1
Pak je Pen
Handschriftontwikkeling in de Praktijk (2011)
Else Kooijman
Madeleine van Mierlo
Chiel Natzijl
Samenvatting: Hoofdstuk 1,2,3,4,5,6,7 & 9
Samenvatting geschreven door: Sophie Schenkeveld
*Op typ/spelfouten behouden
, 2
Hoofdstuk 1: De pengreep
Er zijn grote verschillen in de manier van het vastpakken en het schrijven met een pen in de dagelijkse
situatie. Om pijn bij het schrijven te voorkomen, is het belangrijk dat jij de pen goed vasthoudt. De
docent is namelijk de voorbeeldrol voor de leerlingen. Het goed vasthouden doe je doormiddel van de
‘Driepuntsgreep’.
Driepuntsgreep
1.1 Het aanleren van de
De topjes van de duim en de wijsvinger houden de pen vast.
pengreep
De middelvinger biedt enkel ondersteuning. De pols draai je
Bij het aanleren van de pengreep is het belangrijk
naar buiten. Bij het schrijven steun je op pols, hand en pink.
om elke keer te vermelden wat je doet in de vorm
De pen houd je 2 centimeter boven de penpunt vast (bij
van een stappenplan. De leerlingen kijken naar de
linkshandige is dit iets hoger).
vingers van de docent, die van hunzelf en die van
hun klasgenoot. ‘
Stappenplan
Maak het prima teken / Krom de andere vingers Maak een driehoek met de Sluit de vingers zodat
brilletje. toppen van middelvinger, het potlood in de
= Open webspace wijsvinger & duim (voor potlood) driehoek vast zit.
Let op:
- De toppen van de duim & wijsvinger blijven bij buigen & strekken tegenover elkaar op het
potlood
- Houd genoeg ‘open webspace’. Dit zorgt voor een goede flexie (buiging) en extensie (strekking).
- Maak geen vogelbek = gesloten webspace
- Potloodpunt steekt 2 cm uit – de vingers raken het potloodslijpsel. (Linkshandige iets hoger door
missend zicht).
Andere manieren om de pengreep aan te leren:
- Aan de hand van liedjes / versjes of spelletjes (zoaks ‘Duimelot’ van Nathalie Verhoeve zie boek)
- Plaatsen van stippen op de plek waar het potlood de vingers raakt
Top van de duim & wijsvinger, zijkant middelbinger, zijkant eerste kootje wijsvinger
- Twee oogjes op je niet schrijfhand die moeten kijken naar de schrijfhand
1.2 Correcte pengrepen
Dynamische Driepuntsgreep
Driepuntgreep is omschreven op bladzijde 3. Een dynamische Driepuntsgreep houdt het buigen en
strekken van de vingers tijdens het schrijven in. De greep zorgt voor bewegingsvrijheid en de minste kans
op te veel aanspanning. Deze greep wordt over het algemeen gebruikt!
, 3
Dynamische vierpuntsgreep
Veel mensen schrijven met deze greep en dit was jarenlang de standaard. Bij deze greep neemt de
ringvinger de ondersteunde functie van de middelvinger over. De middelvinger staat op de vinger.
Laterale greep
Bij deze greep zit de duim tegen de zijkant van de wijsvinger. Deze greep gebruik je ook om een sleutel te
pakken als je een slot opendraait. Je kunt de duim bij de drie- en vierpuntsgreep zowel in oppositie als
lateraal houden. Voordeel: ontspannen greep. Nadeel: Als de duim te ver naar beneden zakt is de
mobiliteit van de vingers klein en levert de extra spanning op bij het schrijven
Statische greep
Bij deze greep bewegen de vingers en soms zelfs de pols niet tijdens het schrijven. De hand is het
verlengde van de schouders. Handtekeningen worden vaak zo geschreven. Ook wordt een penseel zo
vastgehouden. Deze greep is moeilijk voor fijne schrijfbewegingen.
1.3 Posities van de hand
Er zijn vier verschillende posities van de hand bij de schrijfregels
1. De hand ligt onder de schrijfregel.
Dit is vaak zo bij rechtshandigen. Dit is ook de beste positie (verlengde van de arm)
2. De hand wijst naar buiten. (=extensie)
3. De hand wijst naar binnen (=flexie)
4. De hand ligt boven de schrijfregel (= inverted/ geïnverteerde positie)
De pols is sterk naar binnen gekromd en de penpunt wijst naar het lichaam (= bokkenpootjes).
Dit wordt vaak gedaan door linkshandigen (en geeft onnodig veel spanning). Als de hand op de
schrijflijn ligt kan het voor linkshandigen een veegpositie zijn, omdat ze vlekken maken met hun
vulpen in de schrijfhand.
1.4 Pendruk & greepdruk
- Greepdruk = Kracht waarmee iemand in zijn pen knijpt
- Pendruk = kracht waarmee iemand de pen op het papier drukt.
Deze twee drukken gaan vaak samen en wil je voorkomen. Dit is duidelijk te zien aan het dikke
schrijfspoor en of de hand (nagels – witte vingergewrichten).
Mogelijke oorzaken zijn: complexheid van de opdracht, (over)gevoelig voor tast, probleem bij dosering
van kracht.
1.5 En als het moeilijk is…
Pendruk en greepdruk corrigeren
De leerling moet zich eerst bewust worden van de verkeerde druk zodat hij zichzelf kan controleren.
Mogelijke oefeningen:
- Slangetje van klei om potlood op de gripplaats. Is er een afdruk te zien? (Bewustwording &
zelfcontrole)
- Bind het potlood met een elastiekje aan de wijsvinger. (Bewustwording: Duim & Wijsvinger niet
veel kracht zetten)
, 4
- Carbonpapier (Bewustwording: Drukt het te hard door dan duw je te hard)
- Vulpotlood gebruiken: Druk je te stevig, dan knapt het.
- Kleur kleine figuren met toonovergangen (Hard & zacht drukken)
NO GO: Prikpen (Constant duwen op een pen)
Verkeerde pengrepen corrigeren
Goede pengreep is leren is vaak makkelijk, maar eraan houden is lastig. Let op: Jij bent voorbeeldrol!
- Bij verkeerde pengreep opnieuw aanleren door een duidelijke instructie (makkelijk bij jonge kids)
Oefeningen doen voor de duim zoals het losdraaien van bouten en moeren helpt bij het maken van een
open space.
‘Varkenspootje’: Probleem bij de duim & binnengedraaide pols
Oplossing: Oefenen met naar buiten kantelen van de pols & buigen en strekken van vingers.
Laterale flexiegreep: Duim te erg tegen gesloten vuist gedrukt. HULP = BELANGRIJK!
Observeren tijdens dagelijkse bezigheden & geven van een gerichte instructie
Vuistgreep: Pen zit in de vuist (Bij erg jonge kinderen of met een ontwikkelingsachterstand
Oefenen van handfunctie (Jonge kinderen is het een kwestie van tijd & het goede voorbeeld)
Pengreep te dicht bij de punt
Oefenen met wanneer zie je de tekst/ elastiek om het potlood binden
- Oudere kinderen hebben baat bij heldere instructie met een opdracht om telkens de goede
pengreep erbij te pakken (Begin met klein en vergroot het uit)
- Hulpmiddelen: Grippers: hulpmiddel voor goede greep. Vooral voor: (Kinderen met jeugdreuma,
brandwonden, spasme)
Materialen
Een goede pengreep is alleen mogelijk als de duim tegenover de vingers geplaatst kunnen worden & als
je de vingers kunt buigen en strekken.
Hier een klein overzicht met materialen en activiteiten om de handfunctie te oefenen:
- Rijgen met kralen
- Bouwen met kleine blokjes
- Knikkeren
- Knippen met een schaar
- Tolletjes draaien
- Vouwen
Pak je Pen
Handschriftontwikkeling in de Praktijk (2011)
Else Kooijman
Madeleine van Mierlo
Chiel Natzijl
Samenvatting: Hoofdstuk 1,2,3,4,5,6,7 & 9
Samenvatting geschreven door: Sophie Schenkeveld
*Op typ/spelfouten behouden
, 2
Hoofdstuk 1: De pengreep
Er zijn grote verschillen in de manier van het vastpakken en het schrijven met een pen in de dagelijkse
situatie. Om pijn bij het schrijven te voorkomen, is het belangrijk dat jij de pen goed vasthoudt. De
docent is namelijk de voorbeeldrol voor de leerlingen. Het goed vasthouden doe je doormiddel van de
‘Driepuntsgreep’.
Driepuntsgreep
1.1 Het aanleren van de
De topjes van de duim en de wijsvinger houden de pen vast.
pengreep
De middelvinger biedt enkel ondersteuning. De pols draai je
Bij het aanleren van de pengreep is het belangrijk
naar buiten. Bij het schrijven steun je op pols, hand en pink.
om elke keer te vermelden wat je doet in de vorm
De pen houd je 2 centimeter boven de penpunt vast (bij
van een stappenplan. De leerlingen kijken naar de
linkshandige is dit iets hoger).
vingers van de docent, die van hunzelf en die van
hun klasgenoot. ‘
Stappenplan
Maak het prima teken / Krom de andere vingers Maak een driehoek met de Sluit de vingers zodat
brilletje. toppen van middelvinger, het potlood in de
= Open webspace wijsvinger & duim (voor potlood) driehoek vast zit.
Let op:
- De toppen van de duim & wijsvinger blijven bij buigen & strekken tegenover elkaar op het
potlood
- Houd genoeg ‘open webspace’. Dit zorgt voor een goede flexie (buiging) en extensie (strekking).
- Maak geen vogelbek = gesloten webspace
- Potloodpunt steekt 2 cm uit – de vingers raken het potloodslijpsel. (Linkshandige iets hoger door
missend zicht).
Andere manieren om de pengreep aan te leren:
- Aan de hand van liedjes / versjes of spelletjes (zoaks ‘Duimelot’ van Nathalie Verhoeve zie boek)
- Plaatsen van stippen op de plek waar het potlood de vingers raakt
Top van de duim & wijsvinger, zijkant middelbinger, zijkant eerste kootje wijsvinger
- Twee oogjes op je niet schrijfhand die moeten kijken naar de schrijfhand
1.2 Correcte pengrepen
Dynamische Driepuntsgreep
Driepuntgreep is omschreven op bladzijde 3. Een dynamische Driepuntsgreep houdt het buigen en
strekken van de vingers tijdens het schrijven in. De greep zorgt voor bewegingsvrijheid en de minste kans
op te veel aanspanning. Deze greep wordt over het algemeen gebruikt!
, 3
Dynamische vierpuntsgreep
Veel mensen schrijven met deze greep en dit was jarenlang de standaard. Bij deze greep neemt de
ringvinger de ondersteunde functie van de middelvinger over. De middelvinger staat op de vinger.
Laterale greep
Bij deze greep zit de duim tegen de zijkant van de wijsvinger. Deze greep gebruik je ook om een sleutel te
pakken als je een slot opendraait. Je kunt de duim bij de drie- en vierpuntsgreep zowel in oppositie als
lateraal houden. Voordeel: ontspannen greep. Nadeel: Als de duim te ver naar beneden zakt is de
mobiliteit van de vingers klein en levert de extra spanning op bij het schrijven
Statische greep
Bij deze greep bewegen de vingers en soms zelfs de pols niet tijdens het schrijven. De hand is het
verlengde van de schouders. Handtekeningen worden vaak zo geschreven. Ook wordt een penseel zo
vastgehouden. Deze greep is moeilijk voor fijne schrijfbewegingen.
1.3 Posities van de hand
Er zijn vier verschillende posities van de hand bij de schrijfregels
1. De hand ligt onder de schrijfregel.
Dit is vaak zo bij rechtshandigen. Dit is ook de beste positie (verlengde van de arm)
2. De hand wijst naar buiten. (=extensie)
3. De hand wijst naar binnen (=flexie)
4. De hand ligt boven de schrijfregel (= inverted/ geïnverteerde positie)
De pols is sterk naar binnen gekromd en de penpunt wijst naar het lichaam (= bokkenpootjes).
Dit wordt vaak gedaan door linkshandigen (en geeft onnodig veel spanning). Als de hand op de
schrijflijn ligt kan het voor linkshandigen een veegpositie zijn, omdat ze vlekken maken met hun
vulpen in de schrijfhand.
1.4 Pendruk & greepdruk
- Greepdruk = Kracht waarmee iemand in zijn pen knijpt
- Pendruk = kracht waarmee iemand de pen op het papier drukt.
Deze twee drukken gaan vaak samen en wil je voorkomen. Dit is duidelijk te zien aan het dikke
schrijfspoor en of de hand (nagels – witte vingergewrichten).
Mogelijke oorzaken zijn: complexheid van de opdracht, (over)gevoelig voor tast, probleem bij dosering
van kracht.
1.5 En als het moeilijk is…
Pendruk en greepdruk corrigeren
De leerling moet zich eerst bewust worden van de verkeerde druk zodat hij zichzelf kan controleren.
Mogelijke oefeningen:
- Slangetje van klei om potlood op de gripplaats. Is er een afdruk te zien? (Bewustwording &
zelfcontrole)
- Bind het potlood met een elastiekje aan de wijsvinger. (Bewustwording: Duim & Wijsvinger niet
veel kracht zetten)
, 4
- Carbonpapier (Bewustwording: Drukt het te hard door dan duw je te hard)
- Vulpotlood gebruiken: Druk je te stevig, dan knapt het.
- Kleur kleine figuren met toonovergangen (Hard & zacht drukken)
NO GO: Prikpen (Constant duwen op een pen)
Verkeerde pengrepen corrigeren
Goede pengreep is leren is vaak makkelijk, maar eraan houden is lastig. Let op: Jij bent voorbeeldrol!
- Bij verkeerde pengreep opnieuw aanleren door een duidelijke instructie (makkelijk bij jonge kids)
Oefeningen doen voor de duim zoals het losdraaien van bouten en moeren helpt bij het maken van een
open space.
‘Varkenspootje’: Probleem bij de duim & binnengedraaide pols
Oplossing: Oefenen met naar buiten kantelen van de pols & buigen en strekken van vingers.
Laterale flexiegreep: Duim te erg tegen gesloten vuist gedrukt. HULP = BELANGRIJK!
Observeren tijdens dagelijkse bezigheden & geven van een gerichte instructie
Vuistgreep: Pen zit in de vuist (Bij erg jonge kinderen of met een ontwikkelingsachterstand
Oefenen van handfunctie (Jonge kinderen is het een kwestie van tijd & het goede voorbeeld)
Pengreep te dicht bij de punt
Oefenen met wanneer zie je de tekst/ elastiek om het potlood binden
- Oudere kinderen hebben baat bij heldere instructie met een opdracht om telkens de goede
pengreep erbij te pakken (Begin met klein en vergroot het uit)
- Hulpmiddelen: Grippers: hulpmiddel voor goede greep. Vooral voor: (Kinderen met jeugdreuma,
brandwonden, spasme)
Materialen
Een goede pengreep is alleen mogelijk als de duim tegenover de vingers geplaatst kunnen worden & als
je de vingers kunt buigen en strekken.
Hier een klein overzicht met materialen en activiteiten om de handfunctie te oefenen:
- Rijgen met kralen
- Bouwen met kleine blokjes
- Knikkeren
- Knippen met een schaar
- Tolletjes draaien
- Vouwen
