ALW II
Inleiding
- Wolfgang Iser:
• Duits literatuurwetenschapper
• Interpreteren
• Hard-core theory:
o Voorspelt verschijnselen
o Onveranderlijke wetten
o Verifieerbaar en falsifieerbaar
o Wanneer weerlegd ruimt een theorie plaats voor een andere
• Soft theory:
o Brengt verschijnselen in kaart
o Kneedbare, open concepten die zich blijven aanpassen in functie van
bestudeerde
o Vorm van bricolage, verzameling elementen uit verschillende domeinen (altijd
deels casusgebonden) en disciplines
o Niet één theorie maar altijd meerdere gelijktijdig, wel altijd
hiërarchie: dominante en ondergeschikte theorieën
- Tzvetan Todorov:
• Frans structuralist
• Narratologie
• Vraagt zich af of het zou kunnen dat literatuur gewoon niet bestaat
ALW leert beter en anders lezen. ALW stelt natuurlijk en vanzelfsprekend ogende daad lezen en
interpreteren in vraag, en onderzoekt onze dagelijkse omgang met en het functioneren van teksten
- Jonathan Culler:
• Amerikaans theoreticus
• Sceptisch zijn
• Kijkt naar de functies van literatuur
ALW is niet zonder meer literatuurkritiek die nadruk legt op individuele daad en ervaring lezen, die
vooral waardeoordeel uitspreekt (tekst A is mooier, beter… dan B, want X of Y)
ALW is een metakritische en generalistische discipline: stelt waarom-vragen, bevraagt
vooronderstellingen van de literatuurkritiek (én van eigen voorafgaande theorieën, ALW is altijd
sceptisch en kritisch) en poneert vragen over literatuur in alle vormen en genres, uit alle taalgebieden
ALW is een transhistorische discipline: stelt vragen over literatuur uit alle periodes en bevraagt zo ook
altijd uitgangspunten literatuurhistoricus en dialoog ALW en literatuurgeschiedenis: nieuwe inzichten
in ALW zorgen ook voor herinterpretatie en herschrijven literatuurgeschiedenis
Literatuurgeschiedenis = als discipline ontstaan in de 19e eeuw en wil literaire werken verklaren, onder
meer door studie genese en bronnen van teksten
1
,Algemeen: ALW peilt naar de beginselen van het lezen en de werking van literatuur. Door
betere, kritische lezers te vormen, is ALW ook relevant buiten de literatuurstudie
ALW stelt weliswaar fundamentele vragen die de literatuurstudie in het algemeen aanbelangen, maar is
vorm van soft theory gekenmerkt door constante verschuivingen en pluralisme (opvatting dat literatuur
nooit in één theorie gevat zal kunnen worden)
Alle deelvragen ALW in relatie tot basisvraag: Wat is literatuur? > centripetaal = we gaan naar het
centrum toe
Basisvraag: Wat is literatuur? roept bredere, relevante vragen op > centrifugaal = we vluchten van het
centrum weg
Positivisme/Geistesgeschichte – Russisch Formalisme – Practical en New Criticism – Praags
Structuralisme – Frans Structuralisme – Poststructuralisme/Deconstructie – Reader-Response
Criticism – New Historicism/Cultural Materialism/Queer Theory – Ecocriticism
2
, Wat is literatuur?
- Roland Barthes:
• Literatuur = un objet d’enseignement
• Nulgraad van de stijl = een roman vangt van nul aan: de roman heeft geen stijl behalve
het feit dat die geen stijl heeft: niet alle literatuur is gekenmerkt door desautomatisering
• Texte lisible = tekst die de rol van de lezer beperkt tot recipiënt
• Texte scriptible = tekst waarin de lezer zelf naar samenhang moet zoeken, zelf moet
zoeken naar wat de auteur bedoeld heeft; dit zijn vervreemdende teksten: dit is
literatuur omdat het zou moeten zijn, niet omdat het zo is
• What do you mean?
• Il faut amputer la littérature de l’individu: objectiviteit in de literatuur
Literatuur (elke tekst, genre, auteur, lezer…) = historisch en cultureel-geografisch gesitueerd: variërende
waardeoordelen, pogingen tot eensluidende definitie bleken steevast (deels) onbevredigend; niettemin
zinvol te overlopen
Perspectief op de tekst
De klassieke zoektocht naar differentia specifica = een checklist van eigenschappen
- René Wellek en Austin Warren:
• Fictief = tekst die niet bestaat
• Fictioneel = fictie: verwijzend naar iets dat niet bestaat
- Terry Eagleton:
• Marxistisch-geïnspireerd literatuurtheoreticus
• Fictie is belangrijk in sommige teksten, maar niet in literatuur
• Literatuur is non-pragmatisch: het dient als esthetisch plezier (belangloos) en leert ons
iets over taal(gebruik) > Roman Jakobsons poëtische functie (cf. ook fictionaliteit)
- Viktor Sjklovski:
• Literatuur is het product van materiaalbehandeling (suzjet, niet fabula) > daartoe
gebruikt auteur specifieke technieken
• Literair werk = som van alle erin gebruikte technieken
• Kunst als procedé (prijom) (1917): doelstelling literatuur = vervreemding of
desautomatisering van de blik: literatuur leert ons de dingen zien zoals we ze nog niet
zagen, omdat onze waarneming automatisch (zonder bewust nadenken) verliep
- K. Schippers, De Autobezitter uit De waarheid als De koe (1963): enjambement = verzen eindigen
nergens en worden afgekapt = de plaats waar poëzie zich toont
- Laurence Sterne, The Life and Opinions of Tristram Shandy, Gentlemen (1767): uitweidingen of
digressies
- Jan Mukarovsky:
• Foregrounding = literaire teksten plaatsen bepaalde formele principes die ze gebruiken
systematisch op de voorgrond
- Roman Jakobson:
• Het object van de literatuurwetenschap is niet literatuur maar
literariteit/literatuurnost = de procedés die literatuur tot literatuur maken
• Linguïstiek en poëtica (1960): zes functies van taal
3
Inleiding
- Wolfgang Iser:
• Duits literatuurwetenschapper
• Interpreteren
• Hard-core theory:
o Voorspelt verschijnselen
o Onveranderlijke wetten
o Verifieerbaar en falsifieerbaar
o Wanneer weerlegd ruimt een theorie plaats voor een andere
• Soft theory:
o Brengt verschijnselen in kaart
o Kneedbare, open concepten die zich blijven aanpassen in functie van
bestudeerde
o Vorm van bricolage, verzameling elementen uit verschillende domeinen (altijd
deels casusgebonden) en disciplines
o Niet één theorie maar altijd meerdere gelijktijdig, wel altijd
hiërarchie: dominante en ondergeschikte theorieën
- Tzvetan Todorov:
• Frans structuralist
• Narratologie
• Vraagt zich af of het zou kunnen dat literatuur gewoon niet bestaat
ALW leert beter en anders lezen. ALW stelt natuurlijk en vanzelfsprekend ogende daad lezen en
interpreteren in vraag, en onderzoekt onze dagelijkse omgang met en het functioneren van teksten
- Jonathan Culler:
• Amerikaans theoreticus
• Sceptisch zijn
• Kijkt naar de functies van literatuur
ALW is niet zonder meer literatuurkritiek die nadruk legt op individuele daad en ervaring lezen, die
vooral waardeoordeel uitspreekt (tekst A is mooier, beter… dan B, want X of Y)
ALW is een metakritische en generalistische discipline: stelt waarom-vragen, bevraagt
vooronderstellingen van de literatuurkritiek (én van eigen voorafgaande theorieën, ALW is altijd
sceptisch en kritisch) en poneert vragen over literatuur in alle vormen en genres, uit alle taalgebieden
ALW is een transhistorische discipline: stelt vragen over literatuur uit alle periodes en bevraagt zo ook
altijd uitgangspunten literatuurhistoricus en dialoog ALW en literatuurgeschiedenis: nieuwe inzichten
in ALW zorgen ook voor herinterpretatie en herschrijven literatuurgeschiedenis
Literatuurgeschiedenis = als discipline ontstaan in de 19e eeuw en wil literaire werken verklaren, onder
meer door studie genese en bronnen van teksten
1
,Algemeen: ALW peilt naar de beginselen van het lezen en de werking van literatuur. Door
betere, kritische lezers te vormen, is ALW ook relevant buiten de literatuurstudie
ALW stelt weliswaar fundamentele vragen die de literatuurstudie in het algemeen aanbelangen, maar is
vorm van soft theory gekenmerkt door constante verschuivingen en pluralisme (opvatting dat literatuur
nooit in één theorie gevat zal kunnen worden)
Alle deelvragen ALW in relatie tot basisvraag: Wat is literatuur? > centripetaal = we gaan naar het
centrum toe
Basisvraag: Wat is literatuur? roept bredere, relevante vragen op > centrifugaal = we vluchten van het
centrum weg
Positivisme/Geistesgeschichte – Russisch Formalisme – Practical en New Criticism – Praags
Structuralisme – Frans Structuralisme – Poststructuralisme/Deconstructie – Reader-Response
Criticism – New Historicism/Cultural Materialism/Queer Theory – Ecocriticism
2
, Wat is literatuur?
- Roland Barthes:
• Literatuur = un objet d’enseignement
• Nulgraad van de stijl = een roman vangt van nul aan: de roman heeft geen stijl behalve
het feit dat die geen stijl heeft: niet alle literatuur is gekenmerkt door desautomatisering
• Texte lisible = tekst die de rol van de lezer beperkt tot recipiënt
• Texte scriptible = tekst waarin de lezer zelf naar samenhang moet zoeken, zelf moet
zoeken naar wat de auteur bedoeld heeft; dit zijn vervreemdende teksten: dit is
literatuur omdat het zou moeten zijn, niet omdat het zo is
• What do you mean?
• Il faut amputer la littérature de l’individu: objectiviteit in de literatuur
Literatuur (elke tekst, genre, auteur, lezer…) = historisch en cultureel-geografisch gesitueerd: variërende
waardeoordelen, pogingen tot eensluidende definitie bleken steevast (deels) onbevredigend; niettemin
zinvol te overlopen
Perspectief op de tekst
De klassieke zoektocht naar differentia specifica = een checklist van eigenschappen
- René Wellek en Austin Warren:
• Fictief = tekst die niet bestaat
• Fictioneel = fictie: verwijzend naar iets dat niet bestaat
- Terry Eagleton:
• Marxistisch-geïnspireerd literatuurtheoreticus
• Fictie is belangrijk in sommige teksten, maar niet in literatuur
• Literatuur is non-pragmatisch: het dient als esthetisch plezier (belangloos) en leert ons
iets over taal(gebruik) > Roman Jakobsons poëtische functie (cf. ook fictionaliteit)
- Viktor Sjklovski:
• Literatuur is het product van materiaalbehandeling (suzjet, niet fabula) > daartoe
gebruikt auteur specifieke technieken
• Literair werk = som van alle erin gebruikte technieken
• Kunst als procedé (prijom) (1917): doelstelling literatuur = vervreemding of
desautomatisering van de blik: literatuur leert ons de dingen zien zoals we ze nog niet
zagen, omdat onze waarneming automatisch (zonder bewust nadenken) verliep
- K. Schippers, De Autobezitter uit De waarheid als De koe (1963): enjambement = verzen eindigen
nergens en worden afgekapt = de plaats waar poëzie zich toont
- Laurence Sterne, The Life and Opinions of Tristram Shandy, Gentlemen (1767): uitweidingen of
digressies
- Jan Mukarovsky:
• Foregrounding = literaire teksten plaatsen bepaalde formele principes die ze gebruiken
systematisch op de voorgrond
- Roman Jakobson:
• Het object van de literatuurwetenschap is niet literatuur maar
literariteit/literatuurnost = de procedés die literatuur tot literatuur maken
• Linguïstiek en poëtica (1960): zes functies van taal
3
