Samenvatting spraak diagnostiek

Spraak diagnostiek
Spraak diagnostiek .............................................................................................................................. 1
Spraakklankontwikkeling vanuit fonetisch en fonologisch standpunt .................................................. 3
Theorieën en modellen i.v.m. de articulatieontwikkeling ................................................................ 3
Spraakklankverwerving (fonetische articulatievaardigheid) ............................................................. 3
Fonologisch ontwikkeling ................................................................................................................ 4
Articulatie- en fonologische stoornissen.............................................................................................. 6
Definitie .......................................................................................................................................... 6
Prevalentie ..................................................................................................................................... 6
Ziekte- en leermodel als verklaring voor afwijkend articulatiegedrag .............................................. 6
Indeling van spraakklankstoornissen ............................................................................................... 7
Fonetische SKS ................................................................................................................................ 7
Fonologische SKS ............................................................................................................................ 8
Impact van articulatie- en fonologische stoornissen ...................................................................... 10
Bijzondere problemen ...................................................................................................................... 12
Orofaciale afwijkingen .................................................................................................................. 12
Velofaryngaal klepmechanisme (schisis)........................................................................................ 12
Ontstekingen van het lymfoïdweefsel ........................................................................................... 15
Afwijkingen ter hoogte van de tong .............................................................................................. 15
Dentomaxillofaciale afwijkingen (tanden, kaken, gelaat) ............................................................... 16
Neurogene articulatiestoornissen ................................................................................................. 17
Cerebral palsy (dysartrie) .............................................................................................................. 17
Spraakontwikkelingsdyspraxie (SOD)............................................................................................. 18
Diagnostiek van articulatie- en fonologische stoornissen .................................................................. 21
Situering ....................................................................................................................................... 21
Screening ...................................................................................................................................... 21
Anamnese en interview ................................................................................................................ 22
Diagnostische procedures en instrumenten .................................................................................. 22
Overzicht ...................................................................................................................................... 26
Spraakapraxie ................................................................................................................................... 27
Inleiding; praxis, apraxie en spraakapraxie .................................................................................... 27
Historiek en definitie van spraakapraxie ........................................................................................ 27
Huidige definitie van spraakapraxie............................................................................................... 28
Theoretisch kader voor het karakteriseren van planning en programmering van spraak................ 28
Symptomen van spraakapraxie (Feike en Jonkers) ......................................................................... 30
Spraakapraxie onderzoeken .......................................................................................................... 31

, Lesielokalisatie.............................................................................................................................. 33
Spraakaparaxie: prevalentie, etiologie .......................................................................................... 34
Dysartrie........................................................................................................................................... 35
Het spraakproductiemodel............................................................................................................ 35
Definitie en prevalentie................................................................................................................. 35
Neurofysiologische basis ............................................................................................................... 36
Oraal motorisch onderzoek ........................................................................................................... 39
Types dysartrie (spiertonus) .......................................................................................................... 41

, Spraakklankontwikkeling vanuit fonetisch en fonologisch standpunt
Theorieën en modellen i.v.m. de articulatieontwikkeling
Een goed model moet volgens Barlow en Gierut rekening houden met:
- De actuele productie van de kinderen en de verschillen tussen de output van het kind en de
input van de volwassenen
- Zowel met de algemene geldende feiten i.v.m. het spraakklanksysteem van kinderen als met
de variabiliteit in en tussen de systemen in ontwikkeling
- Veranderingen die zich voordoen over de tijd
- Het model moet toetsbaar en verifieerbaar zijn

Behavioristische theorie
- Operante conditionering bij spraakklankontwikkeling
o Relatie tussen gedrag en de consequenties
- Stes
o In extreme vorm gaat het om een automatische en mechanische vorm van leren
 Overeenkomst tussen spraakklankontwikkeling bij kinderen en papegaaien
die leren spreken
- McLeod
o Kinderen verwerven hun taal en articulatie sneller dan mogelijk zou zijn als ze elk
element op basis van stimulus-responsmechanismen zouden moeten verwerven
Cognitieve theorie
- Kinderen spelen een actieve rol in het spraak- en taalontwikkelingsproces
o Zij formuleren en testen voortdurend hypothesen over het klanksysteem dat ze aan
het verwerven zijn
Leermodel
- Stes: voorstander
- Principes kunnen eveneens toegepast worden op het tot stand komen van afwijkend
(spreek)gedrag
- Articulatieontwikkeling loopt als volgt
o Vroege vocalisaties zijn biologisch bepaald => reflexmatig
o +- 6M: vocaliseren en waarnemen van spraakgeluiden worden echte gedragingen, ze
krijgen betekenis
o Twee leerprocessen gaan hierbij op elkaar ingrijpen
 Klassieke conditionering
 Spraakklanken worden geassocieerd met aangename zaken
 Operante conditionering
 Bepaald gedrag (vocaliseren) zal in een bepaalde context aangename
consequenties hebben (gepakt worden), het kind zal geneigd zijn dit
gedrag meer en meer te stellen
Linguïstische modellen

Spraakklankverwerving (fonetische articulatievaardigheid)
Studies naar spraak- en taalontwikkeling
- Voornamelijk door linguïsten
- Er werden normgegeven bepaald => wat daar van afwijkt kan als gestoord beschouwd 𝑤
̅
- Longitudinale onderzoeken: langere periode van opvolging
- Interindividuele variaties in het ontwikkelingspatroon

, Fases in spraak- en taalontwikkeling volgens Schaerlaekens
1) Prelinguïstische fase (0m – 12m)
2) Overgang van brabbelen naar spraak (1j – 2j)
3) Verdere ontwikkeling van het fonetische en fonemische systeem (2j – 5j)
4) Beheersing van spraak en geletterdheid (>5j)

Evolutie op het vlak van vocalisaties
Fase Leeftijd Kenmerken
Reflexief 0m – 2m Vegetatieve geluidjes (hik en Overzicht van de leeftijden waarop 75-
boergeluidjes), wenen, 90% van de kinderen consonanten
onlustgeluidjes, vooral lage verworven hebben
frequenties
Fonatiecontrole 1m – 4m Klinkerachtige geluiden,
consonant-achtige geluiden nog
beperkt tot lippen-r, klik en
trilgeluidjes, af en toe reeds een
geïsoleerde consonant (-m, -ch)
Expansie 3m – 8m Geïsoleerde klinker, soms ook twee
na elkaar, ook combinaties klinker-
glijklank (w, j) komen voor
Basale 5m – Meer dan twee CV-syllabes op een
canonische 10m rij, geredupliceerd brabbelen komt
syllabes voor (CVCV)
Geavanceerde 9m – Complexe syllabes, ook andere dan
vormen 18m CV (bv ook VC, CCV, CCVC,…),
jargon komt voor (minstens 2
verschillende consonanten en
vocalen met veranderende nadruk
en/of gevarieerde
intonatiepatronen

Fonologisch ontwikkeling
- Articuleren en produceren van spraakklanken (fonetische – articulatorische ont.)
- Koppelen van betekenis (fonologische – fonemische ont.)
- Vanaf +- 50 woorden zoeken naar woordstructuur
- Zoeken naar regels achter spraakklanken en combinaties
- Strategie: simplificatie = vereenvoudiging (volwassen structuur is te moeilijk)
o Doen zich voor op: klank-, syllabe- en woordniveau

Meest natuurlijke
- Klinkers: [i – a – u]
- Consonanten: [p – t – k]
- Syllabestructuur: CV

Fonologisch proces
Elen et al. : een fonologisch proces is een vereenvoudiging die het kind gebruikt om de taal van de
volwassene te (leren) beheersen. Ze betreffen veranderingen in articulatieplaats, klankvolgorde
en/of klankstructuur.
Fonologische- /vereenvoudigingsprocessen