Samenvatting 3. Gezondheidspsychologie_Vanderhasselt

Gezondheidspsychologie – prof Vanderhasselt


Gezondheidspsychologie

Stress en Coping – prof Vanderhasselt
o Wat is stress?
 Hans Selye  bedacht term “stress”
 Fight-or-flight reactie = normale reactie  adaptief, snel op bedreiging te laten reageren 
niet-specifieke reactie van het lichaam  verschillende vormen kan aannemen
 Stress = positief  acute stress, je zo goed mogelijk kan functioneren in een noodsituatie
 Wet van Yerkes-Dodson
 Relatie tss het stressniveau en de prestatie  optimale stress die maximale prestatie geeft
 Stress aanzetten tot grote creativiteit en grote inspanning
 Waargenomen dreiging en waargenomen iutdaging  moeten optimaal in evenwicht zijn
 Spanningsniveau onder invloed van
- Omgevingsvariabelen
- Persoonsvariabelen
- Beoordeling
- Coping
- Sociale ondersteuning
 ieder individu heeft eigen spanningsoptimum
 Draagkracht = methoden waarmee je in staat bent om met problemen om te gaan
 Draaglast = de belasting die je in je leven kan overkomen (omgeving)
 Stressweerbaarheid = evenwicht tss draagkracht en draaglast
 Lazarus – cognitieve, transactionele stressmodel
 Of iets stressvol is hangt af hoe iemand een situatie inschat en van de middelen waarover
iemand beschikt om met de situatie om te gaan.
 Stress = subjectieve ervaring  interne toestand die door een objectieve waarnemer kan
worden beschouwd
 Motivationele en cognitieve variabelen = belangrijkst
 Stress is het gevolg van iemands appraisal of inschattingsprocessen
 Holmes en Rahe
 Grote aanpassingen aan de omgeving = kans groot op stress  bedreigingen,
gebeurtenissen, omstandigheden  externe invloeden die gewone activiteiten verstoren
 Interne factoren = gedachten, emoties, innerlijk conflict, ziekte, …
 Benodigde mate van aanpassing voor het individu


o Stress als reactie (STRAINS)
 Daily hassles  dagelijkse ongemakken, frustraties, ergernissen, …
 Strains  individuele reacties op stressoren (fysiologisch, lichamelijk, psychisch, …)
 De twee systemen in werking
 Snel systeem: autonoom zenuwstelsel (ANS)
 Traag systeem: aanmaak van stresshormonen
 HRV = hartslagvariabiliteit  variatie in tijdsintervallen tss de hartslagen
- Inademen versnelt HF = sympatisch ZS gestimuleerd
- Uitademen vertraagt HF = parasympatisch ZS gestimuleerd
 hoe hoger HRV hoe beter alles in balans
 lage HRV = aanwijzing chronische stress, burn-out of ziekte
 Sympatisch ZS = fight or flight reactie  spieren spannen op, BD↑, HF↑, puppilen verwijden
 Parasympatisch ZS = rust en herstel
 balans tss sympatische en parasympatische activiteiten
 oorzaken van langdurige stress:
− Sympaticus te vaak en te lang aanstaat  niet meer kunnen uitschakelen = onrustig,
opgejaagd gevoel
− Parasympaticus onderactief = uitgeput gevoel




1

, Gezondheidspsychologie – prof Vanderhasselt

 Ruminatie (= piekeren)  onderzoek over invloed op activatie in ANS  hoe meer men gaat
rumineren wnr men geconfronteerd wordt met kritiek = hoe minder groot de variabiliteiten tss
verschillende hartslagen (= lage HRV)  ruminatie is een kwetsbaarheidsfactor (Carnivali)
 Stress = besmettelijk  experiment babys op de schoor brengen van gestresseerde moeders 
grotere fysiologische covariatie ! Alleen als men op de schoor werd gebracht vs naast de moeder
geplaatst!
 Tweede systeem werking = aanmaal stresshormonen (traag systeem)  stresshormoon cortisol:
 HPA = kern van stressreactie  hypothalamus activatie sympatisch ZS + ontwikkeling CRF
(edrenocorticotroop homoon releasing factor)  stimulatie secretie ACTH
(adrenocorticotroop hormoon)  vie bloedbaan naar bijnier  receptoren aaspreken in de
bijnierschors  stimulatie glucocorticoid hormoon cortisol
 Inhibitie feedback regulatie  na stressor verdwenen inhibitie CRF in hypothalamus
 Langdurige stress = teveel cortisol produceren  neurotoxische stof  hippocampus
beschadigen  hippocampus remt hypothalamus, invloed op HPA-as = stress-as =
feedbakc-mechanisme dat stress regelt  vicieuze cirkel
 Patroon van lichamelijke veranderingen wordt schadelijk  chronisch arousal en chronisch alarm 
Selye: General adaptation syndrome (GAS)
 Drie fasen: alarm  weerstand  uitputting
 Eerst zoveel mogelijk energie vrij  vorm van afweer,weerstand, aanpassing = aanpassen
aan de stressor, later afweer of aanpassing tekort schieten  uitputtingsfase: mentale of
lichamelijke decompensaties
 Cortisol het hoogst bij het ontwaken  herstelde depressieve patiënten hebben een blijvende
abnormale HPA-  onderliggende kwetsbaarheid (herval)
 Cortisol non-response  meer activiteit in ventromediale preforntale cortex (VMPFC) --< instaat op
regulatie vd cortisolreactie  interpretatie en cognitieve controle


o Stress als interactioneel proces
 Selye = stressreactie gevolg van intensiteit vd stresserende gebeurtenissen
 Lazarus & Folkman = interpretatie van stressvolle gebeurtenissen belangrijker dan de gebeurtenis
zelf
 het is de individuele perceptie van de psychologische situatie dei stress defineert  de individuele
perceptie vd psychologische situatie  stress een functie van het gevoel van bedreiging, kwetbaarheid
en het vermogen om ermee om te gaan


o Adaptatieproces
 Een stressor wordt niet als bedreigend ervaren op basis van:
 Primaire beoordeling/appraisal (betekenis situatie)  wat is er aan de hand?
- Uitdaging: mogelijke winst  bv examen zien als uitdagen met de mooie punten
die als winst eraan gekoppeld kunnen worden
- Dreiging: anticipatie van gevaar  bv ingreep als bedreiging zien met de mogelijk
risico’s die eraan gepaard gaan
- Verlies of dreiging van verlies  als de schade al aangericht is
- Neutraal of irrelevant
 Secundaire beoordeling/appraisal (wat kan ik eraan doen)  omgaan met
- Individu specifiek
- Coping-strategieën

 Secundaire appraisal hangt nauw samen met primaire appraisal
- SA volgt onmiddellijk op PA
- Hoe een stressor beoordeeld wordt (PA) hangt af vd mate van controle (SA)
 Overtuigingen over de eigen competenties  voorloper van SA
- Zelfvertrouwen
- Controleerbaarheid
- Interne ‘locus of control’


2