Cognitieve psychologie I WPO:
Subliminale priming:
Observatie:
Observatieschema
● Waaruit bestond de taak?
● Wat waren in dit experiment de afhankelijke variabelen?
● Wat waren in dit experiment de onafhankelijke variabelen?
● Welke mogelijke condities kan je onderscheiden op basis van deze variabelen?
● Wat denk je dat de onderzoekers proberen na te gaan?
1 . Theoretisch kader:
Het “onbewuste”
- Zeer belangwekkende topic:
● Psychoanalytische invulling (bv.: bij freud speel het onbewuste een centrale
rol)
○ complex/ geraffineerd systeem van psychologische processen (“slim”)
○ beïnvloeding van gedrag motivatie, betekenisgeving,...
○ zonder bewustzijn van de actor, en zelfs actieve weerstand tegen
bewustwording (verdringing bv.: als kind mishandeld => later moeilijk
bij het vormen van relaties)
● Idee van manipulatie door onbewuste beïnvloeding
○ De psycholoog - manipulator
○ Vicary (1957): bioscoop-experiment: dacht de bezoekers te
manipuleren met tijdens de film cola of popcorn te tonen (woorden
koop frisdrank, koop popcorn) en toonde hiermee aan dat 50% tijdens
de pauze het ging kopen. Dit was verzonnen.
○ => ander voorbeeld media reclame (rats): verkiezingscampagne
george, vertoonde woord rats om zijn kiezers subliminaal te
beïnvloeden door zijn tegenstander te linken aan een ‘vuile rat’.
● Zeer centrale topic voor de psychologie:
○ Tegenbeweging vanuit onder andere behaviorisme
○ Fraude Vicary
○ Tot op heden scepsis over bestaan van empirisch bewijs van
subliminale beïnvloeding.
○ Controverse over complexiteit van onbewuste psychologische
processen (is dat onbewuste nu “dom” versus”slim psychologisch
concept)
● Lange onderzoekstraditie
● Theoretische en methodologisch zeer ingewikkeld / moeilijk grijpbaar!bv bij
labo situaties. Omdat het moeilijk is om aan te tonen dat je beïnvloed wordt
door stimuli die je niet bewust waarneemt.
● Cognitieve psychologie:
○ Onderscheid tussen
■ “Buiten de (selectieve) aandacht”: geheugen, perceptie,
responsen
1
, ● Herinnering van zaken die je niet bewust hebt
gememoriseerd.
● Beïnvloeding van responsen door stimuli die niet de
focus van aandacht zijn.
● Geautomatiseerde handelingen, procedurele kennis.
■ “Beïnvloeding van responsen door stimuli die niet bewust
waargenomen worden”
● Hoe definiëren en aantonen “niet bewust waargenomen
worden”?
● Hoe tonen we die drempel aan tussen bewust
waarnemen en onbewust waarnemen?
● Definitie “niet bewust”?
○ Moderne invulling: signaaldetectie en d’
Stel er zijn 100 trials waarbij in 50 gevallen een stimulus aanwezig is en in 50 gevallen geen
stimulus aanwezig is, waarbij mensen moeten bepalen of er een stimulus tussen die ruis
aanwezig is ontstaan er 4 situaties:
- Hit stimulus= stimulus is er en wordt waargenomen
- Miss stimulus= stimulus is er en wordt niet waargenomen
- False alarm= stimulus is niet aanwezig maar wordt wel aangenomen.
- Correct rejection= stimulus is niet aanwezig en wordt niet waargenomen
Sensitiviteit (ware positieven):
- = De maat die het vermogen aangeeft om de kwaliteit te detecteren gegeven
aanwezigheid van de eigenschap
- = hit / (hit + miss)
- Hoe vaak heeft men een hit (correct waargenomen stimulus) over het totaal
samengenomen hit + miss = true positives
- Probleem van vb. borstkankerscreening
Specificiteit (ware negatieven):
- = De maat om het vermogen om de afwezigheid van een kwaliteit correct te
detecteren
- = correct rejection / (correct rejection + false alarm)
Voorbeeld: van de 100 trials wordt er 50 keer een stimulus aangeboden en 50 keer geen
stimulus.
- Hit = 40; Miss = 10
2
Subliminale priming:
Observatie:
Observatieschema
● Waaruit bestond de taak?
● Wat waren in dit experiment de afhankelijke variabelen?
● Wat waren in dit experiment de onafhankelijke variabelen?
● Welke mogelijke condities kan je onderscheiden op basis van deze variabelen?
● Wat denk je dat de onderzoekers proberen na te gaan?
1 . Theoretisch kader:
Het “onbewuste”
- Zeer belangwekkende topic:
● Psychoanalytische invulling (bv.: bij freud speel het onbewuste een centrale
rol)
○ complex/ geraffineerd systeem van psychologische processen (“slim”)
○ beïnvloeding van gedrag motivatie, betekenisgeving,...
○ zonder bewustzijn van de actor, en zelfs actieve weerstand tegen
bewustwording (verdringing bv.: als kind mishandeld => later moeilijk
bij het vormen van relaties)
● Idee van manipulatie door onbewuste beïnvloeding
○ De psycholoog - manipulator
○ Vicary (1957): bioscoop-experiment: dacht de bezoekers te
manipuleren met tijdens de film cola of popcorn te tonen (woorden
koop frisdrank, koop popcorn) en toonde hiermee aan dat 50% tijdens
de pauze het ging kopen. Dit was verzonnen.
○ => ander voorbeeld media reclame (rats): verkiezingscampagne
george, vertoonde woord rats om zijn kiezers subliminaal te
beïnvloeden door zijn tegenstander te linken aan een ‘vuile rat’.
● Zeer centrale topic voor de psychologie:
○ Tegenbeweging vanuit onder andere behaviorisme
○ Fraude Vicary
○ Tot op heden scepsis over bestaan van empirisch bewijs van
subliminale beïnvloeding.
○ Controverse over complexiteit van onbewuste psychologische
processen (is dat onbewuste nu “dom” versus”slim psychologisch
concept)
● Lange onderzoekstraditie
● Theoretische en methodologisch zeer ingewikkeld / moeilijk grijpbaar!bv bij
labo situaties. Omdat het moeilijk is om aan te tonen dat je beïnvloed wordt
door stimuli die je niet bewust waarneemt.
● Cognitieve psychologie:
○ Onderscheid tussen
■ “Buiten de (selectieve) aandacht”: geheugen, perceptie,
responsen
1
, ● Herinnering van zaken die je niet bewust hebt
gememoriseerd.
● Beïnvloeding van responsen door stimuli die niet de
focus van aandacht zijn.
● Geautomatiseerde handelingen, procedurele kennis.
■ “Beïnvloeding van responsen door stimuli die niet bewust
waargenomen worden”
● Hoe definiëren en aantonen “niet bewust waargenomen
worden”?
● Hoe tonen we die drempel aan tussen bewust
waarnemen en onbewust waarnemen?
● Definitie “niet bewust”?
○ Moderne invulling: signaaldetectie en d’
Stel er zijn 100 trials waarbij in 50 gevallen een stimulus aanwezig is en in 50 gevallen geen
stimulus aanwezig is, waarbij mensen moeten bepalen of er een stimulus tussen die ruis
aanwezig is ontstaan er 4 situaties:
- Hit stimulus= stimulus is er en wordt waargenomen
- Miss stimulus= stimulus is er en wordt niet waargenomen
- False alarm= stimulus is niet aanwezig maar wordt wel aangenomen.
- Correct rejection= stimulus is niet aanwezig en wordt niet waargenomen
Sensitiviteit (ware positieven):
- = De maat die het vermogen aangeeft om de kwaliteit te detecteren gegeven
aanwezigheid van de eigenschap
- = hit / (hit + miss)
- Hoe vaak heeft men een hit (correct waargenomen stimulus) over het totaal
samengenomen hit + miss = true positives
- Probleem van vb. borstkankerscreening
Specificiteit (ware negatieven):
- = De maat om het vermogen om de afwezigheid van een kwaliteit correct te
detecteren
- = correct rejection / (correct rejection + false alarm)
Voorbeeld: van de 100 trials wordt er 50 keer een stimulus aangeboden en 50 keer geen
stimulus.
- Hit = 40; Miss = 10
2
