Historiografie van de kunstwetenschappen:
inleiding
1 Inleiding en situering van het vakgebied
• historiografie = studies en interpretaties verleden obv geschreven en leesbare
bronnen
→ recenter als aparte discipline buiten geschiedschrijving:
studie/geschiedenis van de geschiedschrijving
• besef dat geschiedschrijving nooit objectief kan zijn
→ interpretatie feiten, gekleurd door standpunt of vraag (andere aspecten
vallen weg)
• geschiedenis kunsten met eigen problemen
→ verleden van de discipline handig hulpmiddel voor eigentijdse aanpak
→ discussie over noodzaak van historische interpretatie kunst
• David Carrier
"The art historian need not re-create past events, for what we experience is that very artifact
made by the artist him- or herself. When I view Artemisia Gentileschi's Self-Portrait as the
Allegory of Painting, Berthe Morisot's Portrait of Cornélie Morisot and Edma Pontillon, or Agnes
Martin's abstract masterpieces of the 1980s, what need have I for history? I can see for myself
what they made; I am present directly in front of the surfaces they painted.”
→ esthetisch aspect, door in de kunst te kijken kunnen we emotioneel reageren
→ belangrijk in hoe we over kunst denken
Civilisation (1969, BBC)
• televisiereeks over kunst (waar we naar kijken/wat we ervaren), on the spot
vertelt, bij de werken waar het over gaat
• authorial documentary: 1 persoon met 1 mening
→ interpretatie kunstwerken rond het idee van civilisatie
• vooruitgang in de kunst = vooruitgang individuele ideeën, met het genie als
motor
• herkomst van connoisseurschap
,• poging om iets onder woorden te brengen dat belangrijker is dan kunst:
civilisation, door de kunst
• daden, woorden en kunst (Ruskin)
→ kunst enige betrouwbare: resultaten zichtbaar/hoorbaar
• kunstgeschiedenis als voorrecht van een maatschappelijke elite
→ in deze tijd een massatoerisme in musea, meer mensen krijgen interesse,
vroeger hadden musea een elitaire status
• wat is er weggelaten?
→ Raymond Williams: hele wereld buiten Europa, rol van vrouwen
geminimaliseerd, tijdperken gedefinieerd via verwezenlijkingen van
individuele kunstenaars
→ kunst in context: wisselwerking persoonlijke verwezenlijkingen en
maatschappelijke/culturele ontwikkelingen
→ rol vrouwen: feministische kritiek, welke oplossingen?
➔ kansen ontwikkelingen hingen af van maatschappelijke context
➔ meer kansen in literatuur dan beeldende kunsten (strikte organisatie
beroep)
Vrouwelijke kunstenaars
• Artemisia Gentileschi (17de eeuw): verkrachtingsproces en uitzonderlijkheid als
vrouw in 17de-eeuwse kunstwereld maken haar een feministisch boegbeeld
→ verkrachting wordt vaak gebruikt bij de interpretatie van haar werk
→ heel veel aandacht afgelopen jaren, zelfs een graphic novel over haar leven
• Angelica Kauffman (18de eeuw): moest kiezen tussen een muzikale carrière of
beeldende kunsten
→ kiest voor schilderkunst
→ in 18de eeuw was het veel makkelijker een carrière te maken in muziek als
vrouw
→ had ook talent voor een netwerk te bouwen, bewonderaars en
opdrachtgevers, maakte zo haar status
The Music of Man, Yehudi Menuhin (1979)
• geschiedenis van de muziek in een mondiaal perspectief, culturele tradities als
gelijkwaardig opgesteld
, → Europese muziekgeschiedenis opgenomen in globale context
→ aandacht voor diverse vormen va gebruik muziek in het sociale leven
→ optische visie op muziek als positieve, harmonische kracht
→ verschilt enorm met Civilisation
1.1 Historiografie: vraagstellingen
Grote vragen die de geschiedenis van de kunsten beheren
• Historiografie: hoe wordt de geschiedenis verteld?
• Op welke principes is geschiedenis gebaseerd als verhaal (“narrative”): de
opeensomming van feiten in de tijd, of is er een dieper verband?
• Zoeken naar verbanden, evoluties, veranderingen: is er een rode draad
doorheen de tijd?
• Wat maakt de geschiedenis van de kunsten verschillend van andere vormen
van geschiedenis?
• Welke instituten dient de kunstgeschiedenis?
1.2 Naar een definitie van kunstgeschiedenis
Christopher Wood
Taak kunsthistoricus: kennis over kunst uit verleden verwerven en
communiceren
• ontcijferen symbolische boodschappen in werken (wat betekenen ze?)
• verklaringen geven voor gebruikte vormen, basisconcepten, formules en
functies (in die tijd)
• aandacht naar technieken en professionele praktijken, organisaties
• rekening houden met mentaliteiten, geloofspraktijken, opvattingen,
machtsverhoudingen, handelsrelaties, economische structuren
→ studie hiervan om inhoud kunstwerk te begrijpen + tijd van kunstwerk beter
te begrijpen (perspectief van binnenuit)
Onderscheid met algemene geschiedenis: kunstwerk laten zien als kunstwerk
→ aanduiden wat een werk tot kunstwerk maakt
→ waarop slaat kwalificatie kunst
Term kunst: bijzondere kwaliteit, vermogen om inhoud over te brengen op
bijzondere manier die toeschouwer direct, rechtstreeks aanspreekt
, voorbeeld Abdijkerk van Doberan, Mecklenburg
• kunsthistoricus zoekt alle relevante informatie en maakt die beschikbaar +
object laten zien als kunstwerk
→ waarin schuilt de kwaliteit van kunst, waarin verschilt het van iets gewoon
• Christopher Wood discussie met Robert Curtius, begrijpen van kunst zou
makkelijker zijn dan interpreteren van literatuur
→ geen bijzondere mentale inspanningen bij lezen v kunstwerken?
→ kunst is eigenzinnige herschepping of vertaling v realiteit
→ duidelijk onderscheid met de realiteit
→ resultaat collectieve visie en individueel bewustzijn
→ plek waar individueel bewustzijn en historische ontwikkeling elkaar raken
• Henri Focillon: samenvloeien van een superieure rêrverie met de energieën van
beschavingen
1.3 Kunnen we deze benaderingswijze toepassen op muziek?
• problemen bij historische studie van muziek lopen gelijk met die van beeldende
kunsten
• muziek maakt directe indruk
→ vraag naar betekenis blijft doorslaggevend in historisch onderzoek
→ heeft eigen historische omstandigheden, institutionele organisatie, vormen
van geloof, religieus ritueel
→ muziek ook lezen als document van historische context
Mozart: Exsultat, jubilate
• Milaan, 1773, geschreven voor zanger Venanzio Rauzzini
• relatie van muziek en tekst en de functie van belang
• religieuze functie
→ eerste deel: uitbundige vrede
→ tweede deel: inkeer en ingetogenheid
→ muzikale codes die beide emoties uitwerkt
inleiding
1 Inleiding en situering van het vakgebied
• historiografie = studies en interpretaties verleden obv geschreven en leesbare
bronnen
→ recenter als aparte discipline buiten geschiedschrijving:
studie/geschiedenis van de geschiedschrijving
• besef dat geschiedschrijving nooit objectief kan zijn
→ interpretatie feiten, gekleurd door standpunt of vraag (andere aspecten
vallen weg)
• geschiedenis kunsten met eigen problemen
→ verleden van de discipline handig hulpmiddel voor eigentijdse aanpak
→ discussie over noodzaak van historische interpretatie kunst
• David Carrier
"The art historian need not re-create past events, for what we experience is that very artifact
made by the artist him- or herself. When I view Artemisia Gentileschi's Self-Portrait as the
Allegory of Painting, Berthe Morisot's Portrait of Cornélie Morisot and Edma Pontillon, or Agnes
Martin's abstract masterpieces of the 1980s, what need have I for history? I can see for myself
what they made; I am present directly in front of the surfaces they painted.”
→ esthetisch aspect, door in de kunst te kijken kunnen we emotioneel reageren
→ belangrijk in hoe we over kunst denken
Civilisation (1969, BBC)
• televisiereeks over kunst (waar we naar kijken/wat we ervaren), on the spot
vertelt, bij de werken waar het over gaat
• authorial documentary: 1 persoon met 1 mening
→ interpretatie kunstwerken rond het idee van civilisatie
• vooruitgang in de kunst = vooruitgang individuele ideeën, met het genie als
motor
• herkomst van connoisseurschap
,• poging om iets onder woorden te brengen dat belangrijker is dan kunst:
civilisation, door de kunst
• daden, woorden en kunst (Ruskin)
→ kunst enige betrouwbare: resultaten zichtbaar/hoorbaar
• kunstgeschiedenis als voorrecht van een maatschappelijke elite
→ in deze tijd een massatoerisme in musea, meer mensen krijgen interesse,
vroeger hadden musea een elitaire status
• wat is er weggelaten?
→ Raymond Williams: hele wereld buiten Europa, rol van vrouwen
geminimaliseerd, tijdperken gedefinieerd via verwezenlijkingen van
individuele kunstenaars
→ kunst in context: wisselwerking persoonlijke verwezenlijkingen en
maatschappelijke/culturele ontwikkelingen
→ rol vrouwen: feministische kritiek, welke oplossingen?
➔ kansen ontwikkelingen hingen af van maatschappelijke context
➔ meer kansen in literatuur dan beeldende kunsten (strikte organisatie
beroep)
Vrouwelijke kunstenaars
• Artemisia Gentileschi (17de eeuw): verkrachtingsproces en uitzonderlijkheid als
vrouw in 17de-eeuwse kunstwereld maken haar een feministisch boegbeeld
→ verkrachting wordt vaak gebruikt bij de interpretatie van haar werk
→ heel veel aandacht afgelopen jaren, zelfs een graphic novel over haar leven
• Angelica Kauffman (18de eeuw): moest kiezen tussen een muzikale carrière of
beeldende kunsten
→ kiest voor schilderkunst
→ in 18de eeuw was het veel makkelijker een carrière te maken in muziek als
vrouw
→ had ook talent voor een netwerk te bouwen, bewonderaars en
opdrachtgevers, maakte zo haar status
The Music of Man, Yehudi Menuhin (1979)
• geschiedenis van de muziek in een mondiaal perspectief, culturele tradities als
gelijkwaardig opgesteld
, → Europese muziekgeschiedenis opgenomen in globale context
→ aandacht voor diverse vormen va gebruik muziek in het sociale leven
→ optische visie op muziek als positieve, harmonische kracht
→ verschilt enorm met Civilisation
1.1 Historiografie: vraagstellingen
Grote vragen die de geschiedenis van de kunsten beheren
• Historiografie: hoe wordt de geschiedenis verteld?
• Op welke principes is geschiedenis gebaseerd als verhaal (“narrative”): de
opeensomming van feiten in de tijd, of is er een dieper verband?
• Zoeken naar verbanden, evoluties, veranderingen: is er een rode draad
doorheen de tijd?
• Wat maakt de geschiedenis van de kunsten verschillend van andere vormen
van geschiedenis?
• Welke instituten dient de kunstgeschiedenis?
1.2 Naar een definitie van kunstgeschiedenis
Christopher Wood
Taak kunsthistoricus: kennis over kunst uit verleden verwerven en
communiceren
• ontcijferen symbolische boodschappen in werken (wat betekenen ze?)
• verklaringen geven voor gebruikte vormen, basisconcepten, formules en
functies (in die tijd)
• aandacht naar technieken en professionele praktijken, organisaties
• rekening houden met mentaliteiten, geloofspraktijken, opvattingen,
machtsverhoudingen, handelsrelaties, economische structuren
→ studie hiervan om inhoud kunstwerk te begrijpen + tijd van kunstwerk beter
te begrijpen (perspectief van binnenuit)
Onderscheid met algemene geschiedenis: kunstwerk laten zien als kunstwerk
→ aanduiden wat een werk tot kunstwerk maakt
→ waarop slaat kwalificatie kunst
Term kunst: bijzondere kwaliteit, vermogen om inhoud over te brengen op
bijzondere manier die toeschouwer direct, rechtstreeks aanspreekt
, voorbeeld Abdijkerk van Doberan, Mecklenburg
• kunsthistoricus zoekt alle relevante informatie en maakt die beschikbaar +
object laten zien als kunstwerk
→ waarin schuilt de kwaliteit van kunst, waarin verschilt het van iets gewoon
• Christopher Wood discussie met Robert Curtius, begrijpen van kunst zou
makkelijker zijn dan interpreteren van literatuur
→ geen bijzondere mentale inspanningen bij lezen v kunstwerken?
→ kunst is eigenzinnige herschepping of vertaling v realiteit
→ duidelijk onderscheid met de realiteit
→ resultaat collectieve visie en individueel bewustzijn
→ plek waar individueel bewustzijn en historische ontwikkeling elkaar raken
• Henri Focillon: samenvloeien van een superieure rêrverie met de energieën van
beschavingen
1.3 Kunnen we deze benaderingswijze toepassen op muziek?
• problemen bij historische studie van muziek lopen gelijk met die van beeldende
kunsten
• muziek maakt directe indruk
→ vraag naar betekenis blijft doorslaggevend in historisch onderzoek
→ heeft eigen historische omstandigheden, institutionele organisatie, vormen
van geloof, religieus ritueel
→ muziek ook lezen als document van historische context
Mozart: Exsultat, jubilate
• Milaan, 1773, geschreven voor zanger Venanzio Rauzzini
• relatie van muziek en tekst en de functie van belang
• religieuze functie
→ eerste deel: uitbundige vrede
→ tweede deel: inkeer en ingetogenheid
→ muzikale codes die beide emoties uitwerkt
