Samenvatting Ontwikkelingsleer
Jaar 1 Bachelor Psychologie 2020-2021
Boek: Life-Span Human Development, Sigelman, C. K. & Rider, E. A., 2018 (9th edition)
Hoorcollege 1
Wat is ontwikkelingspsychologie?
Cohorteffecten
Cohort: iedere groep uit dezelfde culturele omgeving en hetzelfde tijdsinterval
Cohorteffect: verschillen in variabelen die relevant zijn voor de ontwikkeling, die voortkomen uit
(niet-leeftijdsgerelateerde) factoren waaraan iedere geboortecohort is blootgesteld
Age stereotype threat: gebruik van hetzelfde studiemateriaal maar andere instructies; “het doel van
de studie is om te kijken naar jouw…”
- Geheugenvaardigheden: “…helpt vaststellen of je geheugen normaal is”
- Leesvaardigheden: “…helpt vaststellen of je leesvaardigheid normaal is”
Experimenteel onderzoek in baby’s
Habituatie versus dishabituatie
- Oriënterend respons (baseline respons)
- Habituatie: respons op herhaald aanbieden van dezelfde stimulus wordt langzamer, verandert of
stopt
- Dishabituatie: verhoogde respons op een nieuwe stimulus of op een gehabitueerde stimulus na
introductie van een wijziging
Meten van de respons van een baby:
- Sucking preference: baby zuigt meer of minder bij een bepaalde stimulus
- Head turn preference: baby draait het hoofd in de richting van de voorkeursstimulus
- Paired visual preference: baby ontvangt twee stimuli tegelijkertijd en kan slechts naar één kijken
Hoorcollege 2
Theorieën over de ontwikkeling
Waarom en hoe ontwikkelen wij?
Het Nature-Nurturedebat
- Kritieke periode: een periode waarin het zenuwstelsel vooral gevoelig is voor bepaalde stimuli in de
omgeving. Als een organisme niet de juiste stimulus krijgt in de nodige periode, dan is het
onmogelijk om later in het leven bepaalde vaardigheden/functies te ontwikkelen
- Inprenting: ganzen die net uit het ei komen (in een broedmachine) inprenten de eerste (geschikte)
bewegende stimulus die ze tegenkomen binnen de kritische periode (Lorenz)
- Sensitieve periode: een periode waarin specifieke ervaringen een maximaal positief of negatief
effect hebben; perioden van verhoogde plasticiteit onder invloed van specifieke factoren
Nature-Nurture interacties: gen-omgevingscorrelaties
1. Passief genotype-omgevingsfit: ouders bepalen de omgeving waarin het kind opgroeit
2. Evocatieve genotype-omgevingsfit: aangeboren karaktertrekken van het kind roepen bepaald
gedrag op uit de omgeving
3. Actief genotype-omgevingsfit: kind selecteert actief de omgeving die het best past bij de genen
,Nature-Nurture interacties: Epigenetica
Omgevingsgevoelige genen: genexpressie kan gedurende de levensloop veranderd worden door
omgevingsinvloeden
Theorieën binnen de ontwikkelingspsychologie
Erikson’s Psychosociale ontwikkelingstheorie
Iedere fase wordt gekenmerkt door een conflict dat opgelost moet worden. Dit kan op een
adaptieve manier maar ook een maladaptieve manier
De stadia van Erikson:
1. Trust vs. Mistrust: Hope (0-1,5 jaar) 5. Ego identity vs. Role confusion: Fidelity (12-18 jaar)
2. Autonomy vs. Shame: Will (1,5-3 jaar) 6. Intimacy vs. Isolation: Love (18-40 jaar)
3. Initiative vs. Guilt: Purpose (3-5 jaar) 7. Generativity vs. Stagnation: Care (40-65 jaar)
4. Industry vs. Inferiority: Competency 8. Ego integrity vs. Despair: Wisdom (65+)
(5-12 jaar)
Leertheorieën: cognitief behaviorisme
Sociaal-cognitieve leertheorie van Bandura
- Rol van cognitie: leren en anticiperen van de consequenties van bepaald gedrag
- Mensen leren door observatie -> modelleren (kijken naar en imiteren wat anderen doen)
Bronfenbrenner: ecologisch model
- Theorie identificeert het individu en vijf systemen
- Microsysteem: familie
- Mesosysteem: relaties tussen microsystemen, bijv. thuis en school
- Exosysteem: bredere context, bijv. problemen op het werk van de ouders
- Macrosysteem: cultuur, samenleving
- Chronosysteem: socio-historisch, levensgebeurtenissen
Theorieën van Piaget
De stadia van Piaget
1. Sensomotorische stage 2. Pre-operationele stage
- 0-2 jaar - 2-7 jaar
- Sensorische en motorische vaardigheden - Taal en mentale representaties
- Egocentrisme
3. Concreet operationele stage 4. Formeel operationele stage
- 7-12 jaar - Vanaf 12 jaar
- Logisch redeneren en categoriseren - Wetenschappelijk redeneren
- Conservatie van getallen en massa - Hypothesetoetsing
Vygotsky’s socioculturele theorie
- Kinderen ontwikkelen intellectueel door actief te interacteren met hun socioculturele omgeving
- Mensen rondom ons (more knowledgeable other) maken onze cognitieve groei mogelijk
Zone van proximale ontwikkeling: kloof tussen het vermogen van een kind om een probleem op te
lossen, en de potentiële ontwikkeling die het kan doormaken met behulp van een ander
Scaffolding: de mate van ondersteuning aangepast aan de mogelijkheden van het kind. De
hoeveelheid ondersteuning wordt gradueel verminderd.
, Theorie van ontwikkelingstaken: Havighurst
Ontwikkelingstaken in de midden-volwassenheid:
1. Bereiken van burgerlijke en sociale verantwoordelijkheid
2. Economische levensstandaard behalen en behouden
3. Je kinderen helpen om verantwoordelijke en gelukkige volwassenen te worden
Sociale klok-model
- Gedeelde maatschappelijke verwachtingen over welke taken er op welke leeftijd vervuld moeten
worden (normatieve tijdschema)
- Schenden van het normatieve tijdschema veroorzaakt sociale afkeuring
- Fit met het normatieve tijdschema geeft sociaal support
Successful aging model (MacArthur model)
- Usual ageing: normaal leeftijdsgerelateerde afname in fysiek, sociaal en cognitief functioneren
- Successful ageing: functioneel verlies is geminimaliseerd; afwezigheid van ziekte of risicofactoren
voor ziekte, behoud van fysiek en cognitief functioneren, actieve verbintenis met het leven
- Selection-Optimalisation-Compensation model: selectie, optimalisatie en compensatie zorgen voor
adaptatie in de late volwassenheid; maximaliseren van groei, minimaliseren van verlies
Hoorcollege 3
Prenatale ontwikkeling
Wat gebeurt er bij de conceptie?
- Begint rond de ovulatie
- Eitjes verplaatsen zich langs de eileiders (3 dagen)
- 24 uur receptie wanneer buiten de eileider
Genetica
Monozygotische tweeling: Dizygotische tweeling:
- Eeneiig/identiek - Fraternaal
- 1 eicel, 1 spermacel - 2 eicellen, 2 spermacellen
- Splitsing tijdens celdeling in - 50% dezelfde genen
de eerste dagen na conceptie - Gelijk als broers en zussen
- Zelfde genen; zelfde geslacht enz.
Wat zijn chromosoomafwijkingen?
XXY: Klinefelter syndroom X0 (slechts 1 X chromosoom): Turner syndroom
- Mannelijk - Vrouw
- Lange lichaamslengte - Onderontwikkelde secundaire geslachtskenmerken
- Lange armen en benen - Laag oestrogeengehalte
- Laag testosterongehalte - Vruchtbaarheidsproblemen
- Vruchtbaarheidsproblemen - Korte lichaamslengte, korte armen en benen
- Bij XXY: normaal IQ (XXXY of XXXXY: lager) - Normaal IQ
- Prevalentie: 1 op 700 mannen - Prevalentie: 1 op de 2.500 vrouwen
Trisomie 21 (ook: syndroom van Down)
- Prevalentie: 15 per 10.000 geboortes in NL - Karakteristieke uitdrukkingen
- 1 op 1.999 geboortes op 20 jarige leeftijd van de moeder - Korte lichaamslengte
- 1 op de 30 geboortes op 45 jarige leeftijd van de moeder - Levensverwachting: 50-60 jaar
- Extra volledig of gedeeltelijk chromosoom 21 - Verhoogd risico op Alzheimer
- Intellectuele handicap
Jaar 1 Bachelor Psychologie 2020-2021
Boek: Life-Span Human Development, Sigelman, C. K. & Rider, E. A., 2018 (9th edition)
Hoorcollege 1
Wat is ontwikkelingspsychologie?
Cohorteffecten
Cohort: iedere groep uit dezelfde culturele omgeving en hetzelfde tijdsinterval
Cohorteffect: verschillen in variabelen die relevant zijn voor de ontwikkeling, die voortkomen uit
(niet-leeftijdsgerelateerde) factoren waaraan iedere geboortecohort is blootgesteld
Age stereotype threat: gebruik van hetzelfde studiemateriaal maar andere instructies; “het doel van
de studie is om te kijken naar jouw…”
- Geheugenvaardigheden: “…helpt vaststellen of je geheugen normaal is”
- Leesvaardigheden: “…helpt vaststellen of je leesvaardigheid normaal is”
Experimenteel onderzoek in baby’s
Habituatie versus dishabituatie
- Oriënterend respons (baseline respons)
- Habituatie: respons op herhaald aanbieden van dezelfde stimulus wordt langzamer, verandert of
stopt
- Dishabituatie: verhoogde respons op een nieuwe stimulus of op een gehabitueerde stimulus na
introductie van een wijziging
Meten van de respons van een baby:
- Sucking preference: baby zuigt meer of minder bij een bepaalde stimulus
- Head turn preference: baby draait het hoofd in de richting van de voorkeursstimulus
- Paired visual preference: baby ontvangt twee stimuli tegelijkertijd en kan slechts naar één kijken
Hoorcollege 2
Theorieën over de ontwikkeling
Waarom en hoe ontwikkelen wij?
Het Nature-Nurturedebat
- Kritieke periode: een periode waarin het zenuwstelsel vooral gevoelig is voor bepaalde stimuli in de
omgeving. Als een organisme niet de juiste stimulus krijgt in de nodige periode, dan is het
onmogelijk om later in het leven bepaalde vaardigheden/functies te ontwikkelen
- Inprenting: ganzen die net uit het ei komen (in een broedmachine) inprenten de eerste (geschikte)
bewegende stimulus die ze tegenkomen binnen de kritische periode (Lorenz)
- Sensitieve periode: een periode waarin specifieke ervaringen een maximaal positief of negatief
effect hebben; perioden van verhoogde plasticiteit onder invloed van specifieke factoren
Nature-Nurture interacties: gen-omgevingscorrelaties
1. Passief genotype-omgevingsfit: ouders bepalen de omgeving waarin het kind opgroeit
2. Evocatieve genotype-omgevingsfit: aangeboren karaktertrekken van het kind roepen bepaald
gedrag op uit de omgeving
3. Actief genotype-omgevingsfit: kind selecteert actief de omgeving die het best past bij de genen
,Nature-Nurture interacties: Epigenetica
Omgevingsgevoelige genen: genexpressie kan gedurende de levensloop veranderd worden door
omgevingsinvloeden
Theorieën binnen de ontwikkelingspsychologie
Erikson’s Psychosociale ontwikkelingstheorie
Iedere fase wordt gekenmerkt door een conflict dat opgelost moet worden. Dit kan op een
adaptieve manier maar ook een maladaptieve manier
De stadia van Erikson:
1. Trust vs. Mistrust: Hope (0-1,5 jaar) 5. Ego identity vs. Role confusion: Fidelity (12-18 jaar)
2. Autonomy vs. Shame: Will (1,5-3 jaar) 6. Intimacy vs. Isolation: Love (18-40 jaar)
3. Initiative vs. Guilt: Purpose (3-5 jaar) 7. Generativity vs. Stagnation: Care (40-65 jaar)
4. Industry vs. Inferiority: Competency 8. Ego integrity vs. Despair: Wisdom (65+)
(5-12 jaar)
Leertheorieën: cognitief behaviorisme
Sociaal-cognitieve leertheorie van Bandura
- Rol van cognitie: leren en anticiperen van de consequenties van bepaald gedrag
- Mensen leren door observatie -> modelleren (kijken naar en imiteren wat anderen doen)
Bronfenbrenner: ecologisch model
- Theorie identificeert het individu en vijf systemen
- Microsysteem: familie
- Mesosysteem: relaties tussen microsystemen, bijv. thuis en school
- Exosysteem: bredere context, bijv. problemen op het werk van de ouders
- Macrosysteem: cultuur, samenleving
- Chronosysteem: socio-historisch, levensgebeurtenissen
Theorieën van Piaget
De stadia van Piaget
1. Sensomotorische stage 2. Pre-operationele stage
- 0-2 jaar - 2-7 jaar
- Sensorische en motorische vaardigheden - Taal en mentale representaties
- Egocentrisme
3. Concreet operationele stage 4. Formeel operationele stage
- 7-12 jaar - Vanaf 12 jaar
- Logisch redeneren en categoriseren - Wetenschappelijk redeneren
- Conservatie van getallen en massa - Hypothesetoetsing
Vygotsky’s socioculturele theorie
- Kinderen ontwikkelen intellectueel door actief te interacteren met hun socioculturele omgeving
- Mensen rondom ons (more knowledgeable other) maken onze cognitieve groei mogelijk
Zone van proximale ontwikkeling: kloof tussen het vermogen van een kind om een probleem op te
lossen, en de potentiële ontwikkeling die het kan doormaken met behulp van een ander
Scaffolding: de mate van ondersteuning aangepast aan de mogelijkheden van het kind. De
hoeveelheid ondersteuning wordt gradueel verminderd.
, Theorie van ontwikkelingstaken: Havighurst
Ontwikkelingstaken in de midden-volwassenheid:
1. Bereiken van burgerlijke en sociale verantwoordelijkheid
2. Economische levensstandaard behalen en behouden
3. Je kinderen helpen om verantwoordelijke en gelukkige volwassenen te worden
Sociale klok-model
- Gedeelde maatschappelijke verwachtingen over welke taken er op welke leeftijd vervuld moeten
worden (normatieve tijdschema)
- Schenden van het normatieve tijdschema veroorzaakt sociale afkeuring
- Fit met het normatieve tijdschema geeft sociaal support
Successful aging model (MacArthur model)
- Usual ageing: normaal leeftijdsgerelateerde afname in fysiek, sociaal en cognitief functioneren
- Successful ageing: functioneel verlies is geminimaliseerd; afwezigheid van ziekte of risicofactoren
voor ziekte, behoud van fysiek en cognitief functioneren, actieve verbintenis met het leven
- Selection-Optimalisation-Compensation model: selectie, optimalisatie en compensatie zorgen voor
adaptatie in de late volwassenheid; maximaliseren van groei, minimaliseren van verlies
Hoorcollege 3
Prenatale ontwikkeling
Wat gebeurt er bij de conceptie?
- Begint rond de ovulatie
- Eitjes verplaatsen zich langs de eileiders (3 dagen)
- 24 uur receptie wanneer buiten de eileider
Genetica
Monozygotische tweeling: Dizygotische tweeling:
- Eeneiig/identiek - Fraternaal
- 1 eicel, 1 spermacel - 2 eicellen, 2 spermacellen
- Splitsing tijdens celdeling in - 50% dezelfde genen
de eerste dagen na conceptie - Gelijk als broers en zussen
- Zelfde genen; zelfde geslacht enz.
Wat zijn chromosoomafwijkingen?
XXY: Klinefelter syndroom X0 (slechts 1 X chromosoom): Turner syndroom
- Mannelijk - Vrouw
- Lange lichaamslengte - Onderontwikkelde secundaire geslachtskenmerken
- Lange armen en benen - Laag oestrogeengehalte
- Laag testosterongehalte - Vruchtbaarheidsproblemen
- Vruchtbaarheidsproblemen - Korte lichaamslengte, korte armen en benen
- Bij XXY: normaal IQ (XXXY of XXXXY: lager) - Normaal IQ
- Prevalentie: 1 op 700 mannen - Prevalentie: 1 op de 2.500 vrouwen
Trisomie 21 (ook: syndroom van Down)
- Prevalentie: 15 per 10.000 geboortes in NL - Karakteristieke uitdrukkingen
- 1 op 1.999 geboortes op 20 jarige leeftijd van de moeder - Korte lichaamslengte
- 1 op de 30 geboortes op 45 jarige leeftijd van de moeder - Levensverwachting: 50-60 jaar
- Extra volledig of gedeeltelijk chromosoom 21 - Verhoogd risico op Alzheimer
- Intellectuele handicap
