Politieke ontwikkelingen: Binnenland
1) SOORTEN DEMOCRATIE
1.1. parlementaire en presidentiële stelsels
Democratie = evenwicht tussen luisteren naar mensen en verlangens van de pressiegroepen
(=belangengroepen), rechten van de minderheid, enz. Maar anderzijds tijdens bijna oorlog of
economische crisis niet met iedereen compromissen te maken, maar doortastende
maatregelen te nemen, die tegen de belangen van grote groepen in de maatschappij ingaan (als
het slecht gaat, is een klein beetje dictatoriaal zijn toegestaan. Bijvoorbeeld: rechten van
minderheden tijdens oorlog opzijschuiven)
Daarom zijn er geleidelijk aan 2 stelsels uitgebouwd:
parlementaire regimes:
overgewicht van de wetgevende macht (parlement heeft overheersende functie)
onmacht van de uitvoerende macht, bijvoorbeeld constitutionele monarchieën
(constitutie beperkt de macht vd koning)
nadeel van parlementair regime zijn de trage procedures, terwijl bij een presidentieel
regime de president dingen kan opleggen.
Parlementaire regimes kenden meermaals crisissen. De eerste crisis was in jaren ‘30 waarbij
België een zware economische crisis kende (crash Wall Street ’29) waardoor de roep naar een
autoritair regime groot was. Leopold 3 ijverde ervoor om democratie af te schaffen. Doorheen
Europa werd gestemd voor fascistische dictatoren (bv. Hitler). België is ontsnapt aan dictatuur
tot WO2.
Oliecrisis in 1972- systeem van bijzonder machten:
Het Belgisch parlement heeft aan de regering (Martens) tijdelijk de bevoegdheid verleend om
Koninklijke Besluiten met kracht van wet te nemen. KB = besluit van de regering. De koning
ondertekent dit als eerste zonder directe medewerking van het parlement. Grondwettelijk
gezien kan dit niet. Normaal gezien maakt het parlement wetten en voert de regering de
wetten uit via Koninklijke Besluiten (KB). Het voordeel van het systeem van bijzondere machten
is dat alles vlugger gaat. Nu is KB louter uitvoering van al bestaande wet (bv. wet over
,kernenergie: in zo’n wet kan de praktische uitvoering van de stralingsnorm van een
kerncentrale staan) Een wet staat hoger dan KB, maar als KB’s kracht van wet hebben kan een
wet opzijgezet worden. KB staat dan op zelfde niveau als wet. Tijdswinst tijdens economische
crisis. KB kon op één dag besloten worden en bestaande wet overschrijden. Geen tijd voor
overleg tijdens crisis!
Er is eigenlijk nog een derde crisis in de jaren ‘80 onder regering Dehaene. Ze hebben niet
gewerkt met het systeem van bijzondere machten maar met kaderwetten. Een kaderwet is een
wet waarbij het parlement het ‘kader’ (de grote lijnen) bepaalt om het doel te bereiken en laat
aan de regering de uitwerking toe. Het systeem van kaderwetten houdt meer in dan de
klassieke uitvoering van wetten bij Koninklijke Besluiten. Voordeel van kaderwet = details
kunnen worden aangepast aan veranderde omstandigheden zonder dat wetswijziging door
parlement goedgekeurd moet worden (bv. als ontdekt wordt dat een bepaalde stof schadelijker
is voor milieu dan gedacht, dan kan de veiligheidsnorm aangescherpt worden zonder dat eerst
een nieuwe wet moet gemaakt worden)
voorbeeld: kaderwet economische heropleving
De regering zal maatregelen nemen om concurrentiekracht te verstevigen = vaag = grote lijnen
= kaderwet. We weten niet wat de maatregelen zijn. Dat zou kunnen zijn dat bijvoorbeeld al het
dopgeld wordt afgeschaft (verhoogt concurrentiekracht).
Normale wet = Mensen in kerncentrales mogen niet meer dan 5 microbecquerel binnenkrijgen,
maar toestel dat dat moet meten en details staan in KB.
presidentiële regimes:
een regime met ruime bevoegdheden voor de president
overheersende uitvoerende macht (opgelegde maatregelen)
VS
Elke 4 jaar verkiezingen president
Parlement en regering afzonderlijke verkiezingen (niet per se andere dag)
President is hoofd van de regering
Veto over bepaalde wetten -> Senaat kan veto ongedaan maken met 2/3 meerderheid =
waakhond van HOR en president voordat wetten gestemd worden
president heeft toestemming nodig van het parlement om oorlog te voeren (belangrijke
, beslissingen) en hij kan niet ten val worden gebracht wegens een motie van
wantrouwen. Er is wel een zgn. impeachment-procedure. Dit werd ingevoerd wegens
Nixon (Watergateschandaal).
Braziliaanse president Dilma Rousseff ook impeachment wegens corruptie!
presidentiële beslissingen kunnen door hooggerechtshof vernietigd worden. De
president mag die rechters benoemen (leden hooggerechtshof) mits goedkeuring
van de Senaat.
Het parlement (The Congress) = tweekamerstelsel
o Senate: 100 zetels met 50 x2 vertegenwoordigers per staat; elk jaar 1/3
vernieuwd; blijven 6 jaar in functie
o House of Representatives: 435 leden aan de hand van aantal districts van de
staat (bijvoorbeeld Californië heeft 53 districts dus 53 representatives); om
de 2 jaar verkiezingen
Gouverneurs (uitvoerende macht voor deelstaten)
EXECUTIVE ORDERS: besluiten die president kan nemen en die moeilijk vertaald
kunnen worden naar het Nederlands = presidentieel besluit (mogelijke vertaling =
Koninklijk Besluit) -> kunnen geen wetten opzij zetten, geen voorang t.a.v. wetten.
Frankrijk
President benoemt premier (meerderheid parlement nodig); huidige premier = Edouard
Philippe (Les Républicains); En Marche is partij van president Macron.
Het parlement is tweekamerstelsel: Assemblée en Sénat
Sinds 2008 maximaal 2 ambtstermijnen van 5 jaar voor president
Parlement kan belangrijke presidentiële benoemingen blokkeren met een veto
president met vrij uitgebreide bevoegdheden + premier is hoofd van de regering = semi-
presidentieel regime
president kan éénmaal vervroegd parlement ontbinden en vervroegde verkiezingen
uitschrijven
In Frankrijk moet er geen meerderheid zijn om verkiezingen op te dringen. Franse
president kan ook referenda organiseren zoals het uittreden van de euro.
Cohabitation is een bekend verschijnsel in Frankrijk. Dat ontstaat wanneer de
meerderheid van het parlement uit een andere partij komt dan de president; de premier
en de president voeren dus een andere politiek. De Franse politieke partijen waren tot
voor kort duidelijk links-rechts geprofileerd.
1) SOORTEN DEMOCRATIE
1.1. parlementaire en presidentiële stelsels
Democratie = evenwicht tussen luisteren naar mensen en verlangens van de pressiegroepen
(=belangengroepen), rechten van de minderheid, enz. Maar anderzijds tijdens bijna oorlog of
economische crisis niet met iedereen compromissen te maken, maar doortastende
maatregelen te nemen, die tegen de belangen van grote groepen in de maatschappij ingaan (als
het slecht gaat, is een klein beetje dictatoriaal zijn toegestaan. Bijvoorbeeld: rechten van
minderheden tijdens oorlog opzijschuiven)
Daarom zijn er geleidelijk aan 2 stelsels uitgebouwd:
parlementaire regimes:
overgewicht van de wetgevende macht (parlement heeft overheersende functie)
onmacht van de uitvoerende macht, bijvoorbeeld constitutionele monarchieën
(constitutie beperkt de macht vd koning)
nadeel van parlementair regime zijn de trage procedures, terwijl bij een presidentieel
regime de president dingen kan opleggen.
Parlementaire regimes kenden meermaals crisissen. De eerste crisis was in jaren ‘30 waarbij
België een zware economische crisis kende (crash Wall Street ’29) waardoor de roep naar een
autoritair regime groot was. Leopold 3 ijverde ervoor om democratie af te schaffen. Doorheen
Europa werd gestemd voor fascistische dictatoren (bv. Hitler). België is ontsnapt aan dictatuur
tot WO2.
Oliecrisis in 1972- systeem van bijzonder machten:
Het Belgisch parlement heeft aan de regering (Martens) tijdelijk de bevoegdheid verleend om
Koninklijke Besluiten met kracht van wet te nemen. KB = besluit van de regering. De koning
ondertekent dit als eerste zonder directe medewerking van het parlement. Grondwettelijk
gezien kan dit niet. Normaal gezien maakt het parlement wetten en voert de regering de
wetten uit via Koninklijke Besluiten (KB). Het voordeel van het systeem van bijzondere machten
is dat alles vlugger gaat. Nu is KB louter uitvoering van al bestaande wet (bv. wet over
,kernenergie: in zo’n wet kan de praktische uitvoering van de stralingsnorm van een
kerncentrale staan) Een wet staat hoger dan KB, maar als KB’s kracht van wet hebben kan een
wet opzijgezet worden. KB staat dan op zelfde niveau als wet. Tijdswinst tijdens economische
crisis. KB kon op één dag besloten worden en bestaande wet overschrijden. Geen tijd voor
overleg tijdens crisis!
Er is eigenlijk nog een derde crisis in de jaren ‘80 onder regering Dehaene. Ze hebben niet
gewerkt met het systeem van bijzondere machten maar met kaderwetten. Een kaderwet is een
wet waarbij het parlement het ‘kader’ (de grote lijnen) bepaalt om het doel te bereiken en laat
aan de regering de uitwerking toe. Het systeem van kaderwetten houdt meer in dan de
klassieke uitvoering van wetten bij Koninklijke Besluiten. Voordeel van kaderwet = details
kunnen worden aangepast aan veranderde omstandigheden zonder dat wetswijziging door
parlement goedgekeurd moet worden (bv. als ontdekt wordt dat een bepaalde stof schadelijker
is voor milieu dan gedacht, dan kan de veiligheidsnorm aangescherpt worden zonder dat eerst
een nieuwe wet moet gemaakt worden)
voorbeeld: kaderwet economische heropleving
De regering zal maatregelen nemen om concurrentiekracht te verstevigen = vaag = grote lijnen
= kaderwet. We weten niet wat de maatregelen zijn. Dat zou kunnen zijn dat bijvoorbeeld al het
dopgeld wordt afgeschaft (verhoogt concurrentiekracht).
Normale wet = Mensen in kerncentrales mogen niet meer dan 5 microbecquerel binnenkrijgen,
maar toestel dat dat moet meten en details staan in KB.
presidentiële regimes:
een regime met ruime bevoegdheden voor de president
overheersende uitvoerende macht (opgelegde maatregelen)
VS
Elke 4 jaar verkiezingen president
Parlement en regering afzonderlijke verkiezingen (niet per se andere dag)
President is hoofd van de regering
Veto over bepaalde wetten -> Senaat kan veto ongedaan maken met 2/3 meerderheid =
waakhond van HOR en president voordat wetten gestemd worden
president heeft toestemming nodig van het parlement om oorlog te voeren (belangrijke
, beslissingen) en hij kan niet ten val worden gebracht wegens een motie van
wantrouwen. Er is wel een zgn. impeachment-procedure. Dit werd ingevoerd wegens
Nixon (Watergateschandaal).
Braziliaanse president Dilma Rousseff ook impeachment wegens corruptie!
presidentiële beslissingen kunnen door hooggerechtshof vernietigd worden. De
president mag die rechters benoemen (leden hooggerechtshof) mits goedkeuring
van de Senaat.
Het parlement (The Congress) = tweekamerstelsel
o Senate: 100 zetels met 50 x2 vertegenwoordigers per staat; elk jaar 1/3
vernieuwd; blijven 6 jaar in functie
o House of Representatives: 435 leden aan de hand van aantal districts van de
staat (bijvoorbeeld Californië heeft 53 districts dus 53 representatives); om
de 2 jaar verkiezingen
Gouverneurs (uitvoerende macht voor deelstaten)
EXECUTIVE ORDERS: besluiten die president kan nemen en die moeilijk vertaald
kunnen worden naar het Nederlands = presidentieel besluit (mogelijke vertaling =
Koninklijk Besluit) -> kunnen geen wetten opzij zetten, geen voorang t.a.v. wetten.
Frankrijk
President benoemt premier (meerderheid parlement nodig); huidige premier = Edouard
Philippe (Les Républicains); En Marche is partij van president Macron.
Het parlement is tweekamerstelsel: Assemblée en Sénat
Sinds 2008 maximaal 2 ambtstermijnen van 5 jaar voor president
Parlement kan belangrijke presidentiële benoemingen blokkeren met een veto
president met vrij uitgebreide bevoegdheden + premier is hoofd van de regering = semi-
presidentieel regime
president kan éénmaal vervroegd parlement ontbinden en vervroegde verkiezingen
uitschrijven
In Frankrijk moet er geen meerderheid zijn om verkiezingen op te dringen. Franse
president kan ook referenda organiseren zoals het uittreden van de euro.
Cohabitation is een bekend verschijnsel in Frankrijk. Dat ontstaat wanneer de
meerderheid van het parlement uit een andere partij komt dan de president; de premier
en de president voeren dus een andere politiek. De Franse politieke partijen waren tot
voor kort duidelijk links-rechts geprofileerd.
