Literatuurgeschiedenis
Verhalen, zingen en vertellen
In de vroege geschiedenis luisterde men naar verhalen die werden verteld en
liederen die werden gezongen. De Romein Tacitus schreef in het jaar 100 dat de
Germanen in hun eigen taal hun oeroude geschiedenis bezingen. De Rijn scheidt
het Romeinse Rijk van Germaanse Rijk, een scheiding die ook tegenwoordig nog
te zien is in het verschil tussen de Germaanse talen (Scandinavisch, Duits, Fries,
Nederlands) en de Romaanse talen (Frans, Spaans, Italiaans). Oorkondes,
wetteksten, administratie van kastelen en boeken werden in deze tijd allemaal in
het Latijn met de hand geschreven. De allereerste Middelnederlandse tekst is
rond 1100 achterin een boek gevonden. Het luidt ‘hebban olla vogala nestas
hagunnan hinase hic enda thu, uuat unbidan uue nu?’. Dat is het begin van
de Nederlandse literatuurgeschiedenis.
In de 12e eeuw leefde een schrijver en ambtenaar genaamd Hendrik van Veldike.
In zijn korte leven schreef hij een oeuvre over liefdesliedjes met als inspiratiebron
de natuur, ridderromans en beschrijft hij het heiligenleven van Sint Servaas.
Vanaf die eeuw werden teksten steeds vaker op papier gezet. Alles moest wel
blijven worden voorgedragen. Dat werd gedaan door troubadours, minstrelen en
sprooksprekers.
In de 19e eeuw werd het lied Heer Halewijn voor het eerst op papier gezet. De
tekst is eigenlijk veel ouder, maar is nog nooit eerder opgeschreven.
Literatuur in dienst van God
Het christendom kwam via Missionarissen als Willibrord en Bonifatius die in de 7 e
en 8e eeuw uit Engeland en Ierland de Noordzee overstaken om namens de kerk
van Rome het christelijke geloof te verspreiden onder de Germanen. De doop van
Clovis, koning van de Franken, speelde daarbij in eerste instantie een grote rol.
De oorspronkelijke godsdienst van de Germanen was een natuurgodsdienst.
Heilige eiken en mensenoffers om goden als Wodan en Donar gunstig te
stemmen speelden daarbij een rol. Als missionarissen arriveerden op zo’n plek
werd eerst de oude godsdienst subtiel ingekapseld in de nieuwe leer. Daarna
overtuigden zij de mensen om over te gaan op het christendom door bijvoorbeeld
heilige eiken om te hakken. De taal van de kerk was het Latijn. Heiligenverhalen
en exempelen werden daarentegen wel in de volkstaal verkondigd. Deze
verhalen gingen met name over goed en kwaad (denk aan Beatrijs).
In de 12e en 13e eeuw zocht men naar manieren om dichter bij God te komen.
Naast het toetreden tot het klooster waren er ook andere manieren. Aan het
einde van de 13e eeuw had je bijvoorbeeld mensen die gingen begijnen. Zij
leefden in een zelf opgericht hofje waar ze één werden met zichzelf, elkaar en
God. Religie werd zo een persoonlijke beleving. De kerk vond dit spannend omdat
ze de controle kwijtraakten.
Eind 13e eeuw / begin 14e eeuw leefde de schrijfster Hadewijch. Zij schreef
mystieke teksten waarin ze haar visioenen beschreef. Deze moesten gezien
worden als een spirituele zoektocht. Het ging daarin om unieke ervaringen
waarin alles lijkt samen te vallen.
Geert Grote riep in 1400 in Deventer op tot een sober en eenvoudig leven, in
navolging van Christus. Dat werd de moderne devotie genoemd. Het lezen en
overschrijven van boeken was belangrijk. Het was een reactie op de toenemende
rijkdom van de kloosters.
Beeld van de wereld
, In de 13e eeuw leefde een belangrijke schrijver/wetenschapper genaamd Jacob
van Maerlant. Hij schreef in 250 000 versregels en ruim 1 500 000 woorden
over de geschiedenis van de hele wereld. Dat deed hij in de volkstaal (!). Hij
wordt dan ook als de eerste Nederlandse wetenschapsjournalist getypeerd.
Andere middeleeuwse wetenschappers bestudeerden werken van bekende
auteurs met als meest bekende schrijver Aristoteles. Ze deden dus zelf geen
experimenten en observaties, maar beschikten over zogenoemde
boekenwijsheid. Uiteindelijk was de bron van alle kennis (natuurlijk hoe kan het
ook anders) de Bijbel. Maerlant beschrijft de kosmos in een unieke manier. De
aarde vormt het vaste middelpunt en daaromheen bevinden zich sterren, maan
en zon, sferen, ringen, die samen het heelal vormen. Boven de buitenste ring
bevindt zich de hemel en de sterren worden gezien als gaatjes waar het hemelse
licht doorheen schijnt als een vergiet. De hel bevindt zich in het binnenste van de
aarde. De aarde werd niet voorgesteld als een platte schijf – zoals velen denken –
maar als een soort ei. De wereld is de dooier en het eiwit is de kosmos. Ook
schrijft Van Maerlant het boek Der naturen bloeme. Dat is een boek over
vreemde volkeren, wezens, planten en dieren, die zich bevinden richting het
oosten, waar het Paradijs zich zou bevinden. Het paradijs werd dus gezien als een
concrete plek op de aarde. Men verklaart de vreemde wezens uit het werk
tegenwoordig dat mensen verkeerde interpretatie gaf aan wat ze zagen. Mensen
zonder hoofd = yoga. Cycloop = geraamte olifant. Het boek is geschreven in de
volkstaal.
Toen de aarde nog jong was, kwam er oorlog in de hemel nadat Lucifer – een
engel van God – in opstand kwam tegen de mens. Hij verloor en werd verbannen
uit de hemel en ging verder als duivel. Vermomd als slang zorgde hij er dan ook
voor dat de mens uit het paradijs werd verdreven. Het leven wordt vergeleken
met een reis richting de eeuwigheid. De duivel wil je alleen verleiden om je van
het rechte pad af zou komen om daarmee je plek in de hemel te verspillen en je
dus gedoemd bent tot in de eeuwigheid in de hel te verblijven. Het leven wordt
vergeleken met een doolhof, een labyrint. Er is een geordende wereld, maar het
achterhalen van die ordening is een lastige zaak. Men is op zoek naar het
middelpunt van dat labyrint. Dat is ook in Middeleeuwse kaarten terug te vinden.
Ze zien eruit als een labyrint met Jeruzalem in het midden.
We weten niet zeker of Brandaan zijn reis wel echt heeft gemaakt. In 1976 is een
soortgelijke reis gemaakt van Ierland naar de VS en dat lukte. De reis van
Brandaan heeft in elk geval Columbus geïnspireerd om de reis te maken
waarmee hij Amerika heeft ‘ontdekt’.
Van vechtersbazen en hoofse liefde
Op 18 mei 1291 vond er een keerpunt in de geschiedenis plaats. Het heilige land
viel na 200 jaar strijd vol kruistochten definitief in handen van de moslims. Jacob
van Maerlant reageerde op die gebeurtenis. Hij schreef Van den lande van
overzee, een oproep aan de bovenlaag van de bevolking om opnieuw op
kruistocht te gaan om het heilige land te bevrijden. De oproep had geen effect,
de doelgroep hield al naar verwachting bezig met ijdel vermaak zoals de
valkenjacht.
De heilige graal is waarschijnlijk de drinkbeker die Jezus gebruikte tijdens het
laatste avondmaal.
Een voorbeeld van een bekend ridderverhaal is het verhaal van Percival. Hij
groeit uit van een lompe jongen tot een dappere ridder. Ook blijkt hij de zoon van
een dappere, jong gestorven ridder te zijn. Ridders in Arthurromans zijn niet
Verhalen, zingen en vertellen
In de vroege geschiedenis luisterde men naar verhalen die werden verteld en
liederen die werden gezongen. De Romein Tacitus schreef in het jaar 100 dat de
Germanen in hun eigen taal hun oeroude geschiedenis bezingen. De Rijn scheidt
het Romeinse Rijk van Germaanse Rijk, een scheiding die ook tegenwoordig nog
te zien is in het verschil tussen de Germaanse talen (Scandinavisch, Duits, Fries,
Nederlands) en de Romaanse talen (Frans, Spaans, Italiaans). Oorkondes,
wetteksten, administratie van kastelen en boeken werden in deze tijd allemaal in
het Latijn met de hand geschreven. De allereerste Middelnederlandse tekst is
rond 1100 achterin een boek gevonden. Het luidt ‘hebban olla vogala nestas
hagunnan hinase hic enda thu, uuat unbidan uue nu?’. Dat is het begin van
de Nederlandse literatuurgeschiedenis.
In de 12e eeuw leefde een schrijver en ambtenaar genaamd Hendrik van Veldike.
In zijn korte leven schreef hij een oeuvre over liefdesliedjes met als inspiratiebron
de natuur, ridderromans en beschrijft hij het heiligenleven van Sint Servaas.
Vanaf die eeuw werden teksten steeds vaker op papier gezet. Alles moest wel
blijven worden voorgedragen. Dat werd gedaan door troubadours, minstrelen en
sprooksprekers.
In de 19e eeuw werd het lied Heer Halewijn voor het eerst op papier gezet. De
tekst is eigenlijk veel ouder, maar is nog nooit eerder opgeschreven.
Literatuur in dienst van God
Het christendom kwam via Missionarissen als Willibrord en Bonifatius die in de 7 e
en 8e eeuw uit Engeland en Ierland de Noordzee overstaken om namens de kerk
van Rome het christelijke geloof te verspreiden onder de Germanen. De doop van
Clovis, koning van de Franken, speelde daarbij in eerste instantie een grote rol.
De oorspronkelijke godsdienst van de Germanen was een natuurgodsdienst.
Heilige eiken en mensenoffers om goden als Wodan en Donar gunstig te
stemmen speelden daarbij een rol. Als missionarissen arriveerden op zo’n plek
werd eerst de oude godsdienst subtiel ingekapseld in de nieuwe leer. Daarna
overtuigden zij de mensen om over te gaan op het christendom door bijvoorbeeld
heilige eiken om te hakken. De taal van de kerk was het Latijn. Heiligenverhalen
en exempelen werden daarentegen wel in de volkstaal verkondigd. Deze
verhalen gingen met name over goed en kwaad (denk aan Beatrijs).
In de 12e en 13e eeuw zocht men naar manieren om dichter bij God te komen.
Naast het toetreden tot het klooster waren er ook andere manieren. Aan het
einde van de 13e eeuw had je bijvoorbeeld mensen die gingen begijnen. Zij
leefden in een zelf opgericht hofje waar ze één werden met zichzelf, elkaar en
God. Religie werd zo een persoonlijke beleving. De kerk vond dit spannend omdat
ze de controle kwijtraakten.
Eind 13e eeuw / begin 14e eeuw leefde de schrijfster Hadewijch. Zij schreef
mystieke teksten waarin ze haar visioenen beschreef. Deze moesten gezien
worden als een spirituele zoektocht. Het ging daarin om unieke ervaringen
waarin alles lijkt samen te vallen.
Geert Grote riep in 1400 in Deventer op tot een sober en eenvoudig leven, in
navolging van Christus. Dat werd de moderne devotie genoemd. Het lezen en
overschrijven van boeken was belangrijk. Het was een reactie op de toenemende
rijkdom van de kloosters.
Beeld van de wereld
, In de 13e eeuw leefde een belangrijke schrijver/wetenschapper genaamd Jacob
van Maerlant. Hij schreef in 250 000 versregels en ruim 1 500 000 woorden
over de geschiedenis van de hele wereld. Dat deed hij in de volkstaal (!). Hij
wordt dan ook als de eerste Nederlandse wetenschapsjournalist getypeerd.
Andere middeleeuwse wetenschappers bestudeerden werken van bekende
auteurs met als meest bekende schrijver Aristoteles. Ze deden dus zelf geen
experimenten en observaties, maar beschikten over zogenoemde
boekenwijsheid. Uiteindelijk was de bron van alle kennis (natuurlijk hoe kan het
ook anders) de Bijbel. Maerlant beschrijft de kosmos in een unieke manier. De
aarde vormt het vaste middelpunt en daaromheen bevinden zich sterren, maan
en zon, sferen, ringen, die samen het heelal vormen. Boven de buitenste ring
bevindt zich de hemel en de sterren worden gezien als gaatjes waar het hemelse
licht doorheen schijnt als een vergiet. De hel bevindt zich in het binnenste van de
aarde. De aarde werd niet voorgesteld als een platte schijf – zoals velen denken –
maar als een soort ei. De wereld is de dooier en het eiwit is de kosmos. Ook
schrijft Van Maerlant het boek Der naturen bloeme. Dat is een boek over
vreemde volkeren, wezens, planten en dieren, die zich bevinden richting het
oosten, waar het Paradijs zich zou bevinden. Het paradijs werd dus gezien als een
concrete plek op de aarde. Men verklaart de vreemde wezens uit het werk
tegenwoordig dat mensen verkeerde interpretatie gaf aan wat ze zagen. Mensen
zonder hoofd = yoga. Cycloop = geraamte olifant. Het boek is geschreven in de
volkstaal.
Toen de aarde nog jong was, kwam er oorlog in de hemel nadat Lucifer – een
engel van God – in opstand kwam tegen de mens. Hij verloor en werd verbannen
uit de hemel en ging verder als duivel. Vermomd als slang zorgde hij er dan ook
voor dat de mens uit het paradijs werd verdreven. Het leven wordt vergeleken
met een reis richting de eeuwigheid. De duivel wil je alleen verleiden om je van
het rechte pad af zou komen om daarmee je plek in de hemel te verspillen en je
dus gedoemd bent tot in de eeuwigheid in de hel te verblijven. Het leven wordt
vergeleken met een doolhof, een labyrint. Er is een geordende wereld, maar het
achterhalen van die ordening is een lastige zaak. Men is op zoek naar het
middelpunt van dat labyrint. Dat is ook in Middeleeuwse kaarten terug te vinden.
Ze zien eruit als een labyrint met Jeruzalem in het midden.
We weten niet zeker of Brandaan zijn reis wel echt heeft gemaakt. In 1976 is een
soortgelijke reis gemaakt van Ierland naar de VS en dat lukte. De reis van
Brandaan heeft in elk geval Columbus geïnspireerd om de reis te maken
waarmee hij Amerika heeft ‘ontdekt’.
Van vechtersbazen en hoofse liefde
Op 18 mei 1291 vond er een keerpunt in de geschiedenis plaats. Het heilige land
viel na 200 jaar strijd vol kruistochten definitief in handen van de moslims. Jacob
van Maerlant reageerde op die gebeurtenis. Hij schreef Van den lande van
overzee, een oproep aan de bovenlaag van de bevolking om opnieuw op
kruistocht te gaan om het heilige land te bevrijden. De oproep had geen effect,
de doelgroep hield al naar verwachting bezig met ijdel vermaak zoals de
valkenjacht.
De heilige graal is waarschijnlijk de drinkbeker die Jezus gebruikte tijdens het
laatste avondmaal.
Een voorbeeld van een bekend ridderverhaal is het verhaal van Percival. Hij
groeit uit van een lompe jongen tot een dappere ridder. Ook blijkt hij de zoon van
een dappere, jong gestorven ridder te zijn. Ridders in Arthurromans zijn niet
