Filosofie II
1 Inleiding op het opleidingsonderdeel
1.1 Sociale filosofie
- Sociale filosofie: fundamentale vragen over de samenleving: wat is een goede samenleving?
Wat is de verhouding tussen individu en samenleving?
- Moet rekening houden met de bevindingen van de (sociale) wetenschappen maar is breder:
stelt vragen naar het kader waarin de wetenschappen werken, stelt vragen bij de betekenis
van inzichten uit de wetenschappen, roept ook ethische vragen op: wat is een goede
samenleving?
- Raakvlakken met andere opleidingsonderdelen:
Sociologie
Economie
Psychologie
Beleidsvakken
Intercultureel werken
Enz.
1.2 2 Filo II
Waarom filosofie 2 in de opleiding?
- Filosofie in het algemeen: bijdrage tot kritisch denken
- Filosoferen over de samenleving: Maatschappelijke context is belangrijk voor SW en SRW
Samenleving bepaalt het beleid
Samenleving bepaalt de positie van de SWer/SRWer
Samenleving heeft grote invloed op de positie en de kansen van individuen, dus ook
van cliënten
Vandaar in dit OO:
Verschillende filosofische opvattingen over de samenleving
Verschillende thema’s i.v.m. het samenleven
1.3 Uitgangspunten
1.3.1 Historisch kader
- Moderne denken
Humanisme van de renaissance
1
, Voorbeelden:
Desiderius ERASMUS (1466?–1536),
Thomas MORUS (1478–1535)
Pieter GILLIS (1486 -1533)
Humanisme: de mens komt op de voorgrond.
Geen systematische filosofische teksten
Redelijkheid belangrijk, maar ook plaats voor twijfel, humor, tolerantie
“Eerste geboorte van de moderniteit”
17de E
Opkomst van de moderne wetenschappen → idee van kosmos, als natuurlijke
orde, met een doelgerichtheid, wordt verlaten
Natuurlijke orde
Doelgerichtheid (teleologische kijk, van ‘telos’: doel)
Christendom: doelgerichtheid komt van de schepper.
Morele betekenis
Bepaalde lange tijd ook het denken over de samenleving: idee dat het leven in
gemeenschap tot de natuur van de mens behoorde. Gemeenschap is méér dan
een middel voor het individu.
Voorbeeld van het moderne denken over de samenleving: Thomas HOBBES
(1588-1679).
O.i.v. de fysica van GALILEI
“Mechanisering van het wereldbeeld” → toepassen op samenleving
Mensen als geïsoleerde atomen in beweging. Mechanische wetten.
Samenleving is som van de delen (= individuen)
Het samenleven zelf moet dan worden verklaard → idee van sociaal contract
Invloed van andere ontwikkelingen: reformatie, opkomst van markteconomie,…
De Verlichting
Heel wat moderne ideeën krijgen vorm tijdens de Verlichting
Veel (maatschappelijke) discussies vandaag draaien rond de idealen van de
Verlichting.
Algemene idee:
2
, redelijkheid X bevrijding, emancipatie
Voor de samenleving:
Belang van kritiek
Wetenschappelijk denken
Macht van de kerk vermindert
Soevereiniteit van het volk
Geloof in vooruitgang
Ideaal van autonomie (mensbeeld)
Universalisme (hangt samen met geloof in de rede)
Mensenrechten
Moderne denkers vandaag
Is dus meer dan een (aanduiding van een) historische periode
Voorbeelden: cf. vorig jaar: Etienne VERMEERSCH
Ander belangrijk voorbeeld in het denken over de samenleving: Jürgen
HABERMAS (°1929)
Heeft altijd de idealen van het moderne denken verdedigd: meer
redelijkheid in de samenleving brengen
Moderne samenleving is het resultaat van een proces van rationalisering
(= redelijker worden). Redelijke discussie leidt tot vooruitgang op
verschillende vlakken, waarbij redelijkheid verschillende vormen
aanneemt:
Instrumentele rationaliteit, of doel-middelrationaliteit. Die is vooral
werkzaam in het systeem. Economie en politiek zijn systemen omdat
het handelen van mensen daarin op elkaar afgestemd wordt, niet door
overleg, maar via geld en macht.
Communicatieve rationaliteit is vooral te vinden in de leefwereld: hier
wordt het handelen op elkaar afgestemd door overleg.
Positieve en negatieve kanten. Habermas vindt dat de processen van
rationalisering vooruitgang betekenen. Maar er heeft een kolonisering
plaats van de leefwereld door het systeem. Een
maatschappijkritische theorie is nodig en is mogelijk.
- Tijdsgeest vandaag
“De postmoderne mens tracht te leven en te overleven in een wereld zonder idealen, zonder
grootse toekomst, teruggeworpen op zichzelf temidden van een in verwarring verkerende
cultuur, en strevend naar wat het ook mag zijn dat de markt nu weer als must of look
aanprijst.”
3
1 Inleiding op het opleidingsonderdeel
1.1 Sociale filosofie
- Sociale filosofie: fundamentale vragen over de samenleving: wat is een goede samenleving?
Wat is de verhouding tussen individu en samenleving?
- Moet rekening houden met de bevindingen van de (sociale) wetenschappen maar is breder:
stelt vragen naar het kader waarin de wetenschappen werken, stelt vragen bij de betekenis
van inzichten uit de wetenschappen, roept ook ethische vragen op: wat is een goede
samenleving?
- Raakvlakken met andere opleidingsonderdelen:
Sociologie
Economie
Psychologie
Beleidsvakken
Intercultureel werken
Enz.
1.2 2 Filo II
Waarom filosofie 2 in de opleiding?
- Filosofie in het algemeen: bijdrage tot kritisch denken
- Filosoferen over de samenleving: Maatschappelijke context is belangrijk voor SW en SRW
Samenleving bepaalt het beleid
Samenleving bepaalt de positie van de SWer/SRWer
Samenleving heeft grote invloed op de positie en de kansen van individuen, dus ook
van cliënten
Vandaar in dit OO:
Verschillende filosofische opvattingen over de samenleving
Verschillende thema’s i.v.m. het samenleven
1.3 Uitgangspunten
1.3.1 Historisch kader
- Moderne denken
Humanisme van de renaissance
1
, Voorbeelden:
Desiderius ERASMUS (1466?–1536),
Thomas MORUS (1478–1535)
Pieter GILLIS (1486 -1533)
Humanisme: de mens komt op de voorgrond.
Geen systematische filosofische teksten
Redelijkheid belangrijk, maar ook plaats voor twijfel, humor, tolerantie
“Eerste geboorte van de moderniteit”
17de E
Opkomst van de moderne wetenschappen → idee van kosmos, als natuurlijke
orde, met een doelgerichtheid, wordt verlaten
Natuurlijke orde
Doelgerichtheid (teleologische kijk, van ‘telos’: doel)
Christendom: doelgerichtheid komt van de schepper.
Morele betekenis
Bepaalde lange tijd ook het denken over de samenleving: idee dat het leven in
gemeenschap tot de natuur van de mens behoorde. Gemeenschap is méér dan
een middel voor het individu.
Voorbeeld van het moderne denken over de samenleving: Thomas HOBBES
(1588-1679).
O.i.v. de fysica van GALILEI
“Mechanisering van het wereldbeeld” → toepassen op samenleving
Mensen als geïsoleerde atomen in beweging. Mechanische wetten.
Samenleving is som van de delen (= individuen)
Het samenleven zelf moet dan worden verklaard → idee van sociaal contract
Invloed van andere ontwikkelingen: reformatie, opkomst van markteconomie,…
De Verlichting
Heel wat moderne ideeën krijgen vorm tijdens de Verlichting
Veel (maatschappelijke) discussies vandaag draaien rond de idealen van de
Verlichting.
Algemene idee:
2
, redelijkheid X bevrijding, emancipatie
Voor de samenleving:
Belang van kritiek
Wetenschappelijk denken
Macht van de kerk vermindert
Soevereiniteit van het volk
Geloof in vooruitgang
Ideaal van autonomie (mensbeeld)
Universalisme (hangt samen met geloof in de rede)
Mensenrechten
Moderne denkers vandaag
Is dus meer dan een (aanduiding van een) historische periode
Voorbeelden: cf. vorig jaar: Etienne VERMEERSCH
Ander belangrijk voorbeeld in het denken over de samenleving: Jürgen
HABERMAS (°1929)
Heeft altijd de idealen van het moderne denken verdedigd: meer
redelijkheid in de samenleving brengen
Moderne samenleving is het resultaat van een proces van rationalisering
(= redelijker worden). Redelijke discussie leidt tot vooruitgang op
verschillende vlakken, waarbij redelijkheid verschillende vormen
aanneemt:
Instrumentele rationaliteit, of doel-middelrationaliteit. Die is vooral
werkzaam in het systeem. Economie en politiek zijn systemen omdat
het handelen van mensen daarin op elkaar afgestemd wordt, niet door
overleg, maar via geld en macht.
Communicatieve rationaliteit is vooral te vinden in de leefwereld: hier
wordt het handelen op elkaar afgestemd door overleg.
Positieve en negatieve kanten. Habermas vindt dat de processen van
rationalisering vooruitgang betekenen. Maar er heeft een kolonisering
plaats van de leefwereld door het systeem. Een
maatschappijkritische theorie is nodig en is mogelijk.
- Tijdsgeest vandaag
“De postmoderne mens tracht te leven en te overleven in een wereld zonder idealen, zonder
grootse toekomst, teruggeworpen op zichzelf temidden van een in verwarring verkerende
cultuur, en strevend naar wat het ook mag zijn dat de markt nu weer als must of look
aanprijst.”
3
