2020
PARODONTOLOGIE
M.I.V
MICROBIOLOGIE
VAN MOND EN
TANDEN
KUL
,Parodontologie m.i.v. microbiologie van mond en tanden
Inhoudsopgave
1 Macroscopie van het parodontium .......................................................................................................... 5
1.1 Definitie ................................................................................................................................................. 5
1.2 Paradontale slijmvliezen ........................................................................................................................ 5
1.2.1 Mucogingivale grens ......................................................................................................................... 5
1.2.2 Gingivabreedte .................................................................................................................................. 6
1.2.3 Papil ................................................................................................................................................... 7
1.2.4 Vrij vs aangehechte gingiva ............................................................................................................... 7
1.2.5 Parodontale pocket ........................................................................................................................... 8
1.3 Kaakbot.................................................................................................................................................. 8
1.3.1 Biologische breedte ........................................................................................................................... 9
1.3.2 Involutie kaakbot............................................................................................................................... 9
1.4 Parodontale ligament ............................................................................................................................ 9
1.5 Wortelcementum ................................................................................................................................... 9
2 Specifieke histologie van het parodontium ............................................................................................ 10
2.1 Weke weefsels ..................................................................................................................................... 10
2.1.1 Epitheel ........................................................................................................................................... 10
2.1.2 Bindweefsel ..................................................................................................................................... 17
2.2 Parodontale ligament .......................................................................................................................... 19
2.2.1 Collageenvezels (vezels van Sharpey) ............................................................................................. 19
2.2.2 Vorming ........................................................................................................................................... 19
2.2.3 Cellen ............................................................................................................................................... 20
2.2.4 Herstel ............................................................................................................................................. 20
2.3 Alveolaire bot ....................................................................................................................................... 21
2.3.1 Alveoluswand (laminina cribrosa): extractie holte .......................................................................... 22
2.3.2 Botappositie alveoluswand na ortho .............................................................................................. 22
2.3.3 Implantaat ....................................................................................................................................... 23
2.4 Wortelcementum ................................................................................................................................. 23
3 Vascularisatie......................................................................................................................................... 24
3.1 Parodontaal ligament .......................................................................................................................... 24
3.2 Gingiva ................................................................................................................................................. 24
3.2.1 Vrije gingiva ..................................................................................................................................... 24
4 Plaque gerelateerde gingivitis ................................................................................................................ 25
4.1 Experimenteel gingivitis model ............................................................................................................ 25
4.2 Microbiologie van gingivitis ................................................................................................................. 26
4.3 Pathogenese ........................................................................................................................................ 26
4.4 Klinische kenmerken ............................................................................................................................ 26
4.5 Microscopische kenmerken.................................................................................................................. 27
4.6 Behandeling ......................................................................................................................................... 29
4.6.1 Behandelingsplanning ..................................................................................................................... 29
4.7 Modificerende factoren ....................................................................................................................... 29
4.7.1 Zwangerschapsgingivitis .................................................................................................................. 29
4.7.2 Pubertijd .......................................................................................................................................... 30
1
,Parodontologie m.i.v. microbiologie van mond en tanden
4.7.3 Mondademhaling ............................................................................................................................ 30
5 Plaque gerelateerde parodontitis .......................................................................................................... 31
5.1 Effect op de algemene gezondheid ...................................................................................................... 31
5.2 Pathogenese ........................................................................................................................................ 31
5.3 Etiologie: triade van parodontitis ........................................................................................................ 31
5.4 Microscopische kenmerken.................................................................................................................. 33
5.5 Klinische kenmerken ............................................................................................................................ 35
5.6 Diagnose .............................................................................................................................................. 35
5.6.1 Pocketdiepte meting ....................................................................................................................... 35
5.6.2 Intra-orale radiografie: soorten botafbraak .................................................................................... 36
5.7 Guided Tissue Regeneration ................................................................................................................ 37
5.8 Predictie van parodontis in het melkgebit ........................................................................................... 38
5.9 Predictie einde parodontits .................................................................................................................. 38
6 Röntgendiagnostiek ............................................................................................................................... 39
7 Immunologie.......................................................................................................................................... 48
7.1 Lokale verdedigingsmechanismen ....................................................................................................... 49
7.1.1 Bacterieel evenwicht binnen commensale flora ............................................................................. 49
7.1.2 Epitheliale oppervlak ....................................................................................................................... 49
7.1.3 Speeksel en creviculaire vloeistof ................................................................................................... 50
7.2 Algemene verdedigingsmechanisme ................................................................................................... 50
7.2.1 Algemene cellulaire aspecifieke verdediging = fagocytose ............................................................. 50
7.2.2 Algemene humorale aspecifieke verdediging = complement ......................................................... 51
7.2.3 Specifieke cellulaire afweer............................................................................................................. 52
7.2.4 Humorale specifieke afweer ........................................................................................................... 54
7.3 Immunologie in de parodontologie ..................................................................................................... 55
7.3.1 Omzeilen van de gastheer reactie ................................................................................................... 55
7.3.2 Beschadiging pocketepitheel .......................................................................................................... 55
7.3.3 Beschadiging door bacteriële enzymen .......................................................................................... 55
7.3.4 Bacteriële antigenen ....................................................................................................................... 56
7.3.5 Bacteriële invasie ............................................................................................................................ 56
7.4 Botafbraak ........................................................................................................................................... 56
8 Innervatie van het parodontium ............................................................................................................ 57
8.1 Inleiding ............................................................................................................................................... 57
8.2 Innervatie parodontaal ligament ......................................................................................................... 58
8.3 Receptoren en functie .......................................................................................................................... 58
8.4 Gevoelsfunctie ..................................................................................................................................... 59
8.5 Implantaten ......................................................................................................................................... 59
9 Tandmobiliteit ....................................................................................................................................... 61
9.1 Inleiding ............................................................................................................................................... 61
9.2 Mobiliteitsmeting ................................................................................................................................ 61
9.2.1 Periotest .......................................................................................................................................... 62
9.2.2 Osstell .............................................................................................................................................. 62
2
,Parodontologie m.i.v. microbiologie van mond en tanden
9.3 Oorzaken van een verhoogde tandmobiliteit ...................................................................................... 62
9.3.1 Abnormale (traumatogene) krachten ............................................................................................. 62
9.3.2 Verminderde kwantiteit .................................................................................................................. 63
9.3.3 Verminderde kwaliteit..................................................................................................................... 63
9.4 Occlusaal trauma ................................................................................................................................. 63
9.4.1 Krachten vanuit één richting ........................................................................................................... 64
9.4.2 Krachten vanuit verschillende richtingen ........................................................................................ 65
9.5 Tandmobiliteit en parodontale therapie .............................................................................................. 67
10 Tandvorming en eruptie .................................................................................................................... 67
10.1 Vorming van het parodontium ............................................................................................................ 67
10.1.1 Kroon........................................................................................................................................... 67
10.1.2 Tandwortel .................................................................................................................................. 67
10.1.3 Cementum .................................................................................................................................. 68
10.2 Tanderuptie ......................................................................................................................................... 68
10.2.1 Pre-eruptieve fase....................................................................................................................... 68
10.2.2 Eruptieve fase ............................................................................................................................. 68
10.2.3 Intra-orale fase............................................................................................................................ 68
10.2.4 Mechanisme van eruptie ............................................................................................................ 69
11 Microbiële diagnostiek ...................................................................................................................... 70
11.1 Orale microbioom ................................................................................................................................ 70
11.2 Plaque: oorzaak paro en cariës ............................................................................................................ 70
11.2.1 Dysbioses .................................................................................................................................... 70
11.3 Microbiële diagnostiek ........................................................................................................................ 70
11.3.1 Staalname ................................................................................................................................... 70
11.3.2 Morfologie via microscopie ........................................................................................................ 71
11.3.3 Analyse van het staal .................................................................................................................. 72
11.3.4 Eigenschappen van bacteriën ..................................................................................................... 73
11.3.5 Hoeveel bacteriën zitten er in een staal? ................................................................................... 73
11.4 Heden en toekomst van diagnostiek.................................................................................................... 74
11.4.1 PCR .............................................................................................................................................. 74
11.4.2 qPCR ............................................................................................................................................ 75
11.4.3 Sanger sequentie ........................................................................................................................ 75
11.4.4 Next Generation sequencing ...................................................................................................... 76
11.5 Toepassing ........................................................................................................................................... 76
12 Orale implantaten ............................................................................................................................. 77
12.1 Definities .............................................................................................................................................. 77
12.2 Osseointegratie .................................................................................................................................... 78
12.3 Opp. modificatie .................................................................................................................................. 79
12.4 Botkwaliteit ......................................................................................................................................... 79
12.4.1 Lekholm & zagreb ....................................................................................................................... 79
12.4.2 Cawoord & howel ....................................................................................................................... 79
12.5 Instrumenten en materiaal .................................................................................................................. 80
12.6 Planning ............................................................................................................................................... 80
12.6.1 Basis regels .................................................................................................................................. 81
12.6.2 Stappenplan ................................................................................................................................ 81
12.6.3 Prechirurgie................................................................................................................................. 82
12.6.4 Anesthesie................................................................................................................................... 82
3
,Parodontologie m.i.v. microbiologie van mond en tanden
12.6.5 Voorbereiding ............................................................................................................................. 83
12.6.6 Incisie .......................................................................................................................................... 83
12.6.7 Decolleren ................................................................................................................................... 83
12.6.8 Osteotomie ................................................................................................................................. 83
12.6.9 Plaatsing implanataat ................................................................................................................. 83
12.6.10 Postoperatief .............................................................................................................................. 84
12.6.11 Abutment fase ............................................................................................................................ 84
12.6.12 Follow-up .................................................................................................................................... 84
13 Parodontale indices ........................................................................................................................... 85
13.1 Instrumentarium .................................................................................................................................. 85
13.2 Pocketdiepte ........................................................................................................................................ 85
13.3 Gingivale recessie ................................................................................................................................ 86
13.4 Aanhechtingsverlies ............................................................................................................................. 86
13.5 Bloeding na sonderen .......................................................................................................................... 86
13.6 Furcatieproblematiek .......................................................................................................................... 87
13.7 Mobiliteit ............................................................................................................................................. 87
13.8 Plaque-kleuring .................................................................................................................................... 88
13.9 Onderzoeken ........................................................................................................................................ 88
13.9.1 DPSI ............................................................................................................................................. 88
13.9.2 Parodontale status ...................................................................................................................... 89
13.9.3 Radiografische status .................................................................................................................. 89
13.9.4 Full mouth bleeding score .......................................................................................................... 89
13.9.5 Full mouth Plaque score ............................................................................................................. 90
13.9.6 Gingivitis index (GI) ..................................................................................................................... 90
13.9.7 Plaque index (PI) ......................................................................................................................... 91
13.9.8 Verhouding GI/PI ........................................................................................................................ 91
14 Mechanische en supragingivale plaque controle ............................................................................... 92
14.1 Tandenborstel ...................................................................................................................................... 92
14.2 Soloborstel ........................................................................................................................................... 92
14.3 Interdentale reiniging .......................................................................................................................... 92
14.4 Tongschraper ....................................................................................................................................... 93
14.5 Poetsinstructies.................................................................................................................................... 93
14.6 Chemisch reinigen ................................................................................................................................ 94
14.6.1 Chloorhexidine ............................................................................................................................ 94
15 Extra tekeningen................................................................................................................................ 95
15.1 Vestibulo-orale doorsnede door de tand ............................................................................................. 95
15.2 Dwars door het midden van de wortel ................................................................................................ 96
15.3 Dwars door het midden van de tand ................................................................................................... 96
15.4 Vestibulo-oraal door tussen de tanden ................................................................................................ 96
4
,Parodontologie m.i.v. microbiologie van mond en tanden
1 Macroscopie van het parodontium
1.1 Definitie
• Parodontium (wat de tand omgeeft) bestaat uit
o G: Gingiva (zichtbaar)
o M: Alveolaire mucosa (zichtbaar)
o A: Alveolaire bot
o P: Parodontale ligament (indien tand aanwezig)
o W: wortelcementum (indien tand aanwezig)
• Bij recessie (bv. door het poetsen op tandvlees) kan je de
wortel wel zien alsook het wortelcementum
• Tandvlees heeft een enorme turn-over, en dient dus niet
gereinigd te worden met de tandenborstel
1.2 Paradontale slijmvliezen
• Ivm de huid: roder, vochtiger, gladder door variatie in keratinisatie, pigmentatie,
vascularisatie, epitheeldikte
• Gingiva (omgeeft de tanden en palatum durum): kauwslijmvlies
• Alveolaire mucosa: beklede slijmvlies
→ niet gespecialiseerd, wel enkele kleine speekselkliertjes (thv palatum durum en mucosa vd
lippen)
→ enkel gingiva en alveolaire mucosa zijn klinisch normaal zichtbaar
Gingiva (kauwslijmvlies) Alveolaire mucosa (bekledend slijmvlies)
Lichtroze Roder
Geen vaatteking, wel meer gevascularisserd Vaattekening
Stippeling (fusie retelijsten) Geen stippeling
Vast (collageen) Bewegelijk (elastische vezels)
1.2.1 Mucogingivale grens
De grens kan klinisch bepaald worden op 4 manieren:
1. Visueel: via kleur (gingiva is wel meer doorbloed, maar door keratinisatie → minder rood)
2. Trektest: gingiva is vast, mucosa beweegt
3. Lugol test: dubbeke joodoplossing kleurt glycogeen donker (glycogeen wordt verbruikt bij
keratinisatie: weinig glycogeen = veel keratinisatie). CAVE: allergie
4. Rimpeltest: sonde parallel met gingivale rand coronaalwaart bewegen → thv grens ontstaat
er een rimpel
5
,Parodontologie m.i.v. microbiologie van mond en tanden
1.2.2 Gingivabreedte
EX!
Via de rimpeltest → ook gingiva breedte meten = afstand gingivale rand tot
muco-gingivale grens
= vrije gingiva + aangehechte gingiva
• Veel verschil inter- en intra-individueel
• De vrije gingiva breedte bij toegenomen dikte gingiva
• Verandering door: leeftijd, continu eruptie, na tandextractie, na
poetstrauma
Vestibulair Linguaal
Opm:
• Vestibulair het smalst bij de HK en 1ste PM
• Linguaal: hoe meer naar achteren, hoe meer gingiva
• Gingiva breedte neemt toe met de leeftijd, ook na eruptie
• Afstand muco-gingivale grens – mandibula onderrand = constant → itt continue eruptie van
tanden (compensatie voor occlusale slijtage)
• Gingiva en proc. alv volgen tanden
• Na extractie → verlies proc. Alv en gingivabreedte
• Pseudo-recessie: fake recessie, als andere tanden nog niet volledig geërupteerd zijn
6
,Parodontologie m.i.v. microbiologie van mond en tanden
1.2.3 Papil
• Gingiva in interdentale ruimte
• Interdentaal concaaf: col = niet-gekeratiniseerde gingiva → zwakke schakel*
• Col vorm afhankelijk van sterkte contactpunt
• Plaque retentie bevorderend
• Geen col bij diasteem
* De interdentale ruimte is de oorsprong plaats van parodontitis, het gebruik van tandenstokers of
interdentale borsteltjes is dus essentieel.
1.2.4 Vrij vs aangehechte gingiva
Vrije gingiva Aangehechte gingiva
Met de tand verbonden via epitheliale Via collageenvezels verbonden met de tand of
aanhechting de proc. alveolaris
Makkelijk van de tand te scheiden via een
pocketsonde
Weinig weerstand scheurtest
Breedte: gem 1 mm (0,5-2)
→ op de overgang: gingivale groeve (voorkomen 1/3) thv glazuur-cement grens
→ (vrije)gingiva breedte stijgt bij toenemende gingiva dikte (greffe). De tand naar binnenduwen waar
de gingiva dikker is zorgt dus voor het opruipen van de gingiva!
7
,Parodontologie m.i.v. microbiologie van mond en tanden
1.2.5 Parodontale pocket
→ tussen tand en gingiva opening
• Histologische pocket: afstand gingivale rand tot epitheliale aanhechting
• Klinische pocket: afstand gingivale rand tot tip pocketsonde (tot de meest coronaal gelegen
vezelige aanhechting, want pocketsonde steekt doorheen de epitheliale aanhechting)
• Continue uitstroom creviculaire vloeistof (soort exsudaat): 0,5ul (gezonde pocket) = defensie
mechanisme tegen bacteriën
• Productie: gezond: 5µl/uur; gingivitis 14µl/uur; ernstige parodontitis 44 µl/uur
• Antimicrobiële agentia wordt dus gewoon weggespoeld en niet behouden in de pocket
Opm.: de gingiva en alv. mucosa bij implantaten vertonen noch klinische, noch histologische
verschillen met de tand.
1.3 Kaakbot
• Geen verschillen proc. alveolaris en basale been (enkel embryologisch;
proc. alv. gevormd tijdens tanderuptie)
• Proc. al. zal zowel tijdens als na de eruptie in hoogte toenemen (zoals
de gingiva breedte) ten compensatie van occlusale slijtage
• Structuur: pijpbeen met dense mantel (corticaal) en zacht binnenste
(medullair of spongiosa)
• BK is minder gemineraliseerd en minder bottrabekels → snellere
botafbraak bij pardodontitis en minder goede osseoïntegratie van
implantaten
• Afstand proc alv – glazuurcementgrens: 1-2mm
o Uitzonderingen:
▪ Dehiscenties: meer vestibulair dan linguaal, nooit palataal(dikke laag bot),
vooral thv front
▪ Fenestratie (opening van bot): vooral thv boven HK
→ zijn gevaar voor recessies, want onder gingiva geen bot + agressief poetsen →
gingiva kan niet meer genezen want krijgt geen bloedvoorziening vanuit de diepte
8
, Parodontologie m.i.v. microbiologie van mond en tanden
1.3.1 Biologische breedte
= afstand sulcus bodem tot bot: ca 2-3mm → implicatie bij kritische kroon verlening (wat bot
weghalen rond tand om terug biologische breedte te bekomen) en implantaat lokalisatie (diepte)
1.3.2 Involutie kaakbot
• Tanden trekken → kaaksbeen resorbeert: kaaksbeen
krijgt geen stimulus meer van de tanden, functie is
verloren
• Preventie:
o Gezonde dentitie
o Rootbanking (wortels behouden)
o Implantaten
1.4 Parodontale ligament
= niet-gemineraliseerd bindweefsel tussen tand en kaakbot → verzorgt hauvast, ophang, neurale
functie en eruptie van tand tov kaakbot
• Vult spleet tandwortel/omringend bot “periradiculaire ruimte”
• Breedte = 0.22-0.25 mm (0.1 – 0.4 mm), > bij occusaal trauma, 0 mm bij ankylose
• Verdwijnt bij ankylose: tand zit vast aan bot → nadien wortelresoptie
• Sharpey vezels zijn collageenvezels, verzorgen de hangmat structuur
• Geen peri-radiculaire ruimte bij implantaten = osseointegratie
→vezels staan rechts verkeerd!
1.5 Wortelcementum
= gemineraliseerd bindweefsel dat dentine en tandwortel bedekt.
Hierin zitten de collageenvezels van gingiva en PDL verankerd
• Morfologisch van tand, functioneel van parodontium (anker
vezels)
• Dikte: 10 µm t.h.v. GC grens tot 600 µm t.h.v. Apex, dikte >
leeftijd
• Verhouding cementum-glazuur
o 60% op het glazuur
o 30% tot het glazuur, raakt elkaar net
o 5-10% openruimte tussen beide = dentine ligt bloot
→ bij recessie: wortelgevoeligheid
9
PARODONTOLOGIE
M.I.V
MICROBIOLOGIE
VAN MOND EN
TANDEN
KUL
,Parodontologie m.i.v. microbiologie van mond en tanden
Inhoudsopgave
1 Macroscopie van het parodontium .......................................................................................................... 5
1.1 Definitie ................................................................................................................................................. 5
1.2 Paradontale slijmvliezen ........................................................................................................................ 5
1.2.1 Mucogingivale grens ......................................................................................................................... 5
1.2.2 Gingivabreedte .................................................................................................................................. 6
1.2.3 Papil ................................................................................................................................................... 7
1.2.4 Vrij vs aangehechte gingiva ............................................................................................................... 7
1.2.5 Parodontale pocket ........................................................................................................................... 8
1.3 Kaakbot.................................................................................................................................................. 8
1.3.1 Biologische breedte ........................................................................................................................... 9
1.3.2 Involutie kaakbot............................................................................................................................... 9
1.4 Parodontale ligament ............................................................................................................................ 9
1.5 Wortelcementum ................................................................................................................................... 9
2 Specifieke histologie van het parodontium ............................................................................................ 10
2.1 Weke weefsels ..................................................................................................................................... 10
2.1.1 Epitheel ........................................................................................................................................... 10
2.1.2 Bindweefsel ..................................................................................................................................... 17
2.2 Parodontale ligament .......................................................................................................................... 19
2.2.1 Collageenvezels (vezels van Sharpey) ............................................................................................. 19
2.2.2 Vorming ........................................................................................................................................... 19
2.2.3 Cellen ............................................................................................................................................... 20
2.2.4 Herstel ............................................................................................................................................. 20
2.3 Alveolaire bot ....................................................................................................................................... 21
2.3.1 Alveoluswand (laminina cribrosa): extractie holte .......................................................................... 22
2.3.2 Botappositie alveoluswand na ortho .............................................................................................. 22
2.3.3 Implantaat ....................................................................................................................................... 23
2.4 Wortelcementum ................................................................................................................................. 23
3 Vascularisatie......................................................................................................................................... 24
3.1 Parodontaal ligament .......................................................................................................................... 24
3.2 Gingiva ................................................................................................................................................. 24
3.2.1 Vrije gingiva ..................................................................................................................................... 24
4 Plaque gerelateerde gingivitis ................................................................................................................ 25
4.1 Experimenteel gingivitis model ............................................................................................................ 25
4.2 Microbiologie van gingivitis ................................................................................................................. 26
4.3 Pathogenese ........................................................................................................................................ 26
4.4 Klinische kenmerken ............................................................................................................................ 26
4.5 Microscopische kenmerken.................................................................................................................. 27
4.6 Behandeling ......................................................................................................................................... 29
4.6.1 Behandelingsplanning ..................................................................................................................... 29
4.7 Modificerende factoren ....................................................................................................................... 29
4.7.1 Zwangerschapsgingivitis .................................................................................................................. 29
4.7.2 Pubertijd .......................................................................................................................................... 30
1
,Parodontologie m.i.v. microbiologie van mond en tanden
4.7.3 Mondademhaling ............................................................................................................................ 30
5 Plaque gerelateerde parodontitis .......................................................................................................... 31
5.1 Effect op de algemene gezondheid ...................................................................................................... 31
5.2 Pathogenese ........................................................................................................................................ 31
5.3 Etiologie: triade van parodontitis ........................................................................................................ 31
5.4 Microscopische kenmerken.................................................................................................................. 33
5.5 Klinische kenmerken ............................................................................................................................ 35
5.6 Diagnose .............................................................................................................................................. 35
5.6.1 Pocketdiepte meting ....................................................................................................................... 35
5.6.2 Intra-orale radiografie: soorten botafbraak .................................................................................... 36
5.7 Guided Tissue Regeneration ................................................................................................................ 37
5.8 Predictie van parodontis in het melkgebit ........................................................................................... 38
5.9 Predictie einde parodontits .................................................................................................................. 38
6 Röntgendiagnostiek ............................................................................................................................... 39
7 Immunologie.......................................................................................................................................... 48
7.1 Lokale verdedigingsmechanismen ....................................................................................................... 49
7.1.1 Bacterieel evenwicht binnen commensale flora ............................................................................. 49
7.1.2 Epitheliale oppervlak ....................................................................................................................... 49
7.1.3 Speeksel en creviculaire vloeistof ................................................................................................... 50
7.2 Algemene verdedigingsmechanisme ................................................................................................... 50
7.2.1 Algemene cellulaire aspecifieke verdediging = fagocytose ............................................................. 50
7.2.2 Algemene humorale aspecifieke verdediging = complement ......................................................... 51
7.2.3 Specifieke cellulaire afweer............................................................................................................. 52
7.2.4 Humorale specifieke afweer ........................................................................................................... 54
7.3 Immunologie in de parodontologie ..................................................................................................... 55
7.3.1 Omzeilen van de gastheer reactie ................................................................................................... 55
7.3.2 Beschadiging pocketepitheel .......................................................................................................... 55
7.3.3 Beschadiging door bacteriële enzymen .......................................................................................... 55
7.3.4 Bacteriële antigenen ....................................................................................................................... 56
7.3.5 Bacteriële invasie ............................................................................................................................ 56
7.4 Botafbraak ........................................................................................................................................... 56
8 Innervatie van het parodontium ............................................................................................................ 57
8.1 Inleiding ............................................................................................................................................... 57
8.2 Innervatie parodontaal ligament ......................................................................................................... 58
8.3 Receptoren en functie .......................................................................................................................... 58
8.4 Gevoelsfunctie ..................................................................................................................................... 59
8.5 Implantaten ......................................................................................................................................... 59
9 Tandmobiliteit ....................................................................................................................................... 61
9.1 Inleiding ............................................................................................................................................... 61
9.2 Mobiliteitsmeting ................................................................................................................................ 61
9.2.1 Periotest .......................................................................................................................................... 62
9.2.2 Osstell .............................................................................................................................................. 62
2
,Parodontologie m.i.v. microbiologie van mond en tanden
9.3 Oorzaken van een verhoogde tandmobiliteit ...................................................................................... 62
9.3.1 Abnormale (traumatogene) krachten ............................................................................................. 62
9.3.2 Verminderde kwantiteit .................................................................................................................. 63
9.3.3 Verminderde kwaliteit..................................................................................................................... 63
9.4 Occlusaal trauma ................................................................................................................................. 63
9.4.1 Krachten vanuit één richting ........................................................................................................... 64
9.4.2 Krachten vanuit verschillende richtingen ........................................................................................ 65
9.5 Tandmobiliteit en parodontale therapie .............................................................................................. 67
10 Tandvorming en eruptie .................................................................................................................... 67
10.1 Vorming van het parodontium ............................................................................................................ 67
10.1.1 Kroon........................................................................................................................................... 67
10.1.2 Tandwortel .................................................................................................................................. 67
10.1.3 Cementum .................................................................................................................................. 68
10.2 Tanderuptie ......................................................................................................................................... 68
10.2.1 Pre-eruptieve fase....................................................................................................................... 68
10.2.2 Eruptieve fase ............................................................................................................................. 68
10.2.3 Intra-orale fase............................................................................................................................ 68
10.2.4 Mechanisme van eruptie ............................................................................................................ 69
11 Microbiële diagnostiek ...................................................................................................................... 70
11.1 Orale microbioom ................................................................................................................................ 70
11.2 Plaque: oorzaak paro en cariës ............................................................................................................ 70
11.2.1 Dysbioses .................................................................................................................................... 70
11.3 Microbiële diagnostiek ........................................................................................................................ 70
11.3.1 Staalname ................................................................................................................................... 70
11.3.2 Morfologie via microscopie ........................................................................................................ 71
11.3.3 Analyse van het staal .................................................................................................................. 72
11.3.4 Eigenschappen van bacteriën ..................................................................................................... 73
11.3.5 Hoeveel bacteriën zitten er in een staal? ................................................................................... 73
11.4 Heden en toekomst van diagnostiek.................................................................................................... 74
11.4.1 PCR .............................................................................................................................................. 74
11.4.2 qPCR ............................................................................................................................................ 75
11.4.3 Sanger sequentie ........................................................................................................................ 75
11.4.4 Next Generation sequencing ...................................................................................................... 76
11.5 Toepassing ........................................................................................................................................... 76
12 Orale implantaten ............................................................................................................................. 77
12.1 Definities .............................................................................................................................................. 77
12.2 Osseointegratie .................................................................................................................................... 78
12.3 Opp. modificatie .................................................................................................................................. 79
12.4 Botkwaliteit ......................................................................................................................................... 79
12.4.1 Lekholm & zagreb ....................................................................................................................... 79
12.4.2 Cawoord & howel ....................................................................................................................... 79
12.5 Instrumenten en materiaal .................................................................................................................. 80
12.6 Planning ............................................................................................................................................... 80
12.6.1 Basis regels .................................................................................................................................. 81
12.6.2 Stappenplan ................................................................................................................................ 81
12.6.3 Prechirurgie................................................................................................................................. 82
12.6.4 Anesthesie................................................................................................................................... 82
3
,Parodontologie m.i.v. microbiologie van mond en tanden
12.6.5 Voorbereiding ............................................................................................................................. 83
12.6.6 Incisie .......................................................................................................................................... 83
12.6.7 Decolleren ................................................................................................................................... 83
12.6.8 Osteotomie ................................................................................................................................. 83
12.6.9 Plaatsing implanataat ................................................................................................................. 83
12.6.10 Postoperatief .............................................................................................................................. 84
12.6.11 Abutment fase ............................................................................................................................ 84
12.6.12 Follow-up .................................................................................................................................... 84
13 Parodontale indices ........................................................................................................................... 85
13.1 Instrumentarium .................................................................................................................................. 85
13.2 Pocketdiepte ........................................................................................................................................ 85
13.3 Gingivale recessie ................................................................................................................................ 86
13.4 Aanhechtingsverlies ............................................................................................................................. 86
13.5 Bloeding na sonderen .......................................................................................................................... 86
13.6 Furcatieproblematiek .......................................................................................................................... 87
13.7 Mobiliteit ............................................................................................................................................. 87
13.8 Plaque-kleuring .................................................................................................................................... 88
13.9 Onderzoeken ........................................................................................................................................ 88
13.9.1 DPSI ............................................................................................................................................. 88
13.9.2 Parodontale status ...................................................................................................................... 89
13.9.3 Radiografische status .................................................................................................................. 89
13.9.4 Full mouth bleeding score .......................................................................................................... 89
13.9.5 Full mouth Plaque score ............................................................................................................. 90
13.9.6 Gingivitis index (GI) ..................................................................................................................... 90
13.9.7 Plaque index (PI) ......................................................................................................................... 91
13.9.8 Verhouding GI/PI ........................................................................................................................ 91
14 Mechanische en supragingivale plaque controle ............................................................................... 92
14.1 Tandenborstel ...................................................................................................................................... 92
14.2 Soloborstel ........................................................................................................................................... 92
14.3 Interdentale reiniging .......................................................................................................................... 92
14.4 Tongschraper ....................................................................................................................................... 93
14.5 Poetsinstructies.................................................................................................................................... 93
14.6 Chemisch reinigen ................................................................................................................................ 94
14.6.1 Chloorhexidine ............................................................................................................................ 94
15 Extra tekeningen................................................................................................................................ 95
15.1 Vestibulo-orale doorsnede door de tand ............................................................................................. 95
15.2 Dwars door het midden van de wortel ................................................................................................ 96
15.3 Dwars door het midden van de tand ................................................................................................... 96
15.4 Vestibulo-oraal door tussen de tanden ................................................................................................ 96
4
,Parodontologie m.i.v. microbiologie van mond en tanden
1 Macroscopie van het parodontium
1.1 Definitie
• Parodontium (wat de tand omgeeft) bestaat uit
o G: Gingiva (zichtbaar)
o M: Alveolaire mucosa (zichtbaar)
o A: Alveolaire bot
o P: Parodontale ligament (indien tand aanwezig)
o W: wortelcementum (indien tand aanwezig)
• Bij recessie (bv. door het poetsen op tandvlees) kan je de
wortel wel zien alsook het wortelcementum
• Tandvlees heeft een enorme turn-over, en dient dus niet
gereinigd te worden met de tandenborstel
1.2 Paradontale slijmvliezen
• Ivm de huid: roder, vochtiger, gladder door variatie in keratinisatie, pigmentatie,
vascularisatie, epitheeldikte
• Gingiva (omgeeft de tanden en palatum durum): kauwslijmvlies
• Alveolaire mucosa: beklede slijmvlies
→ niet gespecialiseerd, wel enkele kleine speekselkliertjes (thv palatum durum en mucosa vd
lippen)
→ enkel gingiva en alveolaire mucosa zijn klinisch normaal zichtbaar
Gingiva (kauwslijmvlies) Alveolaire mucosa (bekledend slijmvlies)
Lichtroze Roder
Geen vaatteking, wel meer gevascularisserd Vaattekening
Stippeling (fusie retelijsten) Geen stippeling
Vast (collageen) Bewegelijk (elastische vezels)
1.2.1 Mucogingivale grens
De grens kan klinisch bepaald worden op 4 manieren:
1. Visueel: via kleur (gingiva is wel meer doorbloed, maar door keratinisatie → minder rood)
2. Trektest: gingiva is vast, mucosa beweegt
3. Lugol test: dubbeke joodoplossing kleurt glycogeen donker (glycogeen wordt verbruikt bij
keratinisatie: weinig glycogeen = veel keratinisatie). CAVE: allergie
4. Rimpeltest: sonde parallel met gingivale rand coronaalwaart bewegen → thv grens ontstaat
er een rimpel
5
,Parodontologie m.i.v. microbiologie van mond en tanden
1.2.2 Gingivabreedte
EX!
Via de rimpeltest → ook gingiva breedte meten = afstand gingivale rand tot
muco-gingivale grens
= vrije gingiva + aangehechte gingiva
• Veel verschil inter- en intra-individueel
• De vrije gingiva breedte bij toegenomen dikte gingiva
• Verandering door: leeftijd, continu eruptie, na tandextractie, na
poetstrauma
Vestibulair Linguaal
Opm:
• Vestibulair het smalst bij de HK en 1ste PM
• Linguaal: hoe meer naar achteren, hoe meer gingiva
• Gingiva breedte neemt toe met de leeftijd, ook na eruptie
• Afstand muco-gingivale grens – mandibula onderrand = constant → itt continue eruptie van
tanden (compensatie voor occlusale slijtage)
• Gingiva en proc. alv volgen tanden
• Na extractie → verlies proc. Alv en gingivabreedte
• Pseudo-recessie: fake recessie, als andere tanden nog niet volledig geërupteerd zijn
6
,Parodontologie m.i.v. microbiologie van mond en tanden
1.2.3 Papil
• Gingiva in interdentale ruimte
• Interdentaal concaaf: col = niet-gekeratiniseerde gingiva → zwakke schakel*
• Col vorm afhankelijk van sterkte contactpunt
• Plaque retentie bevorderend
• Geen col bij diasteem
* De interdentale ruimte is de oorsprong plaats van parodontitis, het gebruik van tandenstokers of
interdentale borsteltjes is dus essentieel.
1.2.4 Vrij vs aangehechte gingiva
Vrije gingiva Aangehechte gingiva
Met de tand verbonden via epitheliale Via collageenvezels verbonden met de tand of
aanhechting de proc. alveolaris
Makkelijk van de tand te scheiden via een
pocketsonde
Weinig weerstand scheurtest
Breedte: gem 1 mm (0,5-2)
→ op de overgang: gingivale groeve (voorkomen 1/3) thv glazuur-cement grens
→ (vrije)gingiva breedte stijgt bij toenemende gingiva dikte (greffe). De tand naar binnenduwen waar
de gingiva dikker is zorgt dus voor het opruipen van de gingiva!
7
,Parodontologie m.i.v. microbiologie van mond en tanden
1.2.5 Parodontale pocket
→ tussen tand en gingiva opening
• Histologische pocket: afstand gingivale rand tot epitheliale aanhechting
• Klinische pocket: afstand gingivale rand tot tip pocketsonde (tot de meest coronaal gelegen
vezelige aanhechting, want pocketsonde steekt doorheen de epitheliale aanhechting)
• Continue uitstroom creviculaire vloeistof (soort exsudaat): 0,5ul (gezonde pocket) = defensie
mechanisme tegen bacteriën
• Productie: gezond: 5µl/uur; gingivitis 14µl/uur; ernstige parodontitis 44 µl/uur
• Antimicrobiële agentia wordt dus gewoon weggespoeld en niet behouden in de pocket
Opm.: de gingiva en alv. mucosa bij implantaten vertonen noch klinische, noch histologische
verschillen met de tand.
1.3 Kaakbot
• Geen verschillen proc. alveolaris en basale been (enkel embryologisch;
proc. alv. gevormd tijdens tanderuptie)
• Proc. al. zal zowel tijdens als na de eruptie in hoogte toenemen (zoals
de gingiva breedte) ten compensatie van occlusale slijtage
• Structuur: pijpbeen met dense mantel (corticaal) en zacht binnenste
(medullair of spongiosa)
• BK is minder gemineraliseerd en minder bottrabekels → snellere
botafbraak bij pardodontitis en minder goede osseoïntegratie van
implantaten
• Afstand proc alv – glazuurcementgrens: 1-2mm
o Uitzonderingen:
▪ Dehiscenties: meer vestibulair dan linguaal, nooit palataal(dikke laag bot),
vooral thv front
▪ Fenestratie (opening van bot): vooral thv boven HK
→ zijn gevaar voor recessies, want onder gingiva geen bot + agressief poetsen →
gingiva kan niet meer genezen want krijgt geen bloedvoorziening vanuit de diepte
8
, Parodontologie m.i.v. microbiologie van mond en tanden
1.3.1 Biologische breedte
= afstand sulcus bodem tot bot: ca 2-3mm → implicatie bij kritische kroon verlening (wat bot
weghalen rond tand om terug biologische breedte te bekomen) en implantaat lokalisatie (diepte)
1.3.2 Involutie kaakbot
• Tanden trekken → kaaksbeen resorbeert: kaaksbeen
krijgt geen stimulus meer van de tanden, functie is
verloren
• Preventie:
o Gezonde dentitie
o Rootbanking (wortels behouden)
o Implantaten
1.4 Parodontale ligament
= niet-gemineraliseerd bindweefsel tussen tand en kaakbot → verzorgt hauvast, ophang, neurale
functie en eruptie van tand tov kaakbot
• Vult spleet tandwortel/omringend bot “periradiculaire ruimte”
• Breedte = 0.22-0.25 mm (0.1 – 0.4 mm), > bij occusaal trauma, 0 mm bij ankylose
• Verdwijnt bij ankylose: tand zit vast aan bot → nadien wortelresoptie
• Sharpey vezels zijn collageenvezels, verzorgen de hangmat structuur
• Geen peri-radiculaire ruimte bij implantaten = osseointegratie
→vezels staan rechts verkeerd!
1.5 Wortelcementum
= gemineraliseerd bindweefsel dat dentine en tandwortel bedekt.
Hierin zitten de collageenvezels van gingiva en PDL verankerd
• Morfologisch van tand, functioneel van parodontium (anker
vezels)
• Dikte: 10 µm t.h.v. GC grens tot 600 µm t.h.v. Apex, dikte >
leeftijd
• Verhouding cementum-glazuur
o 60% op het glazuur
o 30% tot het glazuur, raakt elkaar net
o 5-10% openruimte tussen beide = dentine ligt bloot
→ bij recessie: wortelgevoeligheid
9
