Samenvatting taal diagnostiek bij volwassenen

Taal diagnostiek bij volwassenen
Taal diagnostiek bij volwassenen ........................................................................................................1
1 Fenomenologie: afasie .....................................................................................................................2
Betekenis van afasie........................................................................................................................2
Prevalentie en incidentie.................................................................................................................2
Oorzaken afasie ..............................................................................................................................2
Symptomen van afasie ....................................................................................................................3
Taalverwerking en afasie: woordniveau ..........................................................................................5
Classificatie/taxonomie van afasie: afasiesyndromen ......................................................................9
2 Taal screenen bij volwassenen ....................................................................................................... 13
Afasie screenen............................................................................................................................. 13
3 Taaldiagnostiek bij volwassenen .................................................................................................... 15
Medische diagnostiek ................................................................................................................... 15
Onderzoeksdoelen ........................................................................................................................ 16
Bottom-up onderzoeksfocus ......................................................................................................... 16
Top-down onderzoeksfocus .......................................................................................................... 16
4 Afasiediagnostiek bij volwassenen ................................................................................................. 18
Uitgebreide stoornis testen ........................................................................................................... 18
Specifieke stoornis testen ............................................................................................................. 19
5 Afasiediagnostiek testen op andere ICF-niveaus ............................................................................. 22
Onderzoeksinstrumenten.............................................................................................................. 22
Overzicht ...................................................................................................................................... 23
6 Cognitieve communicatiestoornis .................................................................................................. 24
Betekenis ...................................................................................................................................... 24
Prevalentie en incidentie............................................................................................................... 24
Oorzaken ...................................................................................................................................... 25
Symptomen cognitieve stoornissen ............................................................................................... 25
Symptomen cognitieve communicatiestoornis .............................................................................. 29
Classificatie in syndromen ............................................................................................................. 31

, 1 Fenomenologie: afasie
Betekenis van afasie
 Afasie is een taalstoornis veroorzaakt door een focaal hersenletsel nadat de taal verworven is
o Taalstoornis: het is een centrale stoornis waarbij de vier taalmodaliteiten (luisteren,
spreken, lezen en schrijven) in meer of mindere maten aangetast zijn.
o Hersenletsel: er moet een aantoonbaar hersenletsel zijn, zichtbaar op beeldvorming,
om van afasie te spreken.
o Focaal: het hersenletsel heeft een duidelijke focus wat een meerwaarde is voor
anatomoklinische correlaties: de onderzoeker koppelt de plaats van het letsel aan de
symptomen die hij hoort/ziet en legt zo verbanden.
o Verworven: verkregen, als gevolg van iets anders.
Afasie heeft een impact op
- Communicatieve vermogen van mensen (activiteiten)
- Sociaal functioneren (participatie)
 Afasie kan leiden tot sociaal isolement

Prevalentie en incidentie
Incidentie = aantal nieuwe gevallen in een specifieke periode
- CVA in België
o 200-230 per 100 000 inwoners per jaar
 19 000 gevallen per jaar
 52 gevallen per dag
 15% >65jaar
 43% >85jaar
- Afasie Nederland + België
o 20 000 mensen per jaar
 15-38% als gevolg van een beroerte

Oorzaken afasie
Cerebrovasculaire aandoening (CVA)
- ‘Beroerte’ of ‘attaque’
- CVA kan twee oorzaken hebben
o Ischemische CVA (80%): de bloedtoevoer naar de hersenen is afgesloten
(= hypoperfusie) door een embool of trombus: bloedprop zorgt voor een
verminderde doorbloeding of afsluiting
o Hemorragisch CVA (20%): bloed kan uit de bloedbaan ontsnappen door een
scheur in het bloedvat (= hyperperfusie)
Traumata
- Trauma capitis = hoofdtrauma
o Letsel aan de schedel en/of hersenen
o Daarom ook wel ‘craniocerebraal’ trauma (vb tak op het hoofd, verkeersongeval,…)
 Cranio = schedel, cerebraal = hersenen
Tumoren
- Abnormale gezwellen, ruimte-innemend proces
o Primaire tumoren = ontstaan binnen het zenuwstelsel
o Secundaire tumoren = dringen het zenuwstelsel binnen na metastase vanuit andere
weefsels

, - Classificatie naar het weefsel waaruit ze ontwikkelen
o Meningeoom = uit de meningitis/hersenvliezen
o Glioom = uit de neuroglia/steuncellen
- Jaarlijks ±800 nieuwe patiënten met een hersentumor
Infecties
- Verstoren de normale functies van het zenuwstelsel
- Sprake van infectie wanneer ziekteverwekkende organismen in het weefsel binnendringen
en zich vermenigvuldigen
- Het gevolg is
o Plaatselijke ontsteking
o Ziekte van het hele organisme
- Classificatie naargelang de plaats van de ontsteking
o Meningitis = hersenvliesontsteking
o Myelitis = ruggenmergontsteking
Intoxicaties en vitaminedeficiënties
- Verstoren de normale werking van de hersenen
- Giftige stoffen kunnen van twee plaatsen komen
o Van in het lichaam zelf (bv slecht functionerend orgaan)
o Buiten het lichaam (bv drugs, alcohol, medicatie,..)
(Neuro)degeneratieve aandoeningen
- De stoornis wordt in de loop der tijd erger en is onomkeerbaar

Fasen in het herstelproces
- Acute fase = eerste 2-3 weken = zodra de patiënt medisch stabiel is kan revalidatie starten
- Revalidatiefase of letselfase = 4-6 maanden na het ontstaan = fase waarin grootste herstel
plaatsvindt, sterk individueel bepaald
- Chronische fase = na 4-6 maanden = fase waarin vaardigheden worden geleerd die leiden tot
betere communicatie en grotere zelfredzaamheid

Symptomen van afasie
 Syndroom = een cluster van symptomen
Linguïstische niveaus
- Fonologie = leer van de spraakklanken (fonemen) met hun disctinctieve kenmerken die een
betekenisonderscheidende functie hebben
- Semantiek = betekenisleer
o Objecten worden geïnterpreteerd in het subsysteem ‘visuele semantiek’
o Woorden worden geïnterpreteerd in het subsysteem ‘lexicale semantiek’
- Syntaxis = beschrijving van de wijze waarop inhouds- en functiewoorden een grammaticale
structuur (= zin) vormen
 Fonologische en/of semantische stoornissen veroorzaken problemen met inhoudswoorden
 Syntactische stoornissen veroorzaken grammaticale problemen

Fonologische symptomen: klankniveau (zichtbaar op woordniveau: taalproductie)
- Versprekingen of slips of the tongue
o Voor elke 1000 gesproken woorden, maken we één of twee fouten
o Een spreekfout komt ongeveer elke zeven minuten voor in ononderbroken
gesproken taal
o Elke dag maken we ongeveer 7-22 versprekingen

, - Fonologische/fonematische parafasieën = fouten in mondelingen klankproductie
o Substituties = één of meer klanken vervangen (tafel – katel)
o Deleties = één of meer klanken weglaten (tafel- afel)
o Transposities = één of meer klanken verwisselen (tafel – fatel)
o Addities/inerties = één of meer klanken toevoegen (tafel – tafsel)
- Fonologische/fonematische paragrafieën = schrijffouten
- Fonologische/fonematische paralexieën = leesfouten
- Neologismen = nieuw woord, doelwoord is niet meer herkenbaar
- Fonologisch jargon = wanneer de spontane taal vol zit met fonematische parafasieën
waardoor de boodschap moeilijk begrijpbaar is
- Conduit d’approche = fonologisch zoekgedrag, maar het doelwoord wordt bereikt
- Conduit d’écart = fonologisch zoekgedrag, maar het doelwoord wordt niet bereikt

Lexicale symptomen: woordniveau
- Lexicale stoornissen of woordvindingsmoeilijkheden = anomie
- Verschillende types anomie
o Productieve anomie = kan het concept verwoorden, maar het doelwoord niet
oproepen
 ‘Het ligt op het puntje van mijn tong’
 Fonologisch cuen helpt = de eerste letter geven
 Zichtbaar in taalproductie
o Selectieve anomie = kan het concept verwoorden, maar het doelwoord niet
oproepen
 ‘Het ligt op het puntje van mijn tong’
 Fonologisch cuen help niet
 Hij kan wel het juiste woord selecteren uit een reeks van
(betekenisverwante) woorden
 Zichtbaar in taalproductie
o Semantische anomie = kan het concept niet verwoorden en het doelwoord niet
oproepen
 Fonologisch cuen of laten selecteren helpt niet
 Het woord wordt vaak niet begrepen
 Zichtbaar in woordbegrip en woordproductie
- Verbale parafasieën (problemen met koppelen van concept aan doelwoord)
o Semantische parafasie = doelwoord wordt vervangen door een betekenisverwant
woord (stoel – tafel)
 Cohyponiem = vervanging door een betekenisverwant woord (broek – hemd)
 Hyperoniem = het doelwoord wordt vervangen door een verzamelnaam
(broek – kledij) (tafel – meubel)
 Hyponiem = tegenovergestelde van hyperoniem (meubel – tafel)
 Circumlocutie = doelwoord wordt vervangen door een omschrijving (broek –
iets om aan te doen met lange pijpen)
o Irrelevant of ongerelateerde (semantische) parafasie = er is geen relatie tussen het
doelwoord en het vervangen doelwoord (kerk – kop)
o Verbale parafasie = wanneer we zowel semantische als irrelevante parafasieën
bedoelen
 Gelijkaardige fouten bij schriftelijke taalproductie: semantische paragrafieën