkeringen; subsidies
- Karakter overheidsbeslissing
- Wesentlichkeitstheorie
- men vindt tegenwoordig dat je deze twee niet duidelijk kunt
onderscheiden (vaak is het combinatie) en dan kun je beter kijken
naar het karakter van de beslissing en aan de hand daarvan kijken
of daar een legaliteitsbeginsel voor vereist is.
Welk overheidshandelen? Partieel gecodificeerd
- Codificatie legaliteitsbeginsel is erg beperkt:
- Grondwet
- art. 89 lid 2 en 4 GW
- Voor vaststellen AMvB of ministeriële regeling met normen die
door straffen/sancties worden gehandhaafd is een wettelijke
grondslag vereist. (erg beperkte uitleg legaliteitsbeginsel). We
vinden allemaal wel dat alles gebaseerd moet zijn op de wet, maar
het staat niet zodanig in de Gw
- Aanwijzingen voor de Regelgeving (richtlijn): hierin is wel te lezen
dat een AMvB op wet gebaseerd moet zijn; een brede vorm van
uitleg van het legaliteitsbeginsel
Welk overheidshandelen? Awb
- Hierin is ook het legaliteitsbeginsel partieel gecodificeerd (er is dus
geen algemene regeling).
- Bijv. art. 5:4 Awb:
De bevoegdheid tot het opleggen van een bestuurlijke sanctie
bestaat slechts voor zover zij bij of krachtens de wet is verleend.
(voorbeeld van negatief optreden waar een wettelijke grondslag
voor vereist is).
- Bijv. art. 4:23 Awb: (voorbeeld van positief optreden “)
lid 1: een bestuursorgaan verstrekt slechts subsidie op grond van
, Hoorcollege 1
een wettelijk voorschrift dat regelt voor welke activiteiten subsidie
kan worden verstrekt
lid 3: het eerste lid is niet van toepassing:
sub d: in incidentele gevallen, mits de subsidie voor ten
hoogste vier jaren wordt
verstrekt.
Welk overheidshandelen? Jurisprudentie
- Ook de jurisprudentie is van belang om te achterhalen welk
overheidshandelen gebaseerd dient te zijn op de wet.
- Methadonbrief (HR 1986)
- bindende voorschriften
- Daarvan is ook sprake als de sanctie weliswaar niet formeel
wettelijk is geregeld, maar feitelijk wel als sanctie moet worden
opgevat.
- als de overheid dat dan toch doet zonder wettelijke grondslag, dan
is er sprake van een onrechtmatige daad.
- Fluoridering (HR 1973)
- ingrijpende maatregelen (Negatief of positief: dan is er een
wettelijke grondslag vereist)
- In de jurisprudentie is dus te zien dat we het legaliteitsbeginsel wel
erg belangrijk en dat de rechterlijke macht daar bij aan bijdraagt.
Methadonbrief (1986)
- Brief (beleidsdocument van de Volksgezondheid) aan alle artsen
over ambulante behandeling van verslaafden. Zij dienden meestal
methadon toe aan de verslaafden, zodat ze dat middel konden gaan
gebruiken ipv het middel waar ze aan verslaafd waren.
- Huisartsen zouden geen methadon moeten verstrekken indien een
gespecialiseerde instelling kan behandelen
- Dr. Rauwerda houdt zich daar niet aan: hij zegt dat hij geen
wettelijke bepaling kent waarin staat dat hij zich moet houden aan
een beleidsdocument van de inspecteurs voor Volksgezondheid. Wel
is er een bepaling waarin staat dat hij de vrijheid heeft om zelf te
bepalen hoe hij zijn huisartsenpraktijk runt.
- Inspecteur Kaufmann schrijft een brief: alle apothekers in de wijde
omgeving zouden recepten van Rauwerda moeten weigeren.
- Wat zegt de HR?
- Er is geen wettelijke grondslag om artsen bindende voorschriften te
geven
- Methadonbrief is dus een – gezaghebbend – advies
- artsen alleen gebonden aan medische tuchtrecht en strafrecht
- brief aan apothekers is effectieve boycot zonder wettelijke
grondslag
- onrechtmatige daad
- Rechtsregel: voor overheidstreden dat feitelijk gebiedend of
verbiedend van aard is, is een wettelijke grondslag vereist
Fluoridering (1973)
Bestuursrecht
Wat is bestuursrecht?
- Relatie bestuur – burger staat centraal
- Behartiging algemeen belang staat voorop
- Het recht van, voor en tegen het overheidsbestuur
- Bestuursrechter is soms jegens alle burgers (avondklok), maar ook
tegen een groep burgers (toeslagenaffaire en DUO) of tegen 1
burger (beschikking).
Algemeen en bijzonder bestuursrecht
- Algemeen:
- besluitvormingsrecht (procedures); - algemene beginselen van
behoorlijk bestuur (abbb): normen die gaan over de besluitvorming
- handhavingsrecht
- boetes
- dwangsommen
- rechtsbescherming te zoeken tegen de overheid
- Bijzonder (specifiek algemeen belang)
- fysieke leefomgeving (milieu; ruimtelijke ordening; natuur; klimaat)
- openbare orde
- sociale zekerheid
- vreemdelingen
- onderwijs
- gezondheid
- media
- concurrentie.mededinging
Kenmerken bestuursrecht
- Monopoliepositie (van de overheid)
- exclusieve publiekrechtelijke bevoegdheid (door de wet)
- eenzijdige beslissingen; eenzijdig rechtspositie van burgers
bepalen
- ongelijkheid tussen burger en overheid
- Interventie in rechtspositie van individuen
- concretisering van de wet
- de overheid komt tussen de volledige vrije rechtspositie van de
burger
- Belangenafweging is vaak kerntaak
- ‘beleid’ is belangrijk ter bewaking gelijkheid
- altijd een belangenafweging maken
Recht van, voor en tegen het bestuur
- Het recht van het bestuur
- instrumenten waarmee overheid bestuurt
- ge- en verboden; vergunningsrecht; subsidies
, Hoorcollege 1
- Het recht voor het bestuur
- normen waaraan de overheid bebonden is
- wet en (ongeschreven) recht(sbeginselen)
- Het recht tegen het bestuur
- inspraak en rechtsbescherming tegen het bestuur
- zienswijzen, bezwaar, beroep en hoger beroep
Verhouding tot strafrecht en privaatrecht
- Strafrecht
- net als bestuursrecht: publiekrecht
- meer gericht op handhaving en sanctionering
- centrale rol (straf)rechter vs. centrale rol bestuur
- bestuur is soms bevoegd tot opleggen bestraffende, punitieve
sanctie
- Privaatrecht
- rechtsbetrekking tussen burgers vs. tussen burgers en overheid
- particuliere belangen vs. algemene belangen
- wilsovereenstemming en gelijkwaardig vs. ongelijk
- bestuur gebruikt ook het privaatrecht voor het algemeen belang
(art. 3:14 BW)
- Staatsrecht gaat meer over de organisatie van de staat en over de
wet- en regelgeving. En bestuursrecht meer over de verhouding
tussen burger en overheid en de bescherming tegen het bestuur.
Legaliteitsbeginsel (bestuursrecht)
- Het handelen van het bestuur(sorgaan) dient te berusten op een
wettelijke grondslag
- gebaseerd op het recht
- gebonden aan het recht
- De uitvoerende macht moet dus door de wetgevende macht worden
gemachtigd om op te treden
- Maar niet al het handelen dient te berusten op een wettelijke
grondslag
- Het is een beginsel en geen dwingend voorschrift
- Alleen bepaald overheidshandelen moet gebaseerd zijn op wettelijk
grondslag
- Gedeeltelijk gecodificeerd
- Ongeschreven beginsel
- HR inzake Methadonbrief
- HR inzake Fluoridering
Waarom het legaliteitsbeginsel?
- Democratisch gelegitimeerd overheidsoptreden
- wetgevende macht bepaalt onder welke voorwaarden de
overheid/kan optreden
- wij vinden het dus goed dat de overheid optreedt, zolang het maar
democratisch is bepaald
- Rechtsgelijkheid door vaststellen van algemene regels
- Rechtszekerheid doordat overheidsoptreden voorspelbaar is
, Hoorcollege 1
Welk overheidshandelen? Uitgangspunten
- Gebiedend of verbiedend beperken van vrijheid en/of eigendom
burger
- negatief overheidsoptreden (Eingriffsverwaltung)
- verlenen van ontheffingen/vergunningen ook negatief
- uitdrukkelijke, voldoende specifieke wettelijke grondslag vereist
- bv. Dat je niet de vrijheid hebt om zomaar in je tuin mag gaan
bouwen; of de verplichting tot het dragen van een mondkapje
- Verstrekken van steun aan burger
- positief overheidsoptreden (Leitungsverwaltung)
- in hoeverre is daarover ook een wettelijke grondslag vereist?
Gewenst!
- het gaat welk vaak gepaard met verplichtingen voor burgers (zoals
dat je moet laten zien dat je de kindertoeslagen ook daadwerkelijk
hebt gebruikt voor de kinderopvang). Daarvoor is dan misschien
eigenlijk toch wel een wettelijke grondslag voor nodig.
- aanspraken die de burger krijgt van de overheid
- bv. Financiële steun; uitkeringen; subsidies
- Karakter overheidsbeslissing
- Wesentlichkeitstheorie
- men vindt tegenwoordig dat je deze twee niet duidelijk kunt
onderscheiden (vaak is het combinatie) en dan kun je beter kijken
naar het karakter van de beslissing en aan de hand daarvan kijken
of daar een legaliteitsbeginsel voor vereist is.
Welk overheidshandelen? Partieel gecodificeerd
- Codificatie legaliteitsbeginsel is erg beperkt:
- Grondwet
- art. 89 lid 2 en 4 GW
- Voor vaststellen AMvB of ministeriële regeling met normen die
door straffen/sancties worden gehandhaafd is een wettelijke
grondslag vereist. (erg beperkte uitleg legaliteitsbeginsel). We
vinden allemaal wel dat alles gebaseerd moet zijn op de wet, maar
het staat niet zodanig in de Gw
- Aanwijzingen voor de Regelgeving (richtlijn): hierin is wel te lezen
dat een AMvB op wet gebaseerd moet zijn; een brede vorm van
uitleg van het legaliteitsbeginsel
Welk overheidshandelen? Awb
- Hierin is ook het legaliteitsbeginsel partieel gecodificeerd (er is dus
geen algemene regeling).
- Bijv. art. 5:4 Awb:
De bevoegdheid tot het opleggen van een bestuurlijke sanctie
bestaat slechts voor zover zij bij of krachtens de wet is verleend.
(voorbeeld van negatief optreden waar een wettelijke grondslag
voor vereist is).
- Bijv. art. 4:23 Awb: (voorbeeld van positief optreden “)
lid 1: een bestuursorgaan verstrekt slechts subsidie op grond van
, Hoorcollege 1
een wettelijk voorschrift dat regelt voor welke activiteiten subsidie
kan worden verstrekt
lid 3: het eerste lid is niet van toepassing:
sub d: in incidentele gevallen, mits de subsidie voor ten
hoogste vier jaren wordt
verstrekt.
Welk overheidshandelen? Jurisprudentie
- Ook de jurisprudentie is van belang om te achterhalen welk
overheidshandelen gebaseerd dient te zijn op de wet.
- Methadonbrief (HR 1986)
- bindende voorschriften
- Daarvan is ook sprake als de sanctie weliswaar niet formeel
wettelijk is geregeld, maar feitelijk wel als sanctie moet worden
opgevat.
- als de overheid dat dan toch doet zonder wettelijke grondslag, dan
is er sprake van een onrechtmatige daad.
- Fluoridering (HR 1973)
- ingrijpende maatregelen (Negatief of positief: dan is er een
wettelijke grondslag vereist)
- In de jurisprudentie is dus te zien dat we het legaliteitsbeginsel wel
erg belangrijk en dat de rechterlijke macht daar bij aan bijdraagt.
Methadonbrief (1986)
- Brief (beleidsdocument van de Volksgezondheid) aan alle artsen
over ambulante behandeling van verslaafden. Zij dienden meestal
methadon toe aan de verslaafden, zodat ze dat middel konden gaan
gebruiken ipv het middel waar ze aan verslaafd waren.
- Huisartsen zouden geen methadon moeten verstrekken indien een
gespecialiseerde instelling kan behandelen
- Dr. Rauwerda houdt zich daar niet aan: hij zegt dat hij geen
wettelijke bepaling kent waarin staat dat hij zich moet houden aan
een beleidsdocument van de inspecteurs voor Volksgezondheid. Wel
is er een bepaling waarin staat dat hij de vrijheid heeft om zelf te
bepalen hoe hij zijn huisartsenpraktijk runt.
- Inspecteur Kaufmann schrijft een brief: alle apothekers in de wijde
omgeving zouden recepten van Rauwerda moeten weigeren.
- Wat zegt de HR?
- Er is geen wettelijke grondslag om artsen bindende voorschriften te
geven
- Methadonbrief is dus een – gezaghebbend – advies
- artsen alleen gebonden aan medische tuchtrecht en strafrecht
- brief aan apothekers is effectieve boycot zonder wettelijke
grondslag
- onrechtmatige daad
- Rechtsregel: voor overheidstreden dat feitelijk gebiedend of
verbiedend van aard is, is een wettelijke grondslag vereist
Fluoridering (1973)
