Charlotte Wauters
THEORETISCHE ORTHOPEDAGOGIEK – LES 1
NAAM
Doorheen de geschiedenis verschillende namen gebruikt om de pedagogiek te benoemen.
• Heilopvoeding = genezen. Helen van iets. Werd moeilijk houdbaar door oorlogssituatie. Het is niet zo teoavllig
dat kort na WO2 term werd achtergelaten. Het helende, genezen van moeilijkheden. Zit toch dicht bij
medische wat voor pedagogen moeilijk was want wouden pedagogische behandelen.
• Pedologie = een team disciplines die werken rond mensen met een beperking maar onder leiding van een
arts. Heeft ook een medische connotatie, vaak op het medische gebaseerd.
• Orthopedagogiek. Werd sinds 1949 voor eerste keer als term gebruikt. Omdat er toen een groot congres was
in amsterdam en waar beslist werd om van de term heilopvoedkunde afscheid te nemen.
P. Moor die zei dat orthopedagogiek,pedagogiek is en niets anders.
Internationeel weten mensen moeilijk wat orthopedagogiek is. Voorvoegsel ortho wordt wel in internationale context
gebruikt. Term orthopedagogiek werd in het leven geroepen omdat mensen die in kwetsbare situaties zitten in de
heersende ideologie moesten beschermd worden.
Heilpedagogiek wordt nog steeds gebruikt in duitstalige gebieden. Dat maakt het moeilijk om ons internationaal te
vereniging en in angelsaksische landen over onze situatie kunnen spreken.
CONNOTATIES
• Heilopvoedkunde = het helen, genezen.
• Speciale pedagogiek = wij spreken eerder over bijzondere ortho. Pedagogisch handelen in verschillende
doelgroepen. Wij zeggen bijzondere omdat speciale aan het onderwijs wordt gelinkt.
• Orthopedagogiek = zoals we het vandaag gebruiken.
DEFINITIE
• Methodologisch = we werken met specifieke methodieken die ook wetenschappelijk onderbouwt moeten
zijn. Evidence-based. Hijkelpunt want over sommige methoden weten we niet of ze evidence-based zijn.
• Doelgericht = we werken naar doelen toe. Expliciteren van doelen.
• Zinvol = ethisch verantwoord. Het juist handelen. Situaties op een juiste correcte goede manier behandelen. Is
een beetje subjectief maar in overleg met mensen waarmee we werken geven we dat handelen vorm.
• Handelen = orthopedagogen proberen in contact met context te handelen
• Moeilijke = als moeilijk ervaren opvoedingssituaties.
• Opvoedingssituaties
DIFFERENTIATIE
• Organisatorische ortho = temaken met alles wat op de concrete werkvloer, het beleid gezien wordt. Je moet
dit kennen om goede hulpverlening te bieden. Hoe worden subsisidies verdeelt enz… geen evidente zaken en
voortdurend ook veranderen maar beïnvloeden uw handelen sterk.
,Charlotte Wauters
• Theoretische ortho = het denken over de grote vragen. De meoilijke, meer filosofische vragen waar we vrij oer
mogen denken. Maar altijd gegrond in het handelen. We zijn een handelingswetenschap dus altijd
terugbrengen in het concrete.
• Bijzonder ortho = het pedagogische handelen met contact met de verschillende doelgroepen.
IN VLAANDEREN : GENT
• Nyssen Rene 34-35 – Pyschiater. Heel kritisch tegen psychoanalyse
• De Busscher Jacques 46-66 – Psychiater. Juist opgeleide psychoanalyst.
• Wens Maria 70-85 – pedagoog
• Broekaert Eric 85-16 – orthopedagoog. Gaat zijn integratieve handelingsorthopedagogiek inbrengen.
• …
De eerste proffen in de orthopedagogiek waren eigenlijk eerst psychiaters.
STORMINGEN : NEDERLANDSTALIG
• Fenomenologisch : mensen die proberen zoeken naar de werkelijkheid door de fenomenen te gaan
interpretren. Zoeken wat daar achter zit. Doen dit door zinvol handelen, samen dingen te doen, erop uit te
trekken. Het is in het samen hanelen en samen bezig zijn dat je kan vinden wat er speelt in iemand. Je
probeert het beeld te doorgronden om zo een beetje dichter bij de werkelijkheid te kunnen komen.
o Langeveld-Lubber-Utrechtse school
• Het medische voorbij : leggen veel nadruk op de pedagogische situatie.
o Vliegenthart : “kinderen die anders in de wereld staan”
o van Gelder : “De pedagogische situatie van het kind.”
• Handelen en dialoog : gaan naast handelen ook de nadruk leggen op dialoog. In bepaalde situaties
tegensellingen met elkaar in dialoog brengen. In dat dialoog ontstaat er ontwikkeling en groei. Conflicten,
problemen, … zijn vaak de motor tot verandering. Deze zijn te zien als leermogelijkheden op een humane
manier.
o Ter Horst : “orthopedagogische grondvormen van dialoog “
o Kok : “De studie van het handelen zelf”. Het gaat niet om Behandelen.
• Kritisch : kijken scherp naar de maatschappij in het bemoeilijken van kansen van mensen met een beperking
in de maatschappij. Zijn de meer sociale modellen.
o Van Gennep-Van Hove
• Positivistisch : meer empirisch analystische orthopedagogen. Proberen de werkelijkheid in kleine deeltjes
onder te verdelen en gaan empirisch analytisch bestuderen. Ze stonden toch in strijd met de meer
kwalitatieven geestespsychologen die meer het integratieve beeld belichten.
o Rispens-Dumont-Van Der Ploeg
• Integratief :
o Broeckaert
DUITSTALIGE GEBIEDEN
• Heilpädagogik : in duitsland bleven deze termen gebruikt worden.
• Sonderpädagogik = wijst naar het speciale onderwijs. Gebruikt voor methodieken voor kinderen in het
bijzonder onderwijs
• Religieus: bob-hanselman-montalta. Katholiek/protestants beeld de pedagogiek invullen.
• Existentieel: moor. Gaf aan dat we mensen helpen ontwikkelen in het mens worden. Het ontwikkelen naar het
echt een mens zijn. Die situeert heel sterk in het pedagogische.
• Minimaliserend: Bleidick. Sprak van minimaliserend beperkend beeld. Hij sprak echt over mensen met een
beperkingen en de gevolgen dat deze zouden hebben in het dagelijkse leven.
,Charlotte Wauters
• Relationeel: Kobi. (Denk aan Ter Horst met dialoog)
• Kritisch: Janzzen (Hennep, Van Hove)
ANDERE GEBIEDEN
• Rusland: defectologie. = medisch georinteerd.
• Hongarije: conductieve pedagogiek = kinderen trainen om bepaalde andere gedragingen te gaan aanleren.
• Frankrijk: education specialise. Gespecialiseerde opvoeding. Ook creatieve aspecten komen erbij kijken.
• Engeland –USA: Special education-special need studies. De Angelsaksische landen. Vaak op het onderwijs
gericht. Special needs is iets breder en dan gewoon buitengewoon onderwijs.
• Zuid Afrika: genees pedagogiek – orthopedagogiek. De vertaling van het heilpedagogische. Maar gebruiken
ook dezelfde term orthopedagogiek zoals wij die kennen.
• Canada: orthopedagogie. Hetzelfde als hoe wij de ortho omschrijven.
Het is een term die niet vaak gebruikt wordt als hoe wij die gebruiken. Moeilijk aan buitenlandse collega’s uit te
leggen wat wij doen wat onze identiteit bemoeilijkt.
ORGANISATORISCHE ORTHOPEDAGOGIEK
Vaak sterke linken tussen hoe het iets organiseren en hoe we over die zaken nadenken.
IDEOLOGIE
Doorheen de geschiedenis andere manieren van kijken naar de zorg.
• Caritatief = de congregaties, de kloosterordes. Hebben gezorgd voor mensen die het moeilijk hadden uit de
christelijke gedachte.
• Kritisch = het zijn de meer kritische pedagogen die meer de aandacht hebben gelegd op het veranderen en in
vraag stellen van de maatschappij.
• Neoliberaal = ons huidige denken beïnvloeden en komt uit de VS en uit het verzekeringswezen. Waar op een
bepaald moment is gaan nadenken om bepaalde deeltjes van lichamen te gaan verzekeren. Zien dat ook de
laatste tijd vanuit de organisatie op deze manier wordt aan gedacht. Mensen worden aanzien als de
organisator van de eigen zorg waarmee ze zorg kunnen gaan inkopen. Voordelen want zijn regiseur van eigen
leven maar ook uitdagingen want je gaat ervan uit dat mensen autonoom zijn.
• Globalistisch = vertrekken vanuit een eenheid. Realiseren dat grote instellingen ook wel zo groot waren omdat
men wist dat moeilijk situaties op die manier konden overleefd worden. Ze konden voor zichzelf instaan en in
moeilijke situaties overleven. Nu zien we dat er in kleinere entiteiten gedacht wordt. Nu krijgen we terug
meer fusies en grotere gehelen.
Geschiedenis is in golven. Alles wat verdwijnt komt ooit nog wel eens terug.
MODELLEN
• Hierarchisch: piramidaal. Je hebt een baas en alles wat daaronder staat.
, Charlotte Wauters
• Democratisch: klaverblad en cirkel. ’70 waarin men egalitair probeerde te besturen.
• Cybernetisch: functioneel hiërarchisch. Nu nadenken in goed georganiseerde structuren. Men probeert de
zorg en het management te gaan organiseren in functionele gehelen.
• Integratief: co-operatief. Verschillende elemementen bij elkaar te brengen. Inspraak te geven in sommige
momenten.
• Kwalitatief. Hoe vanuit kwaliteitshandboek geprobeerd wordt om concepten te integreren in pedagogische.
MANAGEMENT (NIET ZO BELANGRIJK)
MANAGEMENT – STRUCTUREEL
Structureel een handelingscyclus opstellen. Je krijgt een loep waarin je voortdurend zoekt naar verbetering.
• Explicitatie van behandelingsdoelen
• Explicitatie eindtermen
• Actie en besluitvorming
• Evaluatie
MANAGEMENT – PRINCIPIEEL
• Co-ordinatie: De functionele samenwerking tussen de diensten
• Continuïteit: Lengte en individueel karakter van de benadering
• Efficiëntie: De verhouding tussen ingezette middelen en resultaten
• Effectiviteit: Het realiseren van de vooropgezette doelen. Doet wat ze beoogt te doen.
MANAGEMENT – FUNCTIONEEL
• Positieve houding
• Team coherentie
• Verantwoordelijkheidszin
• Functioneringsgesprekken
• Evaluatie
THEORETISCHE ORTHOPEDAGOGIEK – LES 2
KOPSTUKKEN
GESCHIEDENIS
• Middeleeuwen: caritatieve zorg (zorg door kloosterordes). Weinig wetenschappelijke noch goed
onderbouwde aandachr.
• 17e / 18e eeuw: Comenius (onderwijs beschikbaar maken voor iedereen) , Rousseau ( als je kinderen goed wil
opvoeden moet je hen van de slecht makende samenleving weghouden, pleit voor terugkeer van de natuur)
THEORETISCHE ORTHOPEDAGOGIEK – LES 1
NAAM
Doorheen de geschiedenis verschillende namen gebruikt om de pedagogiek te benoemen.
• Heilopvoeding = genezen. Helen van iets. Werd moeilijk houdbaar door oorlogssituatie. Het is niet zo teoavllig
dat kort na WO2 term werd achtergelaten. Het helende, genezen van moeilijkheden. Zit toch dicht bij
medische wat voor pedagogen moeilijk was want wouden pedagogische behandelen.
• Pedologie = een team disciplines die werken rond mensen met een beperking maar onder leiding van een
arts. Heeft ook een medische connotatie, vaak op het medische gebaseerd.
• Orthopedagogiek. Werd sinds 1949 voor eerste keer als term gebruikt. Omdat er toen een groot congres was
in amsterdam en waar beslist werd om van de term heilopvoedkunde afscheid te nemen.
P. Moor die zei dat orthopedagogiek,pedagogiek is en niets anders.
Internationeel weten mensen moeilijk wat orthopedagogiek is. Voorvoegsel ortho wordt wel in internationale context
gebruikt. Term orthopedagogiek werd in het leven geroepen omdat mensen die in kwetsbare situaties zitten in de
heersende ideologie moesten beschermd worden.
Heilpedagogiek wordt nog steeds gebruikt in duitstalige gebieden. Dat maakt het moeilijk om ons internationaal te
vereniging en in angelsaksische landen over onze situatie kunnen spreken.
CONNOTATIES
• Heilopvoedkunde = het helen, genezen.
• Speciale pedagogiek = wij spreken eerder over bijzondere ortho. Pedagogisch handelen in verschillende
doelgroepen. Wij zeggen bijzondere omdat speciale aan het onderwijs wordt gelinkt.
• Orthopedagogiek = zoals we het vandaag gebruiken.
DEFINITIE
• Methodologisch = we werken met specifieke methodieken die ook wetenschappelijk onderbouwt moeten
zijn. Evidence-based. Hijkelpunt want over sommige methoden weten we niet of ze evidence-based zijn.
• Doelgericht = we werken naar doelen toe. Expliciteren van doelen.
• Zinvol = ethisch verantwoord. Het juist handelen. Situaties op een juiste correcte goede manier behandelen. Is
een beetje subjectief maar in overleg met mensen waarmee we werken geven we dat handelen vorm.
• Handelen = orthopedagogen proberen in contact met context te handelen
• Moeilijke = als moeilijk ervaren opvoedingssituaties.
• Opvoedingssituaties
DIFFERENTIATIE
• Organisatorische ortho = temaken met alles wat op de concrete werkvloer, het beleid gezien wordt. Je moet
dit kennen om goede hulpverlening te bieden. Hoe worden subsisidies verdeelt enz… geen evidente zaken en
voortdurend ook veranderen maar beïnvloeden uw handelen sterk.
,Charlotte Wauters
• Theoretische ortho = het denken over de grote vragen. De meoilijke, meer filosofische vragen waar we vrij oer
mogen denken. Maar altijd gegrond in het handelen. We zijn een handelingswetenschap dus altijd
terugbrengen in het concrete.
• Bijzonder ortho = het pedagogische handelen met contact met de verschillende doelgroepen.
IN VLAANDEREN : GENT
• Nyssen Rene 34-35 – Pyschiater. Heel kritisch tegen psychoanalyse
• De Busscher Jacques 46-66 – Psychiater. Juist opgeleide psychoanalyst.
• Wens Maria 70-85 – pedagoog
• Broekaert Eric 85-16 – orthopedagoog. Gaat zijn integratieve handelingsorthopedagogiek inbrengen.
• …
De eerste proffen in de orthopedagogiek waren eigenlijk eerst psychiaters.
STORMINGEN : NEDERLANDSTALIG
• Fenomenologisch : mensen die proberen zoeken naar de werkelijkheid door de fenomenen te gaan
interpretren. Zoeken wat daar achter zit. Doen dit door zinvol handelen, samen dingen te doen, erop uit te
trekken. Het is in het samen hanelen en samen bezig zijn dat je kan vinden wat er speelt in iemand. Je
probeert het beeld te doorgronden om zo een beetje dichter bij de werkelijkheid te kunnen komen.
o Langeveld-Lubber-Utrechtse school
• Het medische voorbij : leggen veel nadruk op de pedagogische situatie.
o Vliegenthart : “kinderen die anders in de wereld staan”
o van Gelder : “De pedagogische situatie van het kind.”
• Handelen en dialoog : gaan naast handelen ook de nadruk leggen op dialoog. In bepaalde situaties
tegensellingen met elkaar in dialoog brengen. In dat dialoog ontstaat er ontwikkeling en groei. Conflicten,
problemen, … zijn vaak de motor tot verandering. Deze zijn te zien als leermogelijkheden op een humane
manier.
o Ter Horst : “orthopedagogische grondvormen van dialoog “
o Kok : “De studie van het handelen zelf”. Het gaat niet om Behandelen.
• Kritisch : kijken scherp naar de maatschappij in het bemoeilijken van kansen van mensen met een beperking
in de maatschappij. Zijn de meer sociale modellen.
o Van Gennep-Van Hove
• Positivistisch : meer empirisch analystische orthopedagogen. Proberen de werkelijkheid in kleine deeltjes
onder te verdelen en gaan empirisch analytisch bestuderen. Ze stonden toch in strijd met de meer
kwalitatieven geestespsychologen die meer het integratieve beeld belichten.
o Rispens-Dumont-Van Der Ploeg
• Integratief :
o Broeckaert
DUITSTALIGE GEBIEDEN
• Heilpädagogik : in duitsland bleven deze termen gebruikt worden.
• Sonderpädagogik = wijst naar het speciale onderwijs. Gebruikt voor methodieken voor kinderen in het
bijzonder onderwijs
• Religieus: bob-hanselman-montalta. Katholiek/protestants beeld de pedagogiek invullen.
• Existentieel: moor. Gaf aan dat we mensen helpen ontwikkelen in het mens worden. Het ontwikkelen naar het
echt een mens zijn. Die situeert heel sterk in het pedagogische.
• Minimaliserend: Bleidick. Sprak van minimaliserend beperkend beeld. Hij sprak echt over mensen met een
beperkingen en de gevolgen dat deze zouden hebben in het dagelijkse leven.
,Charlotte Wauters
• Relationeel: Kobi. (Denk aan Ter Horst met dialoog)
• Kritisch: Janzzen (Hennep, Van Hove)
ANDERE GEBIEDEN
• Rusland: defectologie. = medisch georinteerd.
• Hongarije: conductieve pedagogiek = kinderen trainen om bepaalde andere gedragingen te gaan aanleren.
• Frankrijk: education specialise. Gespecialiseerde opvoeding. Ook creatieve aspecten komen erbij kijken.
• Engeland –USA: Special education-special need studies. De Angelsaksische landen. Vaak op het onderwijs
gericht. Special needs is iets breder en dan gewoon buitengewoon onderwijs.
• Zuid Afrika: genees pedagogiek – orthopedagogiek. De vertaling van het heilpedagogische. Maar gebruiken
ook dezelfde term orthopedagogiek zoals wij die kennen.
• Canada: orthopedagogie. Hetzelfde als hoe wij de ortho omschrijven.
Het is een term die niet vaak gebruikt wordt als hoe wij die gebruiken. Moeilijk aan buitenlandse collega’s uit te
leggen wat wij doen wat onze identiteit bemoeilijkt.
ORGANISATORISCHE ORTHOPEDAGOGIEK
Vaak sterke linken tussen hoe het iets organiseren en hoe we over die zaken nadenken.
IDEOLOGIE
Doorheen de geschiedenis andere manieren van kijken naar de zorg.
• Caritatief = de congregaties, de kloosterordes. Hebben gezorgd voor mensen die het moeilijk hadden uit de
christelijke gedachte.
• Kritisch = het zijn de meer kritische pedagogen die meer de aandacht hebben gelegd op het veranderen en in
vraag stellen van de maatschappij.
• Neoliberaal = ons huidige denken beïnvloeden en komt uit de VS en uit het verzekeringswezen. Waar op een
bepaald moment is gaan nadenken om bepaalde deeltjes van lichamen te gaan verzekeren. Zien dat ook de
laatste tijd vanuit de organisatie op deze manier wordt aan gedacht. Mensen worden aanzien als de
organisator van de eigen zorg waarmee ze zorg kunnen gaan inkopen. Voordelen want zijn regiseur van eigen
leven maar ook uitdagingen want je gaat ervan uit dat mensen autonoom zijn.
• Globalistisch = vertrekken vanuit een eenheid. Realiseren dat grote instellingen ook wel zo groot waren omdat
men wist dat moeilijk situaties op die manier konden overleefd worden. Ze konden voor zichzelf instaan en in
moeilijke situaties overleven. Nu zien we dat er in kleinere entiteiten gedacht wordt. Nu krijgen we terug
meer fusies en grotere gehelen.
Geschiedenis is in golven. Alles wat verdwijnt komt ooit nog wel eens terug.
MODELLEN
• Hierarchisch: piramidaal. Je hebt een baas en alles wat daaronder staat.
, Charlotte Wauters
• Democratisch: klaverblad en cirkel. ’70 waarin men egalitair probeerde te besturen.
• Cybernetisch: functioneel hiërarchisch. Nu nadenken in goed georganiseerde structuren. Men probeert de
zorg en het management te gaan organiseren in functionele gehelen.
• Integratief: co-operatief. Verschillende elemementen bij elkaar te brengen. Inspraak te geven in sommige
momenten.
• Kwalitatief. Hoe vanuit kwaliteitshandboek geprobeerd wordt om concepten te integreren in pedagogische.
MANAGEMENT (NIET ZO BELANGRIJK)
MANAGEMENT – STRUCTUREEL
Structureel een handelingscyclus opstellen. Je krijgt een loep waarin je voortdurend zoekt naar verbetering.
• Explicitatie van behandelingsdoelen
• Explicitatie eindtermen
• Actie en besluitvorming
• Evaluatie
MANAGEMENT – PRINCIPIEEL
• Co-ordinatie: De functionele samenwerking tussen de diensten
• Continuïteit: Lengte en individueel karakter van de benadering
• Efficiëntie: De verhouding tussen ingezette middelen en resultaten
• Effectiviteit: Het realiseren van de vooropgezette doelen. Doet wat ze beoogt te doen.
MANAGEMENT – FUNCTIONEEL
• Positieve houding
• Team coherentie
• Verantwoordelijkheidszin
• Functioneringsgesprekken
• Evaluatie
THEORETISCHE ORTHOPEDAGOGIEK – LES 2
KOPSTUKKEN
GESCHIEDENIS
• Middeleeuwen: caritatieve zorg (zorg door kloosterordes). Weinig wetenschappelijke noch goed
onderbouwde aandachr.
• 17e / 18e eeuw: Comenius (onderwijs beschikbaar maken voor iedereen) , Rousseau ( als je kinderen goed wil
opvoeden moet je hen van de slecht makende samenleving weghouden, pleit voor terugkeer van de natuur)
