Van
gedachten
wisselen
Praktische filosofie A
Universiteit Leiden
2021
,Belangrijk voor tentamen: koppel filosofen met begrippen/uitspraken/ideeën. Maak de
denkoefeningen van De Brabander. Website bij het boekje bekijken.
Tentamen: meerkeuzevragen & schriftelijke opdracht waarin je zelf gaat
filosoferen/reflecteren op je handelen.
In deze samenvatting worden alle hoofdstukken uit het boek besproken, maar soms worden
ze in een andere volgorde gezet doordat dit beter bij elkaar aansluit.
Hoofdstuk 1: Filosofie en sociaal werk
1.1: Filosofie als dagelijkse kost
Er is een enorme belangstelling voor de filosofie gekomen. Er is zelfs een maand van de
filosofie in april, er wordt elk jaar een ‘’denker des vaderlands’’ uitgekozen en er zij veel
boeken over filosofie geschreven (omdenken). Dit komt waarschijnlijk door de invloed van
technologie op ons leven. Denk aan medische technologie, bio-technologie en
computertechnologie. Wat wij met technologie kunnen doen heeft voordelen, maar roept
soms wel ethische en politieke vragen op. Volgens historicus Harari is het ‘’algoritme’’ het
belangrijkste begrip van onze wereld. een algoritme = een strikt logische methode van
redeneren en instructie (koffieapparaat weet na een knopje indrukken wat te doen). Ook
mensen zouden zo werken. Door inzicht in deze algoritmes kunnen we ze ook beïnvloeden
en dit zou de vrije wil van mensen teniet doen. Volgens Zizek leven we in een unieke tijd
waarin iedereen min of meer wordt gedwongen een filosoof te zijn. Je komt vanzelf
bepaalde dilemma’s tegen waar geen pasklaar antwoord op is.
Filosofie stelt kritische vragen bij actuele ontwikkelingen, heersende opvattingen en
vanzelfsprekendheden en creëert daarmee ruimte om anders te denken.
Praktische filosofie:
- Sociale en politieke filosofie
Hoe moeten we met elkaar omgaan?
Waar ligt de grens van onze vrijheid?
Wat maakt een samenleving rechtvaardig?
Mag de overheid zich met ons leven bemoeien?
- Ethiek
Hoe kunnen we goed van kwaad onderscheiden?
Er is geen kant en klaar antwoord op deze vraag.
Van gedachten wisselen: kunnen we anders denken dan we denken?
Verwonder je over het alledaagse en vanzelfsprekende leven.
1.6: Van gedachten wisselen
Wat is het verschil tussen filosofie en wetenschap?
- Filosofie geen wetenschap die de werkelijkheid wilt verklaren.
- Mensenwetenschappen zijn empirische wetenschappen: psychologie, sociologie,
antropologie, pedagogiek.
- Wetenschap gaat uit van bepaalde definities van eigen regie, zelfredzaamheid, enz.
maar onderzoekt deze begrippen zelf niet.
- Filosofie onderzoekt de definities en stelt fundamentele vragen. (Wat is het? Bestaat
het? Waarom sluit je dat uit?)
, - De filosofie stelt heersende manieren van denken en heersende opvattingen in de
samenleving ter discussie.
Heersende opvattingen sluiten andere perspectieven uit. Filosofie is weerwoord
en wilt vanzelfsprekendheden doorbreken. Stelt vragen waardoor andere
perspectieven worden toegelaten/kritisch denken.
De wetenschap gaat van het onbekende naar het bekende, de filosofie andersom.
- Filosofen richten zich op grondbeginselen van het menselijk bestaan en niet op
afzonderlijke dingen.
- Door ‘’waarom-vragen’’ te stellen kunnen filosofen een schok van verwondering
ervaren, doordat iets niet zo blijkt te zijn als we altijd dachten. Maar wat het dan wel
is, weten we niet altijd.
Als iets vanzelfsprekend is, is vaak het idee dat alles te verklaren is en dat er overal een
oplossing voor is. Hier was Verhoeven het niet mee eens. Volgens Nietzche geeft het
herleiden van iets onbekends een gevoel van opluchting. Het onbekende zou gepaard gaan
met gevaar en onrust.
Kanttekening: gedurende dit vak hebben we het vooral over de westerse filosofie, die
gebaseerd is op Klassieke Griekse filosofen. De oosterse filosofie gaat vaak ook over religie.
Filosofie van de opvoeding (waar dit vak over gaat) is niet nieuw:
- Oudheid: socrates, plato, aristoteles, augustinus van hippo.
- Middeleeuwen: thomas van aquino.
- Humanisme: erasmus, melanchton, de montaigne.
- Verlichting: comenius, locke, rousseau, kant.
- Hedendaags: dewey.
1.2: Filosofie en sociaal werk
Sociaal werkers worden bijna dagelijks geconfronteerd met filosofische vragen. Hoe hebben
deze vragen en antwoorden invloed op de praktijk? Is het vooral een eigen opvatting of
werken deze opvattingen door in het overheidsbeleid, beleid van de instelling en de
beroepscode?
Overheidsbeleid – hoe wordt de mens gezien: je kan filosofische vragen stellen als:
- Van een verzorgingsstaat naar een participatiesamenleving. De
participatiesamenleving komt voort uit het neoliberalisme en de val van de Berlijnse
muur. Het was toen ‘’bewezen’’ dat de vrijemarkt economie het beste zou werken,
ook in de zorg en welzijn.
Wie mag/kan deelnemen aan de samenleving?
Privacy
- Filosofische benadering
Verantwoordelijkheid van de overheid vs onzelf
Rechtvaardigheid
Vrijheidsbeperking door de overheid
- Wat houdt respect in? Moet je altijd alles en iedereen respecteren?
, Het beleid van de instelling: Het beleid van instellingen moet tegemoet komen aan het
overheidsbeleid, maar ze mogen binnen beperkte ruimte eigen invullingen geven aan het
beleid. Dit zorgt voor veel verschillen qua werkwijze, organisatie en omgang met cliënten
tussen instellingen.
De opleiding sociaal werk: Welke definitie en beroepscode wordt er gehanteerd? Op welke
waarden en normen ligt de nadruk?
Individuele overtuiging: Eigen ideeën over verantwoordelijkheid, eigen regie en
zelfredzaamheid en over de relatie tussen individu en samenleving werken concreet door in
hoe we mensen behandelen.
1.3: Een normatief beroep
Pedagogische interventies zijn (gedeeltelijk) normatief (= niet neutraal):
- Opvattingen, adviezen, interventies zijn niet per se wetenschappelijk. Alleen al de
keuze voor een theorie waarop je de interventie baseert is niet neutraal.
- Onderzoeksresultaten zijn geen objectieve waarheden:
Wetenschappers spreken elkaar tegen.
Publieke opinie gelooft wetenschappers niet langer op hun woord.
Daarom moeten sociaal werkers hun handelen en interventies kunnen
verantwoorden en legitimeren.
- Interventies bevatten ethisch, moreel of politiek oordeel over wat normaal is en wat
niet, wat maatschappelijk gewenst is en wat mens(on)waardig is.
- Afhankelijk van wetten en beleid.
- Eigen visie van sociaal werkers:
Persoonlijke opvattingen over vrijheid en rechtvaardigheid.
Sociaal werkers moeten nadenken over filosofische vragen, omdat:
- We voor het verantwoorde en legitimeren van ons handelen niet meer terug kunnen
vallen op collectief gedragen waarden en normen.
- Het beleid van overheid, instellingen en sociaal werkers heeft directe gevolgen voor
het dagelijks leven van andere mensen.
Latour onderscheidt in zijn werk matters of fact = een feitelijke stand van zaken waarover
geen discussie mogelijk is, en matters of concern = kwesties of feiten die vragen oproepen,
die onrust veroorzaken en waarover we ons zorgen maken. Wetenschappelijk onderzoek is
niet altijd een matter of fact, ook al wordt het vaak wel zo gepresenteerd.
De discretionaire ruimte = de eigen handelingsruimte van een sociaal werker binnen de
bestaande wetten, regels en beroepscodes.
Dilemma = de keuze tussen een of meer gelijkwaardige alternatieven. De uitkomst is bijna
altijd onbevredigend.
1.4: De macht van het spreken/discours
In onze samenleving ontbreekt er een algemeen normatief kader dat vanzelfsprekend en
collectief wordt gedeeld, maar sommige normatieve kaders zijn een bepaalde periode
gedachten
wisselen
Praktische filosofie A
Universiteit Leiden
2021
,Belangrijk voor tentamen: koppel filosofen met begrippen/uitspraken/ideeën. Maak de
denkoefeningen van De Brabander. Website bij het boekje bekijken.
Tentamen: meerkeuzevragen & schriftelijke opdracht waarin je zelf gaat
filosoferen/reflecteren op je handelen.
In deze samenvatting worden alle hoofdstukken uit het boek besproken, maar soms worden
ze in een andere volgorde gezet doordat dit beter bij elkaar aansluit.
Hoofdstuk 1: Filosofie en sociaal werk
1.1: Filosofie als dagelijkse kost
Er is een enorme belangstelling voor de filosofie gekomen. Er is zelfs een maand van de
filosofie in april, er wordt elk jaar een ‘’denker des vaderlands’’ uitgekozen en er zij veel
boeken over filosofie geschreven (omdenken). Dit komt waarschijnlijk door de invloed van
technologie op ons leven. Denk aan medische technologie, bio-technologie en
computertechnologie. Wat wij met technologie kunnen doen heeft voordelen, maar roept
soms wel ethische en politieke vragen op. Volgens historicus Harari is het ‘’algoritme’’ het
belangrijkste begrip van onze wereld. een algoritme = een strikt logische methode van
redeneren en instructie (koffieapparaat weet na een knopje indrukken wat te doen). Ook
mensen zouden zo werken. Door inzicht in deze algoritmes kunnen we ze ook beïnvloeden
en dit zou de vrije wil van mensen teniet doen. Volgens Zizek leven we in een unieke tijd
waarin iedereen min of meer wordt gedwongen een filosoof te zijn. Je komt vanzelf
bepaalde dilemma’s tegen waar geen pasklaar antwoord op is.
Filosofie stelt kritische vragen bij actuele ontwikkelingen, heersende opvattingen en
vanzelfsprekendheden en creëert daarmee ruimte om anders te denken.
Praktische filosofie:
- Sociale en politieke filosofie
Hoe moeten we met elkaar omgaan?
Waar ligt de grens van onze vrijheid?
Wat maakt een samenleving rechtvaardig?
Mag de overheid zich met ons leven bemoeien?
- Ethiek
Hoe kunnen we goed van kwaad onderscheiden?
Er is geen kant en klaar antwoord op deze vraag.
Van gedachten wisselen: kunnen we anders denken dan we denken?
Verwonder je over het alledaagse en vanzelfsprekende leven.
1.6: Van gedachten wisselen
Wat is het verschil tussen filosofie en wetenschap?
- Filosofie geen wetenschap die de werkelijkheid wilt verklaren.
- Mensenwetenschappen zijn empirische wetenschappen: psychologie, sociologie,
antropologie, pedagogiek.
- Wetenschap gaat uit van bepaalde definities van eigen regie, zelfredzaamheid, enz.
maar onderzoekt deze begrippen zelf niet.
- Filosofie onderzoekt de definities en stelt fundamentele vragen. (Wat is het? Bestaat
het? Waarom sluit je dat uit?)
, - De filosofie stelt heersende manieren van denken en heersende opvattingen in de
samenleving ter discussie.
Heersende opvattingen sluiten andere perspectieven uit. Filosofie is weerwoord
en wilt vanzelfsprekendheden doorbreken. Stelt vragen waardoor andere
perspectieven worden toegelaten/kritisch denken.
De wetenschap gaat van het onbekende naar het bekende, de filosofie andersom.
- Filosofen richten zich op grondbeginselen van het menselijk bestaan en niet op
afzonderlijke dingen.
- Door ‘’waarom-vragen’’ te stellen kunnen filosofen een schok van verwondering
ervaren, doordat iets niet zo blijkt te zijn als we altijd dachten. Maar wat het dan wel
is, weten we niet altijd.
Als iets vanzelfsprekend is, is vaak het idee dat alles te verklaren is en dat er overal een
oplossing voor is. Hier was Verhoeven het niet mee eens. Volgens Nietzche geeft het
herleiden van iets onbekends een gevoel van opluchting. Het onbekende zou gepaard gaan
met gevaar en onrust.
Kanttekening: gedurende dit vak hebben we het vooral over de westerse filosofie, die
gebaseerd is op Klassieke Griekse filosofen. De oosterse filosofie gaat vaak ook over religie.
Filosofie van de opvoeding (waar dit vak over gaat) is niet nieuw:
- Oudheid: socrates, plato, aristoteles, augustinus van hippo.
- Middeleeuwen: thomas van aquino.
- Humanisme: erasmus, melanchton, de montaigne.
- Verlichting: comenius, locke, rousseau, kant.
- Hedendaags: dewey.
1.2: Filosofie en sociaal werk
Sociaal werkers worden bijna dagelijks geconfronteerd met filosofische vragen. Hoe hebben
deze vragen en antwoorden invloed op de praktijk? Is het vooral een eigen opvatting of
werken deze opvattingen door in het overheidsbeleid, beleid van de instelling en de
beroepscode?
Overheidsbeleid – hoe wordt de mens gezien: je kan filosofische vragen stellen als:
- Van een verzorgingsstaat naar een participatiesamenleving. De
participatiesamenleving komt voort uit het neoliberalisme en de val van de Berlijnse
muur. Het was toen ‘’bewezen’’ dat de vrijemarkt economie het beste zou werken,
ook in de zorg en welzijn.
Wie mag/kan deelnemen aan de samenleving?
Privacy
- Filosofische benadering
Verantwoordelijkheid van de overheid vs onzelf
Rechtvaardigheid
Vrijheidsbeperking door de overheid
- Wat houdt respect in? Moet je altijd alles en iedereen respecteren?
, Het beleid van de instelling: Het beleid van instellingen moet tegemoet komen aan het
overheidsbeleid, maar ze mogen binnen beperkte ruimte eigen invullingen geven aan het
beleid. Dit zorgt voor veel verschillen qua werkwijze, organisatie en omgang met cliënten
tussen instellingen.
De opleiding sociaal werk: Welke definitie en beroepscode wordt er gehanteerd? Op welke
waarden en normen ligt de nadruk?
Individuele overtuiging: Eigen ideeën over verantwoordelijkheid, eigen regie en
zelfredzaamheid en over de relatie tussen individu en samenleving werken concreet door in
hoe we mensen behandelen.
1.3: Een normatief beroep
Pedagogische interventies zijn (gedeeltelijk) normatief (= niet neutraal):
- Opvattingen, adviezen, interventies zijn niet per se wetenschappelijk. Alleen al de
keuze voor een theorie waarop je de interventie baseert is niet neutraal.
- Onderzoeksresultaten zijn geen objectieve waarheden:
Wetenschappers spreken elkaar tegen.
Publieke opinie gelooft wetenschappers niet langer op hun woord.
Daarom moeten sociaal werkers hun handelen en interventies kunnen
verantwoorden en legitimeren.
- Interventies bevatten ethisch, moreel of politiek oordeel over wat normaal is en wat
niet, wat maatschappelijk gewenst is en wat mens(on)waardig is.
- Afhankelijk van wetten en beleid.
- Eigen visie van sociaal werkers:
Persoonlijke opvattingen over vrijheid en rechtvaardigheid.
Sociaal werkers moeten nadenken over filosofische vragen, omdat:
- We voor het verantwoorde en legitimeren van ons handelen niet meer terug kunnen
vallen op collectief gedragen waarden en normen.
- Het beleid van overheid, instellingen en sociaal werkers heeft directe gevolgen voor
het dagelijks leven van andere mensen.
Latour onderscheidt in zijn werk matters of fact = een feitelijke stand van zaken waarover
geen discussie mogelijk is, en matters of concern = kwesties of feiten die vragen oproepen,
die onrust veroorzaken en waarover we ons zorgen maken. Wetenschappelijk onderzoek is
niet altijd een matter of fact, ook al wordt het vaak wel zo gepresenteerd.
De discretionaire ruimte = de eigen handelingsruimte van een sociaal werker binnen de
bestaande wetten, regels en beroepscodes.
Dilemma = de keuze tussen een of meer gelijkwaardige alternatieven. De uitkomst is bijna
altijd onbevredigend.
1.4: De macht van het spreken/discours
In onze samenleving ontbreekt er een algemeen normatief kader dat vanzelfsprekend en
collectief wordt gedeeld, maar sommige normatieve kaders zijn een bepaalde periode
