Samenvatting KTG hoofdfase
Inhoudsopgave
Behaviorisme................................................................................................................................................. 2
Drie leertheoristische principes.......................................................................................................................3
Cognitieve psychologie.................................................................................................................................. 5
Sociaal-constructivisme................................................................................................................................. 6
Handelingspsychologie.................................................................................................................................. 7
Connectivisme............................................................................................................................................... 8
Vijf dimensies van leren (Marzano)................................................................................................................ 8
Spelontwikkeling......................................................................................................................................... 10
Van manipulerend spel naar rollenspel als leidende activiteit.....................................................................10
Ontwikkeling van het rollenspel....................................................................................................................11
Soorten spel in ontwikkelingsperspectief......................................................................................................13
Spelmethodiek en spelbegeleiding............................................................................................................... 14
Begeleiden van spelactiviteiten.....................................................................................................................14
Voorwaarden creëren voor de ontwikkeling van spel..................................................................................15
Begeleiding tijdens het spel...........................................................................................................................16
Neurologische ontwikkeling (breinleren)...................................................................................................... 16
Sociaal- emotionele ontwikkeling................................................................................................................. 17
Identiteitsontwikkeling Erikson.................................................................................................................... 18
Persoonlijkheidsontwikkeling Big five.......................................................................................................... 19
Opbrengstgericht onderwijs ontwerpen: cyclus............................................................................................20
o Doelen vaststellen......................................................................................................................................20
o Leeractiviteiten begeleiden........................................................................................................................20
o Evalueren....................................................................................................................................................20
Differentiatiemodellen: convergente/divergente differentiatie....................................................................20
Convergente differentiatie............................................................................................................................20
Divergente differentiatie...............................................................................................................................21
Interne en externe differentiatie...................................................................................................................21
Differentiatie vormen....................................................................................................................................21
Directe instructiemodel/IGDI....................................................................................................................... 21
Zorgstructuur: micro, meso, macroniveau................................................................................................... 22
Handelingsgericht werken: cyclus................................................................................................................. 23
Gedrags- en leerproblemen: AD(H)D, autisme..............................................................................................23
1
,Hoogbegaafdheid......................................................................................................................................... 24
Meervoudige intelligentie............................................................................................................................ 26
Socialisatie/systeemtheorie: Bronfenbrenner.............................................................................................. 27
Systeem denken.......................................................................................................................................... 28
Traditionele- en moderne vernieuwingsscholen........................................................................................... 29
De Freinetschool – Célestin Freinet...............................................................................................................29
De vrije school - Rudolf Steiner.....................................................................................................................29
Montessori school – Maria montessori.........................................................................................................30
Jenaplanschool – Peter Petersen...................................................................................................................30
De Daltonschool – Helen Parkhurst...............................................................................................................30
Oudergesprekken, ouderbetrokkenheid, ouderparticipatie..........................................................................31
Mediawijsheid:............................................................................................................................................ 33
o TPACK..........................................................................................................................................................33
o Multi-media-theorie-Mayer.......................................................................................................................34
o 21centuryskills............................................................................................................................................36
o ICT-bekwaamheidseisen............................................................................................................................38
o Kennisnet....................................................................................................................................................40
Verschil opbrengstgericht werken en handelingsgericht werken...................................................................40
Behaviorisme
Het behaviorisme is een stroming in de psychologie die het waarneembare gedrag
bestudeert. De behavioristen wilden van de psychologie een echte wetenschap maken. Ze
deden onderzoek dat tot doel had bewijsbare, algemeen geldende uitspraken te doen over
menselijk gedrag. Het behaviorisme gaat ervan uit dat alle gedrag aangeleerd is en door
beïnvloeding vanuit de omgeving wordt bepaald. Gedrag dat beloond wordt zal steeds vaker
voorkomen en gedrag dat niet beloond of bestraft wordt, verdwijnt op den duur. Het hele
repertoire van menselijke gedragingen is volgens het behaviorisme te verklaren uit die twee
zogenoemde conditioneringsmechanismen: belonen en straffen. Bij belonen wordt het
versterkt (re-inforcement of bekrachtiging), en bij straffen verdwijnt het gedrag (extinction
of uitdoving). Als je mensen straft blijkt het ongewenste gedrag niet uit te doven of te
verdwijnen. Belonen blijkt bij mensen wel een krachtige beïnvloedingsfactor, krachtiger dan
straffen: als mensen voor gedrag beloond worden, gaan ze steeds vaker dat gedrag
vertonen. Deze middelen werken alleen als deze middelen bewust, consequent en
systematisch worden toegepast dan kunnen ze op effectieve wijze het gedrag beïnvloeden.
2
,Aandacht voor negatief gedrag werkt averechts.
Volgens de aanhangers van de behavioristische theorie wordt het kind als een onbeschreven
blad geboren, een tabula rasa. Na de geboorte wordt het blad langzamerhand ingevuld.
Opvoeders kunnen er alles instoppen wat ze willen en afhankelijk van de input zal het kind
zich in een bepaalde richting ontwikkelen. Het is heel belangrijk dat het kind onder de juiste
omstandigheden en in de juiste omgeving opgroeit en dat het positief beïnvloed wordt.
Behavioristen hechten veel waarde aan het leven en de levensloop. Intrinsieke vermogens
(de kracht van de mens zelf) spelen amper een rol. Conditionering: Beloning leidt tot
gewenst gedrag en straf leert het ongewenste gedrag af. Vanuit deze theorie is het de taak
van de opvoeder om continu te modelleren en te bouwen aan het mensbeeld van het kind.
Drie leertheoristische principes
Je hebt drie behavioristische leerprincipes: Klassiek conditioneren, operant conditioneren en
modelleren.
Klassiek conditioneren
Er is sprake van een bepaalde respons als reactie op een bepaalde stimulans.
Procedure van klassiek conditioneren in drie stappen:
1. Voor koppeling van de stimuli
Lampje neutrale respons
Vlees Kwijlafscheiding
2. Tijdens koppeling van de stimuli
Lampje …. Vlees kwijlafscheiding
3. Resultaat na herhaalde koppeling van de stimuli
Lampje kwijlafscheiding
Bij klassiek conditioneren wordt dus een verband gelegd tussen een nieuwe stimulans en
een bestaande respons. In het geval van de kwijlreflex wordt het vlees de onvoorwaardelijke
of geconditioneerde stimulans (OCS) genoemd; die geeft immers zonder voorwaarde de
kwijlafscheiding als respons. Deze respons heet, als hij op de OCS volgt, de
onvoorwaardelijke of ongeconditioneerde respons (OCR). Het lampje is de voorwaardelijke
of geconditioneerde stimulans (CS). Deze veroorzaakt de kwijlafscheiding op voorwaarde dat
3
, hij gekoppeld is geweest aan de OCS. Treedt ten slotte kwijlafscheiding op als reactie op de
CS (het lampje), dan verandert deze dus in een voorwaardelijke of geconditioneerde respons
(CR).
Het klassieke conditioneringsproces geformaliseerd weergeven:
1. Voor de koppeling van de stimuli
CS Neutrale respons
OCS OCR
2. Tijdens koppeling van de stimuli (= de leerfase)
CS .. OCS OCR
3. Resultaat na herhaalde koppeling van de stimuli
CS CR
Leren is het resultaat van het koppelen van stimuli aan responsen.
De fase waarin de CS ( geconditioneerde stimulans) en de OCS (Onvoorwaardelijke of
geconditioneerde stimulans) gekoppeld worden aangeboden, heet de versterkings- of
leerfase. Als de koppeling minder frequent wordt of geheel achterwege blijft, kan dit leiden
tot een verminderd optreden of zelfs geheel uitblijven van CR ( geconditioneerde respons).
Dit proces heeft uitdoving of extinctie.
Klassiek conditioneren wordt ook wel emotioneel leren genoemd, omdat deze vorm van
leren vooral belangrijk is gebleken in het inzicht krijgen in de vorming van geconditioneerde
emotionele reacties.
De wetten van klassiek conditioneren:
- De wet van herhaling
- De wet van het effect: Het effect van de respons bepaalt de sterkte van het verband
tussen stimulus en respons.
- De wet van de bereidheid: De respons van een organisme op een aangeboden
stimulus varieert met de staat waarin het organisme verkeert.
Operant conditioneren
Skinner neemt het spontane gedrag als uitgangspunt voor wat hij noemt ‘operant
conditionering’. Operant gedrag is het spontane gedrag, dat wil zeggen: Het gedrag dat
zonder gekoppeld te zijn aan een bepaalde stimulus plaatsvindt in een omgeving. Het
operant gedrag wordt dus niet uitgelokt maar voortgebracht. De conditionering geschiedt op
basis van de reacties uit de omgeving van het operant gedrag. Dus in tegenstelling tot de
klassieke conditionering, waar het gedrag een reactie is op een prikkel, staat bij operant
conditionering het verband tussen gedrag en de consequenties centraal. De stimulus is hier
geen oorzaak van het gedrag, maar onderdeel van de situatie waarin het gedrag plaatsvindt.
Stimuli vormen een voorwaarde waaronder het gedrag kan optreden. Dergelijke stimuli
heten discriminatieve stimuli. Bijvoorbeeld: in een doolhof heeft een rat de keuze uit drie
gangen (discriminatieve stimuli). Aan het einde van een van de gangen ligt voedsel.
Uiteindelijk zal de rat op de grond van het vinden van het voedsel (beloning als
consequentie) vaker voor de gang kiezen die naar het voedsel leidt.
4
Inhoudsopgave
Behaviorisme................................................................................................................................................. 2
Drie leertheoristische principes.......................................................................................................................3
Cognitieve psychologie.................................................................................................................................. 5
Sociaal-constructivisme................................................................................................................................. 6
Handelingspsychologie.................................................................................................................................. 7
Connectivisme............................................................................................................................................... 8
Vijf dimensies van leren (Marzano)................................................................................................................ 8
Spelontwikkeling......................................................................................................................................... 10
Van manipulerend spel naar rollenspel als leidende activiteit.....................................................................10
Ontwikkeling van het rollenspel....................................................................................................................11
Soorten spel in ontwikkelingsperspectief......................................................................................................13
Spelmethodiek en spelbegeleiding............................................................................................................... 14
Begeleiden van spelactiviteiten.....................................................................................................................14
Voorwaarden creëren voor de ontwikkeling van spel..................................................................................15
Begeleiding tijdens het spel...........................................................................................................................16
Neurologische ontwikkeling (breinleren)...................................................................................................... 16
Sociaal- emotionele ontwikkeling................................................................................................................. 17
Identiteitsontwikkeling Erikson.................................................................................................................... 18
Persoonlijkheidsontwikkeling Big five.......................................................................................................... 19
Opbrengstgericht onderwijs ontwerpen: cyclus............................................................................................20
o Doelen vaststellen......................................................................................................................................20
o Leeractiviteiten begeleiden........................................................................................................................20
o Evalueren....................................................................................................................................................20
Differentiatiemodellen: convergente/divergente differentiatie....................................................................20
Convergente differentiatie............................................................................................................................20
Divergente differentiatie...............................................................................................................................21
Interne en externe differentiatie...................................................................................................................21
Differentiatie vormen....................................................................................................................................21
Directe instructiemodel/IGDI....................................................................................................................... 21
Zorgstructuur: micro, meso, macroniveau................................................................................................... 22
Handelingsgericht werken: cyclus................................................................................................................. 23
Gedrags- en leerproblemen: AD(H)D, autisme..............................................................................................23
1
,Hoogbegaafdheid......................................................................................................................................... 24
Meervoudige intelligentie............................................................................................................................ 26
Socialisatie/systeemtheorie: Bronfenbrenner.............................................................................................. 27
Systeem denken.......................................................................................................................................... 28
Traditionele- en moderne vernieuwingsscholen........................................................................................... 29
De Freinetschool – Célestin Freinet...............................................................................................................29
De vrije school - Rudolf Steiner.....................................................................................................................29
Montessori school – Maria montessori.........................................................................................................30
Jenaplanschool – Peter Petersen...................................................................................................................30
De Daltonschool – Helen Parkhurst...............................................................................................................30
Oudergesprekken, ouderbetrokkenheid, ouderparticipatie..........................................................................31
Mediawijsheid:............................................................................................................................................ 33
o TPACK..........................................................................................................................................................33
o Multi-media-theorie-Mayer.......................................................................................................................34
o 21centuryskills............................................................................................................................................36
o ICT-bekwaamheidseisen............................................................................................................................38
o Kennisnet....................................................................................................................................................40
Verschil opbrengstgericht werken en handelingsgericht werken...................................................................40
Behaviorisme
Het behaviorisme is een stroming in de psychologie die het waarneembare gedrag
bestudeert. De behavioristen wilden van de psychologie een echte wetenschap maken. Ze
deden onderzoek dat tot doel had bewijsbare, algemeen geldende uitspraken te doen over
menselijk gedrag. Het behaviorisme gaat ervan uit dat alle gedrag aangeleerd is en door
beïnvloeding vanuit de omgeving wordt bepaald. Gedrag dat beloond wordt zal steeds vaker
voorkomen en gedrag dat niet beloond of bestraft wordt, verdwijnt op den duur. Het hele
repertoire van menselijke gedragingen is volgens het behaviorisme te verklaren uit die twee
zogenoemde conditioneringsmechanismen: belonen en straffen. Bij belonen wordt het
versterkt (re-inforcement of bekrachtiging), en bij straffen verdwijnt het gedrag (extinction
of uitdoving). Als je mensen straft blijkt het ongewenste gedrag niet uit te doven of te
verdwijnen. Belonen blijkt bij mensen wel een krachtige beïnvloedingsfactor, krachtiger dan
straffen: als mensen voor gedrag beloond worden, gaan ze steeds vaker dat gedrag
vertonen. Deze middelen werken alleen als deze middelen bewust, consequent en
systematisch worden toegepast dan kunnen ze op effectieve wijze het gedrag beïnvloeden.
2
,Aandacht voor negatief gedrag werkt averechts.
Volgens de aanhangers van de behavioristische theorie wordt het kind als een onbeschreven
blad geboren, een tabula rasa. Na de geboorte wordt het blad langzamerhand ingevuld.
Opvoeders kunnen er alles instoppen wat ze willen en afhankelijk van de input zal het kind
zich in een bepaalde richting ontwikkelen. Het is heel belangrijk dat het kind onder de juiste
omstandigheden en in de juiste omgeving opgroeit en dat het positief beïnvloed wordt.
Behavioristen hechten veel waarde aan het leven en de levensloop. Intrinsieke vermogens
(de kracht van de mens zelf) spelen amper een rol. Conditionering: Beloning leidt tot
gewenst gedrag en straf leert het ongewenste gedrag af. Vanuit deze theorie is het de taak
van de opvoeder om continu te modelleren en te bouwen aan het mensbeeld van het kind.
Drie leertheoristische principes
Je hebt drie behavioristische leerprincipes: Klassiek conditioneren, operant conditioneren en
modelleren.
Klassiek conditioneren
Er is sprake van een bepaalde respons als reactie op een bepaalde stimulans.
Procedure van klassiek conditioneren in drie stappen:
1. Voor koppeling van de stimuli
Lampje neutrale respons
Vlees Kwijlafscheiding
2. Tijdens koppeling van de stimuli
Lampje …. Vlees kwijlafscheiding
3. Resultaat na herhaalde koppeling van de stimuli
Lampje kwijlafscheiding
Bij klassiek conditioneren wordt dus een verband gelegd tussen een nieuwe stimulans en
een bestaande respons. In het geval van de kwijlreflex wordt het vlees de onvoorwaardelijke
of geconditioneerde stimulans (OCS) genoemd; die geeft immers zonder voorwaarde de
kwijlafscheiding als respons. Deze respons heet, als hij op de OCS volgt, de
onvoorwaardelijke of ongeconditioneerde respons (OCR). Het lampje is de voorwaardelijke
of geconditioneerde stimulans (CS). Deze veroorzaakt de kwijlafscheiding op voorwaarde dat
3
, hij gekoppeld is geweest aan de OCS. Treedt ten slotte kwijlafscheiding op als reactie op de
CS (het lampje), dan verandert deze dus in een voorwaardelijke of geconditioneerde respons
(CR).
Het klassieke conditioneringsproces geformaliseerd weergeven:
1. Voor de koppeling van de stimuli
CS Neutrale respons
OCS OCR
2. Tijdens koppeling van de stimuli (= de leerfase)
CS .. OCS OCR
3. Resultaat na herhaalde koppeling van de stimuli
CS CR
Leren is het resultaat van het koppelen van stimuli aan responsen.
De fase waarin de CS ( geconditioneerde stimulans) en de OCS (Onvoorwaardelijke of
geconditioneerde stimulans) gekoppeld worden aangeboden, heet de versterkings- of
leerfase. Als de koppeling minder frequent wordt of geheel achterwege blijft, kan dit leiden
tot een verminderd optreden of zelfs geheel uitblijven van CR ( geconditioneerde respons).
Dit proces heeft uitdoving of extinctie.
Klassiek conditioneren wordt ook wel emotioneel leren genoemd, omdat deze vorm van
leren vooral belangrijk is gebleken in het inzicht krijgen in de vorming van geconditioneerde
emotionele reacties.
De wetten van klassiek conditioneren:
- De wet van herhaling
- De wet van het effect: Het effect van de respons bepaalt de sterkte van het verband
tussen stimulus en respons.
- De wet van de bereidheid: De respons van een organisme op een aangeboden
stimulus varieert met de staat waarin het organisme verkeert.
Operant conditioneren
Skinner neemt het spontane gedrag als uitgangspunt voor wat hij noemt ‘operant
conditionering’. Operant gedrag is het spontane gedrag, dat wil zeggen: Het gedrag dat
zonder gekoppeld te zijn aan een bepaalde stimulus plaatsvindt in een omgeving. Het
operant gedrag wordt dus niet uitgelokt maar voortgebracht. De conditionering geschiedt op
basis van de reacties uit de omgeving van het operant gedrag. Dus in tegenstelling tot de
klassieke conditionering, waar het gedrag een reactie is op een prikkel, staat bij operant
conditionering het verband tussen gedrag en de consequenties centraal. De stimulus is hier
geen oorzaak van het gedrag, maar onderdeel van de situatie waarin het gedrag plaatsvindt.
Stimuli vormen een voorwaarde waaronder het gedrag kan optreden. Dergelijke stimuli
heten discriminatieve stimuli. Bijvoorbeeld: in een doolhof heeft een rat de keuze uit drie
gangen (discriminatieve stimuli). Aan het einde van een van de gangen ligt voedsel.
Uiteindelijk zal de rat op de grond van het vinden van het voedsel (beloning als
consequentie) vaker voor de gang kiezen die naar het voedsel leidt.
4
