CSI Q6 SAMENVATTING
Evidence based practice
Radboud Universiteit, Nijmegen
Gemaakt door: Georgia Graat
,CSI samenvatting Q6
Neurologie in context
Ziekte van Parkinson
Patiënten krijgen Parkinson meestal pas op latere leeftijd (60+) en kunnen hier lange tijd mee leven.
De diagnose wordt gesteld aan de hand van de drie belangrijkste criteria: bradykinesie (traag
bewegen) én rusttremor (trillen) of rigiditeit (stroef bewegen). Bradykinesie moet dus altijd aanwezig
zijn samen met een tweede symptoom. Bradykinesie wordt in de praktijk gekenmerkt door een
tempo vertraging en amplitude verval (kleinere bewegingen) wanneer een beweging herhaald wordt
uitgevoerd. Vaak hebben mensen ook nog andere symptomen, zoals freezing (plots niet meer
kunnen bewegen). In het algemeen is Parkinson in het begin een asymmetrische ziekte met aan één
kant symptomen.
Parkinson wordt microscopisch gekenmerkt door een sterke afname van
het aantal dopamine producerende hersengebieden in de basale
ganglia. Ook zijn meestal Lewy bodies herkenbaar met een witte rand
en rode kern. In het diencephalon gebied liggen dopamine
producerende cellen die dopamine naar het striatum en frontaalkwab
sturen. Het heeft vooral invloed op het bewerkstelligen van soepele en
vloeiende bewegingen, maar ook op het gedrag en de stemming.
Parkinson is een
neuropsychiatrische ziekte en
beslaat dus meer gebieden dan
de motoriek. Het motorische
circuit beslaat de motorische cortex en basale ganglia en is
afhankelijk van dopamine voor goede motorische functies.
Het associatieve (geheugen) circuit beslaat de frontaal kwab
en is ook afhankelijk van dopamine. Verder heeft dopamine
invloed op het limbische circuit wat de emoties bepaalt.
Door de verschillende circuits uit de ziekte zich ook via
verschillende facetten. Qua motoriek valt hieronder de spraak, beven, maskergelaat, fijne motoriek,
gebogen postuur, traagheid, freezing en krampen. Veel voorkomende emotie problemen zijn
depressie en angsten en qua cognitie dementie of delier. Er komen echter ook meer algemene
problemen voor, zoals autonome uitval, reuk en slaap. De symptomen die opkomen worden bepaald
door de aangetaste gebieden.
Dopamine agonisten en levodopa zijn behandelingen bij Parkinson. Dopamine agonisten worden
eerder aangeboden aan jongere patiënten die nog erg actief zijn. Dit werkt meteen als dopamine op
receptoren. Levodopa is echter een middel wat veel makkelijker door de bloed-hersen-barrière heen
kan en in de hersenen zelf tot dopamine wordt omgezet. Dit wordt veel vaker als medicijn
uitgegeven aan patiënten.
Levodopa is belangrijk om in het groene, normale range gebied te houden om zo vrijwel geen
klachten te ervaren. Dit betekent namelijk dat het juiste gehalte dopamine in de hersenen aanwezig
is. Deze dosis afgifte om alleen in het groene gebied te zitten is echter vrijwel alleen mogelijk aan het
begin van de ziekte wanneer iemand weinig klachten ervaart. Wanneer men langer Parkinson heeft,
zal het balkje van de gewenste range versmallen. Dit betekent dat men een hogere dosis nodig heeft
Gemaakt door: Georgia Graat
, om geen klachten te ervaren, maar ook makkelijk door kan
schieten naar een te hoog gehalte dopamine. Het is dus veel
moeilijker een gewenste hoeveelheid dopamine te bereiken in
de hersenen. Dit betekent dus ook dat veel meer dosissen
nodig zijn met lagere doseringen per keer.
Schommelingen zijn erg hinderlijk voor de patiënt en beide
‘slechte’ gebieden komen met andere symptomen. Veel in het
OFF gebied zitten zal de ziekte ook snel verergeren. Swings zijn
snelle veranderingen van een OFF-moment met te weinig
dopamine naar een dyskinesie met teveel dopamine. Deze zijn vooral motorisch, maar kunnen ook
emotionele symptomen met zich meebrengen. 70% van de patiënten ervaart deze emotionele
swings erbij.
Dyskinesie brengt vaak sterk schudden en veel bewegen zonder controle met zich mee. Patiënten
willen plezier maken, uitdagingen zoeken, sociaal zijn, actief en creatief zijn en voelen zich heel goed
en relaxt. Ook hebben mensen veel zelfvertrouwen en drukte in hun hoofd, waardoor ze aan veel
beginnen zonder het af te maken. Echter, het kan ook omslaan naar hyperseksualisme of extreem
koopgedrag. Het werkt tegen patiënten aangezien ze hun eigen gedrag niet meer onder controle
hebben en heel snel moe worden. In de OFF fase is men juist heel zwak, moe, sloom, apatisch,
teruggetrokken, weinig initiatief nemend en kwetsbaar. De patiënt heeft vrijwel geen zelfvertrouwen
en zal zich angstig of paniekerig voelen. Ook dit is heel vermoeiend en kan tegen een normaal leven
leiden werken, maar men heeft zijn eigen gedrag meestal wel onder controle.
Er zijn drie therapieën die patiënten kunnen helpen met hun
sterke fluctuaties en dyskinesieën: diepe hersenstimulatie,
apomorfine pomp en levodopa pomp. De levodopa pomp
werkt via een pechsonde als slangetje via de maag naar de
twaalfvingerige darm. Dit zit vast aan een kastje dat constant in
de darm levodopa afgeeft zodat de bloedspiegels stabieler
blijven. De apomorfine pomp ligt subcutaan in de buik om
continu apomorfine af te geven. Dit is een dopamine agonist
die ook de bloedspiegels meer continu laat worden.
Heel belangrijk in het proces
naar de juiste behandeling is shared decision making en
keuzehulp. Alle mogelijke therapieën zijn namelijk invasief en men
moet een goed beeld krijgen wat elk middel inhoudt en wat de
voor- en nadelen zijn. Er wordt vooral op de wensen en
voorkeuren van de patiënt gelet en hierop afgestemd. Zolang de
patiënt mentaal in een goede staat is, mag hij altijd zelf de keuze
maken.
Alle drie de therapieën geven een verbeterde kwaliteit van leven, waarvoor de levodopa pomp het
beste is. Alle drie geven ook minder OFF tijd en DBS en levodopa pomp geven duidelijk de meeste
meer ON tijd zonder dyskinesieën. De apomorfine pomp zorgt echter voor huidafwijkingen,
misselijkheid en geheugen of stemmingsproblemen. De levodopa pomp geeft buikpijn en geheugen
en stemmingsproblemen. DBS kan hersenbloedingen, herseninfectie, geheugen en
stemmingsproblemen geven. Geen enkele therapie is dus ideaal.
Gemaakt door: Georgia Graat
Evidence based practice
Radboud Universiteit, Nijmegen
Gemaakt door: Georgia Graat
,CSI samenvatting Q6
Neurologie in context
Ziekte van Parkinson
Patiënten krijgen Parkinson meestal pas op latere leeftijd (60+) en kunnen hier lange tijd mee leven.
De diagnose wordt gesteld aan de hand van de drie belangrijkste criteria: bradykinesie (traag
bewegen) én rusttremor (trillen) of rigiditeit (stroef bewegen). Bradykinesie moet dus altijd aanwezig
zijn samen met een tweede symptoom. Bradykinesie wordt in de praktijk gekenmerkt door een
tempo vertraging en amplitude verval (kleinere bewegingen) wanneer een beweging herhaald wordt
uitgevoerd. Vaak hebben mensen ook nog andere symptomen, zoals freezing (plots niet meer
kunnen bewegen). In het algemeen is Parkinson in het begin een asymmetrische ziekte met aan één
kant symptomen.
Parkinson wordt microscopisch gekenmerkt door een sterke afname van
het aantal dopamine producerende hersengebieden in de basale
ganglia. Ook zijn meestal Lewy bodies herkenbaar met een witte rand
en rode kern. In het diencephalon gebied liggen dopamine
producerende cellen die dopamine naar het striatum en frontaalkwab
sturen. Het heeft vooral invloed op het bewerkstelligen van soepele en
vloeiende bewegingen, maar ook op het gedrag en de stemming.
Parkinson is een
neuropsychiatrische ziekte en
beslaat dus meer gebieden dan
de motoriek. Het motorische
circuit beslaat de motorische cortex en basale ganglia en is
afhankelijk van dopamine voor goede motorische functies.
Het associatieve (geheugen) circuit beslaat de frontaal kwab
en is ook afhankelijk van dopamine. Verder heeft dopamine
invloed op het limbische circuit wat de emoties bepaalt.
Door de verschillende circuits uit de ziekte zich ook via
verschillende facetten. Qua motoriek valt hieronder de spraak, beven, maskergelaat, fijne motoriek,
gebogen postuur, traagheid, freezing en krampen. Veel voorkomende emotie problemen zijn
depressie en angsten en qua cognitie dementie of delier. Er komen echter ook meer algemene
problemen voor, zoals autonome uitval, reuk en slaap. De symptomen die opkomen worden bepaald
door de aangetaste gebieden.
Dopamine agonisten en levodopa zijn behandelingen bij Parkinson. Dopamine agonisten worden
eerder aangeboden aan jongere patiënten die nog erg actief zijn. Dit werkt meteen als dopamine op
receptoren. Levodopa is echter een middel wat veel makkelijker door de bloed-hersen-barrière heen
kan en in de hersenen zelf tot dopamine wordt omgezet. Dit wordt veel vaker als medicijn
uitgegeven aan patiënten.
Levodopa is belangrijk om in het groene, normale range gebied te houden om zo vrijwel geen
klachten te ervaren. Dit betekent namelijk dat het juiste gehalte dopamine in de hersenen aanwezig
is. Deze dosis afgifte om alleen in het groene gebied te zitten is echter vrijwel alleen mogelijk aan het
begin van de ziekte wanneer iemand weinig klachten ervaart. Wanneer men langer Parkinson heeft,
zal het balkje van de gewenste range versmallen. Dit betekent dat men een hogere dosis nodig heeft
Gemaakt door: Georgia Graat
, om geen klachten te ervaren, maar ook makkelijk door kan
schieten naar een te hoog gehalte dopamine. Het is dus veel
moeilijker een gewenste hoeveelheid dopamine te bereiken in
de hersenen. Dit betekent dus ook dat veel meer dosissen
nodig zijn met lagere doseringen per keer.
Schommelingen zijn erg hinderlijk voor de patiënt en beide
‘slechte’ gebieden komen met andere symptomen. Veel in het
OFF gebied zitten zal de ziekte ook snel verergeren. Swings zijn
snelle veranderingen van een OFF-moment met te weinig
dopamine naar een dyskinesie met teveel dopamine. Deze zijn vooral motorisch, maar kunnen ook
emotionele symptomen met zich meebrengen. 70% van de patiënten ervaart deze emotionele
swings erbij.
Dyskinesie brengt vaak sterk schudden en veel bewegen zonder controle met zich mee. Patiënten
willen plezier maken, uitdagingen zoeken, sociaal zijn, actief en creatief zijn en voelen zich heel goed
en relaxt. Ook hebben mensen veel zelfvertrouwen en drukte in hun hoofd, waardoor ze aan veel
beginnen zonder het af te maken. Echter, het kan ook omslaan naar hyperseksualisme of extreem
koopgedrag. Het werkt tegen patiënten aangezien ze hun eigen gedrag niet meer onder controle
hebben en heel snel moe worden. In de OFF fase is men juist heel zwak, moe, sloom, apatisch,
teruggetrokken, weinig initiatief nemend en kwetsbaar. De patiënt heeft vrijwel geen zelfvertrouwen
en zal zich angstig of paniekerig voelen. Ook dit is heel vermoeiend en kan tegen een normaal leven
leiden werken, maar men heeft zijn eigen gedrag meestal wel onder controle.
Er zijn drie therapieën die patiënten kunnen helpen met hun
sterke fluctuaties en dyskinesieën: diepe hersenstimulatie,
apomorfine pomp en levodopa pomp. De levodopa pomp
werkt via een pechsonde als slangetje via de maag naar de
twaalfvingerige darm. Dit zit vast aan een kastje dat constant in
de darm levodopa afgeeft zodat de bloedspiegels stabieler
blijven. De apomorfine pomp ligt subcutaan in de buik om
continu apomorfine af te geven. Dit is een dopamine agonist
die ook de bloedspiegels meer continu laat worden.
Heel belangrijk in het proces
naar de juiste behandeling is shared decision making en
keuzehulp. Alle mogelijke therapieën zijn namelijk invasief en men
moet een goed beeld krijgen wat elk middel inhoudt en wat de
voor- en nadelen zijn. Er wordt vooral op de wensen en
voorkeuren van de patiënt gelet en hierop afgestemd. Zolang de
patiënt mentaal in een goede staat is, mag hij altijd zelf de keuze
maken.
Alle drie de therapieën geven een verbeterde kwaliteit van leven, waarvoor de levodopa pomp het
beste is. Alle drie geven ook minder OFF tijd en DBS en levodopa pomp geven duidelijk de meeste
meer ON tijd zonder dyskinesieën. De apomorfine pomp zorgt echter voor huidafwijkingen,
misselijkheid en geheugen of stemmingsproblemen. De levodopa pomp geeft buikpijn en geheugen
en stemmingsproblemen. DBS kan hersenbloedingen, herseninfectie, geheugen en
stemmingsproblemen geven. Geen enkele therapie is dus ideaal.
Gemaakt door: Georgia Graat
