Samenvatting psychodiagnostiek
Hoofdstuk 1 Inleiding: psychodiagnostiek binnen de
gezondheidspsychologie
Het Nederlands Instituut van Psychologen (NIP) definieert psychodiagnostiek als een
onderzoeksproces dat is gericht op het doen van psychologische uitspraken over personen. Volgens
deze definitie omvat psychodiagnostiek het houden van (intake0gesprerkkken, het doen van
psychologisch onderzoek, het opstellen van rapportages en de terugkoppeling hiervan aan de client.
Kaptein, Dekker, Smets en Vingerhoets (2012) noemen als doelen van de behandeling door een
gezondheidszorgpsycholoog:
- Kennis van de patiënt vergroten over de (psychosociale) gevolgen van de ziekte
- Patiënt motiveren tot een gedragsverandering
- Het inzicht bij patiënt vergroten in diens persoonlijke gedrag
- Houding en vaardigheden van patiënt versterken tegenover zelfzorg van de patiënt
Diagnostiek bij gezondheidspsychologie wordt toegepast:
1. Bij mentale klachten als gevolg van fysieke gezondheidsproblemen
2. Bij fysieke en mentale klachten door een eongezonde leefstijl
3. Als gespreksinstrument om het algemeen welzijn te versterken
De werkvelden
Psychodiagnostiek binnen de gezondheidspsychologie kan in verschillende werkvelden worden
uitgevoerd, bijvoorbeeld binnen huisartsenpraktijk door POH, binnen ziekenhuis, revalidatiecentrum
of verpleeghuis.
De hulpverlening kan op verschillende manieren worden aangeboden:
- Door zelfhulpinterventie (zonder dat zorgverlener vooraf hoeft te diagnosticeren) en
doorverwijzing naar POH-GGZ
- Door combinatie van face-to-face hulpverleneing en zelfstandig modules te doorlopen
- Onder begeleiding van leefstijlcoach of psycholoog, etc. Bijvoorbeeld Experience Sampling
Methode, gestructureerde dagboekmethode.
Populatie en problematiek
Hulpverlening binnen de gezondheidspsychologie kan het beste omschreven worden als hulp bij het
versterken van het vermogen om je aan te passen en je eigen regie te voeren in het licht van de
sociale, fysieke en emotionele uitdagingen van het leven. Dit sluit aan bij de definiete van positieve
gezondheid.
Somatische klachten waarvoor geen medische verklaring te vinden is, de Somatisch Onvoldoende
Verklaarde Lichamelijke klachten (SOLK).
Verwijzing en doorverwijzing
Een psycholoog komt in eerste instantie in contact met een client via een aanmelding van een erkend
verwijzer. Een erkend verwijzer is een huisarts of medisch specialist.
1
,Multidisciplinaire samenwerking
Kenmerkend voor zo’n team is dat de klachten van een client worden besproken door verschillende
hulpverleners met uiteenlopende wetenschappelijke of professionele competenties. De
problematiek wordt bekeken vanuit verschillende standpunten, wat resulteert in een holistische
benadering van de problematiek. Biopsychosociale model.
Psychodiagnostische taak
Binnen de gezondheidspsychologie vervult de psychodiagnostiek vaak een ondersteunende functie
voor het gehele hulpverleningstraject.
Met holistische visie kan duidelijk worden gemaakt hoe gedrag en psychosociale factoren invloed
uitoefenen op het ontstaan en beloop van de problematiek.
Psychodiagnostiek onderzoek richt zich op verschillende domeinen.
Intelligentieonderzoek
Met behulp van intelligentieonderzoek kan een beeld worden gevormd van het niveau en de
structuur van de intelligentie
Persoonlijkheidsonderzoek
Het doel van persoonlijkheidsonderzoek is om de persoonlijkheidskenmerken in kaart te brengen
Projectief onderzoek of indirecte methoden
Er wordt met deze methode geprobeerd gegevens te achterhalen dien iet bereikt kunnen worden via
zelfrapportage of gedragsobservatie.
Neuropsychologisch onderzoek
Neuropsychologisch onderzoek wordt ingezet wanneer de vraag zich richt op het in kaart brengen
van de hogere cognitieve functies, zoals aandacht, geheugen, taal, motoriek en perceptie. Relatie
tussen hersenen en gedrag wordt bestudeerd.
Probleemgericht onderzoek
Bij probleemgericht onderzoek worden de klachten nader onderzocht, of wordt gescreend of sprake
is van andere relevante klachten die niet eerder aan de orde kwamen. Hoe iemand geneigd is met
problemen om te gaan wordt onderzocht.
Hoofdstuk 2 de diagnostische cyclus in de praktijk van
de klinische en gezondheidspsychologie
Een psycholoog die diagnostisch onderzoek uitvoert, is zowel een professional die betrokken is bij
zijn client als een wetenschapper.
Achtergrond van de diagnostisch cyclus
Empirische cyclus voor experimenteel onderzoek van De Groot (1961) als basis gebruikt. Er zijn
immers duidelijke overeenkomsten tussen experimenteel onderzoek en diagnostiek. Bij beide gaat
het om het helder krijgen van een onderzoeksvraag en het op verantwoorde wijze vinden van een
antwoord op die vraag via logisch redeneren en het verzamelen van empirische gegevens. Een
verschil tussen beide is dat wetenschappelijk onderzoek gericht is op generaliseerbare antwoorden,
terwijl diagnostiek juist op zoek is naar antwoorden voor een individu of specifieke groep.
2
, Belangrijkste richtlijnen:
- Toets vermoedens aan gegevens en stel (voor)oordelen bij als daar aanleiding toe is
(voorbeeld: man loopt vast in zijn werk. Vermoeden is dat hij cognitief niet in staat is. Uit
onderzoek blijkt dat hij hoogbegaafd is. Is niet gemotiveerd voor werkzaamheden, maar
durfde dit niet te zeggen)
- Zoek doelgericht en systematisch naar bepaalde patronen en houd rekening met de
consistentie in die patronen (voorbeeld: baseer oordleen op verschillende bronnen en check
of consistent beeld naar voren komt. Neem tests en vragenlijsten af, maar observeer ook en
houd interviews)
- Hanteer theoretisch verantwoorde redeneringen en gegevens uit recent wetenschappelijk
onderzoek (voorbeeld: gebruikt niet van Jung of grafologische uitspraken)
- Gebruik voldoende betrouwbare en valide diagnostische onderzoeksmiddelen (voorbeeld: ga
altijd COTAN na en/of beschikbaar wetenschappelijk onderzoek naar psychometrische
kwaliteiten)
- Leg verantwoording af aan collega’s en cliënten door de denk- en werkwijze te expliciteren
(voorbeeld: wees open en eerlijk, consulteer bij twijfel collega en betrek client bij twijfel)
De Bruyn et al. hebben bovengenoemde algemene richtlijnen vertaald naar een model met vier
stappen. Daarin worden hypothesen over gedrag, cognities en emoties getoetst aan de hand van een
gefaseerd diagnostisch proces waarbij de wetenschappelijke aanpak zoveel mogelijk wordt
gewaarborgd:
1. Klachtanalyse
2. Probleemanalyse
3. Verklaringsanalyse
4. Indicatieanalyse
Het model heeft een cyclisch karakter en daarom wordt gesproken van de diagnostische cyclus van
De Bruyn.
Aanmeldingen en hulpvragen
Eerste taak om na te gaan in hoeverre het professioneel en ethisch verantwoord is deze opdracht te
accepteren.
Vooraf helderheid geven.
Het is belangrijk om als psycholoog de verschillende rechten (en plichten) en bijbehorende
procedures vooraf duidelijk te maken aan alle betrokken partijen.
Onderzoeksvragen:
- Onderkennende vraag; gaat over het in kaart brengen van bepaalde kenmerken of
problemen (is er sprake van dyslexie)
- Verklarende vraag; gaat om het waarom oftewel het verklaren van een bepaald kenmerk,
concept, probleem, klacht of gedrag (waarom voel ik mij ongelukkig). Een verklaring kan een
interne locus (persoonskenmerken) dan wel een externe locus (omgevingskenmerken)
hebben. Verder kunnen we over inducerende condities spreken die de gebeurtenis doen
ontstaan en over continuerende condities die de gebeurtenis in stand houden.
Predisponerende factoren (grotere kans op, erfelijk) en luxerende (precipiterende) factoren
(ontwikkelt zich, ongelukkiger door ontslag) en onderhoudende factoren (in stand houden
van uitkomst)
- Indicatie; hier gaat het om een vraag welke stappen de client het beste kan ondernemen om
zijn of haar doel te bereiken (hoe kom ik van mijn klachten af) een tussenstap is de uitkomst
voorspellen van de verschillende opties voor client. Vertommen et al benoemen deze
tussenstap als een aparte categorie: het predictieve vraagstellingstype. Predictie vormt niet
3
Hoofdstuk 1 Inleiding: psychodiagnostiek binnen de
gezondheidspsychologie
Het Nederlands Instituut van Psychologen (NIP) definieert psychodiagnostiek als een
onderzoeksproces dat is gericht op het doen van psychologische uitspraken over personen. Volgens
deze definitie omvat psychodiagnostiek het houden van (intake0gesprerkkken, het doen van
psychologisch onderzoek, het opstellen van rapportages en de terugkoppeling hiervan aan de client.
Kaptein, Dekker, Smets en Vingerhoets (2012) noemen als doelen van de behandeling door een
gezondheidszorgpsycholoog:
- Kennis van de patiënt vergroten over de (psychosociale) gevolgen van de ziekte
- Patiënt motiveren tot een gedragsverandering
- Het inzicht bij patiënt vergroten in diens persoonlijke gedrag
- Houding en vaardigheden van patiënt versterken tegenover zelfzorg van de patiënt
Diagnostiek bij gezondheidspsychologie wordt toegepast:
1. Bij mentale klachten als gevolg van fysieke gezondheidsproblemen
2. Bij fysieke en mentale klachten door een eongezonde leefstijl
3. Als gespreksinstrument om het algemeen welzijn te versterken
De werkvelden
Psychodiagnostiek binnen de gezondheidspsychologie kan in verschillende werkvelden worden
uitgevoerd, bijvoorbeeld binnen huisartsenpraktijk door POH, binnen ziekenhuis, revalidatiecentrum
of verpleeghuis.
De hulpverlening kan op verschillende manieren worden aangeboden:
- Door zelfhulpinterventie (zonder dat zorgverlener vooraf hoeft te diagnosticeren) en
doorverwijzing naar POH-GGZ
- Door combinatie van face-to-face hulpverleneing en zelfstandig modules te doorlopen
- Onder begeleiding van leefstijlcoach of psycholoog, etc. Bijvoorbeeld Experience Sampling
Methode, gestructureerde dagboekmethode.
Populatie en problematiek
Hulpverlening binnen de gezondheidspsychologie kan het beste omschreven worden als hulp bij het
versterken van het vermogen om je aan te passen en je eigen regie te voeren in het licht van de
sociale, fysieke en emotionele uitdagingen van het leven. Dit sluit aan bij de definiete van positieve
gezondheid.
Somatische klachten waarvoor geen medische verklaring te vinden is, de Somatisch Onvoldoende
Verklaarde Lichamelijke klachten (SOLK).
Verwijzing en doorverwijzing
Een psycholoog komt in eerste instantie in contact met een client via een aanmelding van een erkend
verwijzer. Een erkend verwijzer is een huisarts of medisch specialist.
1
,Multidisciplinaire samenwerking
Kenmerkend voor zo’n team is dat de klachten van een client worden besproken door verschillende
hulpverleners met uiteenlopende wetenschappelijke of professionele competenties. De
problematiek wordt bekeken vanuit verschillende standpunten, wat resulteert in een holistische
benadering van de problematiek. Biopsychosociale model.
Psychodiagnostische taak
Binnen de gezondheidspsychologie vervult de psychodiagnostiek vaak een ondersteunende functie
voor het gehele hulpverleningstraject.
Met holistische visie kan duidelijk worden gemaakt hoe gedrag en psychosociale factoren invloed
uitoefenen op het ontstaan en beloop van de problematiek.
Psychodiagnostiek onderzoek richt zich op verschillende domeinen.
Intelligentieonderzoek
Met behulp van intelligentieonderzoek kan een beeld worden gevormd van het niveau en de
structuur van de intelligentie
Persoonlijkheidsonderzoek
Het doel van persoonlijkheidsonderzoek is om de persoonlijkheidskenmerken in kaart te brengen
Projectief onderzoek of indirecte methoden
Er wordt met deze methode geprobeerd gegevens te achterhalen dien iet bereikt kunnen worden via
zelfrapportage of gedragsobservatie.
Neuropsychologisch onderzoek
Neuropsychologisch onderzoek wordt ingezet wanneer de vraag zich richt op het in kaart brengen
van de hogere cognitieve functies, zoals aandacht, geheugen, taal, motoriek en perceptie. Relatie
tussen hersenen en gedrag wordt bestudeerd.
Probleemgericht onderzoek
Bij probleemgericht onderzoek worden de klachten nader onderzocht, of wordt gescreend of sprake
is van andere relevante klachten die niet eerder aan de orde kwamen. Hoe iemand geneigd is met
problemen om te gaan wordt onderzocht.
Hoofdstuk 2 de diagnostische cyclus in de praktijk van
de klinische en gezondheidspsychologie
Een psycholoog die diagnostisch onderzoek uitvoert, is zowel een professional die betrokken is bij
zijn client als een wetenschapper.
Achtergrond van de diagnostisch cyclus
Empirische cyclus voor experimenteel onderzoek van De Groot (1961) als basis gebruikt. Er zijn
immers duidelijke overeenkomsten tussen experimenteel onderzoek en diagnostiek. Bij beide gaat
het om het helder krijgen van een onderzoeksvraag en het op verantwoorde wijze vinden van een
antwoord op die vraag via logisch redeneren en het verzamelen van empirische gegevens. Een
verschil tussen beide is dat wetenschappelijk onderzoek gericht is op generaliseerbare antwoorden,
terwijl diagnostiek juist op zoek is naar antwoorden voor een individu of specifieke groep.
2
, Belangrijkste richtlijnen:
- Toets vermoedens aan gegevens en stel (voor)oordelen bij als daar aanleiding toe is
(voorbeeld: man loopt vast in zijn werk. Vermoeden is dat hij cognitief niet in staat is. Uit
onderzoek blijkt dat hij hoogbegaafd is. Is niet gemotiveerd voor werkzaamheden, maar
durfde dit niet te zeggen)
- Zoek doelgericht en systematisch naar bepaalde patronen en houd rekening met de
consistentie in die patronen (voorbeeld: baseer oordleen op verschillende bronnen en check
of consistent beeld naar voren komt. Neem tests en vragenlijsten af, maar observeer ook en
houd interviews)
- Hanteer theoretisch verantwoorde redeneringen en gegevens uit recent wetenschappelijk
onderzoek (voorbeeld: gebruikt niet van Jung of grafologische uitspraken)
- Gebruik voldoende betrouwbare en valide diagnostische onderzoeksmiddelen (voorbeeld: ga
altijd COTAN na en/of beschikbaar wetenschappelijk onderzoek naar psychometrische
kwaliteiten)
- Leg verantwoording af aan collega’s en cliënten door de denk- en werkwijze te expliciteren
(voorbeeld: wees open en eerlijk, consulteer bij twijfel collega en betrek client bij twijfel)
De Bruyn et al. hebben bovengenoemde algemene richtlijnen vertaald naar een model met vier
stappen. Daarin worden hypothesen over gedrag, cognities en emoties getoetst aan de hand van een
gefaseerd diagnostisch proces waarbij de wetenschappelijke aanpak zoveel mogelijk wordt
gewaarborgd:
1. Klachtanalyse
2. Probleemanalyse
3. Verklaringsanalyse
4. Indicatieanalyse
Het model heeft een cyclisch karakter en daarom wordt gesproken van de diagnostische cyclus van
De Bruyn.
Aanmeldingen en hulpvragen
Eerste taak om na te gaan in hoeverre het professioneel en ethisch verantwoord is deze opdracht te
accepteren.
Vooraf helderheid geven.
Het is belangrijk om als psycholoog de verschillende rechten (en plichten) en bijbehorende
procedures vooraf duidelijk te maken aan alle betrokken partijen.
Onderzoeksvragen:
- Onderkennende vraag; gaat over het in kaart brengen van bepaalde kenmerken of
problemen (is er sprake van dyslexie)
- Verklarende vraag; gaat om het waarom oftewel het verklaren van een bepaald kenmerk,
concept, probleem, klacht of gedrag (waarom voel ik mij ongelukkig). Een verklaring kan een
interne locus (persoonskenmerken) dan wel een externe locus (omgevingskenmerken)
hebben. Verder kunnen we over inducerende condities spreken die de gebeurtenis doen
ontstaan en over continuerende condities die de gebeurtenis in stand houden.
Predisponerende factoren (grotere kans op, erfelijk) en luxerende (precipiterende) factoren
(ontwikkelt zich, ongelukkiger door ontslag) en onderhoudende factoren (in stand houden
van uitkomst)
- Indicatie; hier gaat het om een vraag welke stappen de client het beste kan ondernemen om
zijn of haar doel te bereiken (hoe kom ik van mijn klachten af) een tussenstap is de uitkomst
voorspellen van de verschillende opties voor client. Vertommen et al benoemen deze
tussenstap als een aparte categorie: het predictieve vraagstellingstype. Predictie vormt niet
3
