Samenvatting AMM2
Van Milieuproblemen naar duurzame ontwikkeling
Wat zijn milieuproblemen
Milieu: aspect van fysieke omgeving dat het menselijk leven en bestaan mogelijk maakt en waarbinnen het
maatschappelijk samenleven zich afspeelt. Relatie tussen milieu en samenleving is wederkerig. Gaat om leefomgeving
van mensen, natuur kan ook los van mensen zijn.
Drie essentiële kenmerken van milieuproblemen:
Fysieke dimensie: in het leefmilieu
Maatschappelijke dimensie: veranderingen in de toestand van de fysieke omgeving die veroorzaakt zijn door
menselijk handelen en vormen van samenleven
Normatieve dimensie: veranderingen die maatschappelijk onaanvaardbaar worden bevonden.
Pas als een ingreep in de fysieke omgeving door een groot aantal mensen als problematisch wordt ervaren, spreken we
van milieuprobleem (= elke verandering in de toestand van de fysieke omgeving die veroorzaakt wordt door menselijke
ingrepen en waarvan de gevolgen maatschappelijk onaanvaardbaar worden geacht op grond van gedeelte normatieve
opvattingen.
Fysieke dimensie
Draagkracht van belang; vermogen van een ecosysteem om biologische soorten te kunnen voorzien in hun bestaan.
Geen statisch, maar dynamisch begrip. Veerkracht om aan te geven wat de grenzen zijn waarbinnen een ecosysteem
veranderingen kan verdragen en weer kan herstellen tot een nieuw evenwicht.
Planetary boundaries: negen grenzen waarbinnen de mensheid moet blijven voor een duurzame ontwikkeling in de
toekomst. Klimaatverandering, nieuwe stoffen in het milieu, stratosferische aantasting van de ozonlaag, aerosolen in de
atmosfeer, verzuring van oceanen, biogeochemische stofstroomkringlopen, het gebruik van zoetwater, verandering van
landgebruik en biodiversiteit.
Vier fundamentele grondhoudingen van mensen ten opzichte van natuur
Goedaardig/benign: natuur bij een verstoring van het evenwicht altijd
wel weer terugkomt naar een nieuw evenwicht.
Tolerant: natuur komt wel weer in evenwicht, maar binnen bepaalde
grenzen. Daarbuiten treedt een onomkeerbare verandering op.
Veerkracht van ecosystemen valt binnen deze grondhouding.
Vluchtig/ephemeral: kleinste verstoring het systeem meteen
onomkeerbaar uit evenwicht brengen. Groot belang om toestand zoals
die nu is zo goed mogelijk te behouden.
Grillig/capricious: reactie van natuur volledig onvoorspelbaar, elke
verandering kan grote of kleine gevolgen hebben.
Antropocentrische grondhouding: natuur vooral als functioneel gezien voor de
mens. Biodiversiteit is vooral een bron voor toekomstige toepassingen.
Ecocentrische grondhouding: natuur heeft intrinsieke waarde op zichzelf.
Tragedy of commongs: oplossen van milieuproblemen is lastig spanning tussen collectieve en individuele belangen.
Elinor Ostrom (2015) – wereldwijd veel gemeenschappen bestaan waarin collectief eigendom duurzaam beheerd kan
worden. Stelde principes op waaraan beheerssystemen van collectief eigendom moeten voldoen om duurzaam te
kunnen zijn Design principles
Duidelijke definities van wat de gemeenschappelijke middelen zijn en wie de gebruikers zijn
Regels zijn geschreven op de lokale situatie
Gemeenschappelijke besluitvorming door de bezitters
Zorg dat de gemeenschappelijke zeggenschap erkend wordt door de autoriteiten en overheden buiten de groep
Er is een systeem om het gedrag van elke gebruiker te monitoren
Er zijn steeds zwaarder wordende sancties voor diegenen die de regels overtreden
Goedkope en laagdrempelige arbitrage bij geschillen
Voor grootschalige collectieve milieugoederen een gelaagd systeem met lokale groepen
,Een manier van omgaan met het conflict tussen collectieve en individuele belangen is door het toekennen van
individuele rechten, zoals eigendoms-, gebruiks- of vervuilingsrecht. Het idee is dat het verdelen van het collectieve
goed in individuele stukjes leidt tot meer duurzaam handelen door de nieuwe eigenaren van de rechten.
Indelingen van milieuproblemen
Naar compartiment, schaal en tijd.
Compartiment: bodem, water lucht. Wordt tegenwoordig minder gebruikt, omdat veel van de milieuproblemen waar
nu aandacht voor is samenhangen met meerdere compartimenten
Geografische schaal: Weergegeven in vijf schalen
- Lokaal niveau, Landelijk niveau, Zeeën en stroomgebieden van rivieren, Oceanen en continenten, Planetair of
mondiaal niveau
Tijd: kan weer verdeeld worden in vier perioden
1962-1972: vervuiling centraal
- Silent spring van Rachel Carson (1962) begin van moderne denken milieu
1972-1980: uitputting centraal
- Grenzen aan de groei (1972) begin van de tweede periode van milieubewustzijn grondstoffen zouden
opraken. In 1972 vond ook de eerste wereldmilieuconferentie plaats in Stockholm, de United Nations
Conference on the Human Environment (UNCHE). Ook oprichting van United Nations Environment Programme
(1972) als resultaat van Stockholmconferentie leidde niet tot een gemeenschappelijke benadering van
milieuproblematiek.
1980-1987: Samengaan milieu en economie centraal
Door de economische crisis was de publieke aandacht voor milieuproblemen in deze jaren kleiner dan in het
voorafgaande decennium.
Ecological Modernisation: milieuverbetering en economische groei kunnen uitstekend samengaan.
1987-heden: Duurzame ontwikkeling centraal
Duurzame ontwikkeling verwierf bekendheid met het verschijnen van ‘Our common future’ (1987). Met
duurzame ontwikkeling of sustainable development wordt een ontwikkeling aangeduid waarbij de huidige
generatie in haar bestaansmogelijkheden kan voorzien, zonder daar voor toekomstige generaties de
mogelijkheden daartoe in gevaar worden gebracht. Kenmerken van deze periode zijn mondialisering en de
realisatie dat milieuproblemen vaak samengaan met sociale ongelijkheid en met mondiale ontwikkelings-en
verdelingsvragen.
Duurzame ontwikkeling
Visie van Carlowitz – Duurzaamheidsdenken – Drie samenhangende uitgangspunten:
1. Economische vooruitgang diende de gemeenschap ten goede te komen. De arme onderdanen hadden recht op
voldoende voeding en onderhoud
2. Datzelfde recht kwam ook het nageslacht toe
3. Daartoe moest men voorzichtig met de natuur omgaan, en had men ook een soort verantwoording aan
toekomstige generaties
, Nadeel van definitie duurzame ontwikkeling is dat die geen aangrijpingspunten voor concreet handelen geeft.
Duurzame ontwikkeling gaat niet alleen over fysieke milieuproblemen, maar ook over sociale en institutionele
vraagstukken en over vrede en veiligheid.
1992 United Nations Conference on Environment and Development (UNCED) – Earth Summit
Vanwege bezorgdheid over het milieu, de armoede en de sociaal economische ongelijkheid.
Het Noorden wilde naar de toekomst kijken, terwijl het Zuiden vooral vanuit een historisch perspectief keek: zij wezen
erop dat de mondiale milieuproblemen niet alleen grotendeels door het Noorden zijn veroorzaakt, maar dat ook nu nog
de rijke landen een onevenredig beslag leggen op de mondiale natuurlijk hulpbronnen.
Winstpunt van UNCED was dat vastgelegd werd dat ‘vrede, ontwikkeling en milieubescherming onderling afhankelijk en
niet van elkaar te scheiden zijn’, en dat besef groeide dat het Noorden en Zuiden van elkaar afhankelijk zijn voor het
leefbaar houden van de wereld. Leverde een aantal officiële teksten op:
Rio-verklaring: beginselen die als basis dienen voor duurzame ontwikkeling. Geen bindend karakter!
Agenda 21: actieprogramme 21e eeuw
Bossenverklaring: Een bindend bossenverdrag bleek niet haalbaar.
Biodiversiteitsverdrag: afspraken over de toegang tot genetische reservoirs, gebieden met een hoge
biodiversiteit die in de toekomst mogelijk nuttige toepassingen voor mensen kunnen opleveren. Werd door een
groot aantal landen ondertekend, muv VS, omdat die beducht waren voor de mogelijkheid in de nabije
toekomst te moeten betalen voor toegang tot de genetische reservoirs
Klimaatverdrag
2000 – Milleniumdoelen:
1. Het uitbannen van extreme armoede en honger
2. Het bereiken van een universele basiseducatie
3. Het bevorderen van gelijkwaardigheid van mannen en vrouwen, en het versterken van positie van vrouwen
4. Verminderen kindersterfte
5. Verbeteren gezondheid moeders
6. Bestrijden van Aids/hiv, malaria en andere ziekten
7. Bescherming van een duurzaam leefmilieu
8. Stimuleren van wereldwijde samenwerking voor ontwikkeling
2002 – World Summit on Sustainable Development (WSSD)- Doel om te bezien in hoeverre de uit de UNCED
voortgekomen Agenda 21 geïmplementeerd was, maar ook om verdere afspraken te maken.
RIO20 – Leverde niet-bindend document op – The Future We Want (2012). Hierin werden wel afspraken gemaakt voor
meetbare doelstellingen Duurzame Ontwikkelingsdoelstellingen.
In 2015 kwam VN met ‘2030 Agenda voor Duurzame Ontwikkeling’ met 17 sustainable development goals die voor 2030
bereikt moeten zijn. Niet juridisch bindend! CBS heeft jaarlijks Monitor Brede Welvaart. Daarbij staan dan niet alleen
economische, maar juist ook ecologische en sociaal-maatschappelijke aspecten van welvaart centraal, veelal gekoppeld
aan de duurzame ontwikkelingsdoelen
Verbondenheid van ‘duurzaamheid’ met ‘ontwikkeling’ en de gelijktijdige gerichtheid op zowel het ‘hier en nu’ als op
het ‘elders en later’ maken duurzame ontwikkeling tot een multidimensionaal concept. Drie dimensies van duurzame
ontwikkeling die vaak worden onderscheiden zijn ecologisch, economisch en sociaal.
Van Milieuproblemen naar duurzame ontwikkeling
Wat zijn milieuproblemen
Milieu: aspect van fysieke omgeving dat het menselijk leven en bestaan mogelijk maakt en waarbinnen het
maatschappelijk samenleven zich afspeelt. Relatie tussen milieu en samenleving is wederkerig. Gaat om leefomgeving
van mensen, natuur kan ook los van mensen zijn.
Drie essentiële kenmerken van milieuproblemen:
Fysieke dimensie: in het leefmilieu
Maatschappelijke dimensie: veranderingen in de toestand van de fysieke omgeving die veroorzaakt zijn door
menselijk handelen en vormen van samenleven
Normatieve dimensie: veranderingen die maatschappelijk onaanvaardbaar worden bevonden.
Pas als een ingreep in de fysieke omgeving door een groot aantal mensen als problematisch wordt ervaren, spreken we
van milieuprobleem (= elke verandering in de toestand van de fysieke omgeving die veroorzaakt wordt door menselijke
ingrepen en waarvan de gevolgen maatschappelijk onaanvaardbaar worden geacht op grond van gedeelte normatieve
opvattingen.
Fysieke dimensie
Draagkracht van belang; vermogen van een ecosysteem om biologische soorten te kunnen voorzien in hun bestaan.
Geen statisch, maar dynamisch begrip. Veerkracht om aan te geven wat de grenzen zijn waarbinnen een ecosysteem
veranderingen kan verdragen en weer kan herstellen tot een nieuw evenwicht.
Planetary boundaries: negen grenzen waarbinnen de mensheid moet blijven voor een duurzame ontwikkeling in de
toekomst. Klimaatverandering, nieuwe stoffen in het milieu, stratosferische aantasting van de ozonlaag, aerosolen in de
atmosfeer, verzuring van oceanen, biogeochemische stofstroomkringlopen, het gebruik van zoetwater, verandering van
landgebruik en biodiversiteit.
Vier fundamentele grondhoudingen van mensen ten opzichte van natuur
Goedaardig/benign: natuur bij een verstoring van het evenwicht altijd
wel weer terugkomt naar een nieuw evenwicht.
Tolerant: natuur komt wel weer in evenwicht, maar binnen bepaalde
grenzen. Daarbuiten treedt een onomkeerbare verandering op.
Veerkracht van ecosystemen valt binnen deze grondhouding.
Vluchtig/ephemeral: kleinste verstoring het systeem meteen
onomkeerbaar uit evenwicht brengen. Groot belang om toestand zoals
die nu is zo goed mogelijk te behouden.
Grillig/capricious: reactie van natuur volledig onvoorspelbaar, elke
verandering kan grote of kleine gevolgen hebben.
Antropocentrische grondhouding: natuur vooral als functioneel gezien voor de
mens. Biodiversiteit is vooral een bron voor toekomstige toepassingen.
Ecocentrische grondhouding: natuur heeft intrinsieke waarde op zichzelf.
Tragedy of commongs: oplossen van milieuproblemen is lastig spanning tussen collectieve en individuele belangen.
Elinor Ostrom (2015) – wereldwijd veel gemeenschappen bestaan waarin collectief eigendom duurzaam beheerd kan
worden. Stelde principes op waaraan beheerssystemen van collectief eigendom moeten voldoen om duurzaam te
kunnen zijn Design principles
Duidelijke definities van wat de gemeenschappelijke middelen zijn en wie de gebruikers zijn
Regels zijn geschreven op de lokale situatie
Gemeenschappelijke besluitvorming door de bezitters
Zorg dat de gemeenschappelijke zeggenschap erkend wordt door de autoriteiten en overheden buiten de groep
Er is een systeem om het gedrag van elke gebruiker te monitoren
Er zijn steeds zwaarder wordende sancties voor diegenen die de regels overtreden
Goedkope en laagdrempelige arbitrage bij geschillen
Voor grootschalige collectieve milieugoederen een gelaagd systeem met lokale groepen
,Een manier van omgaan met het conflict tussen collectieve en individuele belangen is door het toekennen van
individuele rechten, zoals eigendoms-, gebruiks- of vervuilingsrecht. Het idee is dat het verdelen van het collectieve
goed in individuele stukjes leidt tot meer duurzaam handelen door de nieuwe eigenaren van de rechten.
Indelingen van milieuproblemen
Naar compartiment, schaal en tijd.
Compartiment: bodem, water lucht. Wordt tegenwoordig minder gebruikt, omdat veel van de milieuproblemen waar
nu aandacht voor is samenhangen met meerdere compartimenten
Geografische schaal: Weergegeven in vijf schalen
- Lokaal niveau, Landelijk niveau, Zeeën en stroomgebieden van rivieren, Oceanen en continenten, Planetair of
mondiaal niveau
Tijd: kan weer verdeeld worden in vier perioden
1962-1972: vervuiling centraal
- Silent spring van Rachel Carson (1962) begin van moderne denken milieu
1972-1980: uitputting centraal
- Grenzen aan de groei (1972) begin van de tweede periode van milieubewustzijn grondstoffen zouden
opraken. In 1972 vond ook de eerste wereldmilieuconferentie plaats in Stockholm, de United Nations
Conference on the Human Environment (UNCHE). Ook oprichting van United Nations Environment Programme
(1972) als resultaat van Stockholmconferentie leidde niet tot een gemeenschappelijke benadering van
milieuproblematiek.
1980-1987: Samengaan milieu en economie centraal
Door de economische crisis was de publieke aandacht voor milieuproblemen in deze jaren kleiner dan in het
voorafgaande decennium.
Ecological Modernisation: milieuverbetering en economische groei kunnen uitstekend samengaan.
1987-heden: Duurzame ontwikkeling centraal
Duurzame ontwikkeling verwierf bekendheid met het verschijnen van ‘Our common future’ (1987). Met
duurzame ontwikkeling of sustainable development wordt een ontwikkeling aangeduid waarbij de huidige
generatie in haar bestaansmogelijkheden kan voorzien, zonder daar voor toekomstige generaties de
mogelijkheden daartoe in gevaar worden gebracht. Kenmerken van deze periode zijn mondialisering en de
realisatie dat milieuproblemen vaak samengaan met sociale ongelijkheid en met mondiale ontwikkelings-en
verdelingsvragen.
Duurzame ontwikkeling
Visie van Carlowitz – Duurzaamheidsdenken – Drie samenhangende uitgangspunten:
1. Economische vooruitgang diende de gemeenschap ten goede te komen. De arme onderdanen hadden recht op
voldoende voeding en onderhoud
2. Datzelfde recht kwam ook het nageslacht toe
3. Daartoe moest men voorzichtig met de natuur omgaan, en had men ook een soort verantwoording aan
toekomstige generaties
, Nadeel van definitie duurzame ontwikkeling is dat die geen aangrijpingspunten voor concreet handelen geeft.
Duurzame ontwikkeling gaat niet alleen over fysieke milieuproblemen, maar ook over sociale en institutionele
vraagstukken en over vrede en veiligheid.
1992 United Nations Conference on Environment and Development (UNCED) – Earth Summit
Vanwege bezorgdheid over het milieu, de armoede en de sociaal economische ongelijkheid.
Het Noorden wilde naar de toekomst kijken, terwijl het Zuiden vooral vanuit een historisch perspectief keek: zij wezen
erop dat de mondiale milieuproblemen niet alleen grotendeels door het Noorden zijn veroorzaakt, maar dat ook nu nog
de rijke landen een onevenredig beslag leggen op de mondiale natuurlijk hulpbronnen.
Winstpunt van UNCED was dat vastgelegd werd dat ‘vrede, ontwikkeling en milieubescherming onderling afhankelijk en
niet van elkaar te scheiden zijn’, en dat besef groeide dat het Noorden en Zuiden van elkaar afhankelijk zijn voor het
leefbaar houden van de wereld. Leverde een aantal officiële teksten op:
Rio-verklaring: beginselen die als basis dienen voor duurzame ontwikkeling. Geen bindend karakter!
Agenda 21: actieprogramme 21e eeuw
Bossenverklaring: Een bindend bossenverdrag bleek niet haalbaar.
Biodiversiteitsverdrag: afspraken over de toegang tot genetische reservoirs, gebieden met een hoge
biodiversiteit die in de toekomst mogelijk nuttige toepassingen voor mensen kunnen opleveren. Werd door een
groot aantal landen ondertekend, muv VS, omdat die beducht waren voor de mogelijkheid in de nabije
toekomst te moeten betalen voor toegang tot de genetische reservoirs
Klimaatverdrag
2000 – Milleniumdoelen:
1. Het uitbannen van extreme armoede en honger
2. Het bereiken van een universele basiseducatie
3. Het bevorderen van gelijkwaardigheid van mannen en vrouwen, en het versterken van positie van vrouwen
4. Verminderen kindersterfte
5. Verbeteren gezondheid moeders
6. Bestrijden van Aids/hiv, malaria en andere ziekten
7. Bescherming van een duurzaam leefmilieu
8. Stimuleren van wereldwijde samenwerking voor ontwikkeling
2002 – World Summit on Sustainable Development (WSSD)- Doel om te bezien in hoeverre de uit de UNCED
voortgekomen Agenda 21 geïmplementeerd was, maar ook om verdere afspraken te maken.
RIO20 – Leverde niet-bindend document op – The Future We Want (2012). Hierin werden wel afspraken gemaakt voor
meetbare doelstellingen Duurzame Ontwikkelingsdoelstellingen.
In 2015 kwam VN met ‘2030 Agenda voor Duurzame Ontwikkeling’ met 17 sustainable development goals die voor 2030
bereikt moeten zijn. Niet juridisch bindend! CBS heeft jaarlijks Monitor Brede Welvaart. Daarbij staan dan niet alleen
economische, maar juist ook ecologische en sociaal-maatschappelijke aspecten van welvaart centraal, veelal gekoppeld
aan de duurzame ontwikkelingsdoelen
Verbondenheid van ‘duurzaamheid’ met ‘ontwikkeling’ en de gelijktijdige gerichtheid op zowel het ‘hier en nu’ als op
het ‘elders en later’ maken duurzame ontwikkeling tot een multidimensionaal concept. Drie dimensies van duurzame
ontwikkeling die vaak worden onderscheiden zijn ecologisch, economisch en sociaal.
