Samenvatting Psychodiagnostiek in de hulpverlening en onderwijs aan kinderen en jongeren

PSYCHODIAGNOSTIEK IN DE HULPVERLENING:
KINDEREN EN JONGEREN
Diagnostische vraagstelling
 onderkennend: beschrijvend, niveaubepalend of classificerend
 verklaren: factoren die problemen veroorzaken, instandhouden, verergeren
 indicerend: begeleiding of plaatsing
  meestal samengestelde vragen


PLAATS DIAGNOSTIEK IN HULPVERLENING EN ONDERWIJS
HANDELINGSGERICHTE DIAGNOSTIEK IN DE BIJZONDER JEUGDZORG
Nooit 100% zeker zijn wat het probleem is, enkel de onzekerheid zo klein mogelijk maken!
 afkeer tegen diagnostiek wegens
o medisch model en categoriale diagnostiek: te veel vernauwen en te weinig zien wie dat de
mens is
o interventie-gericht

 sinds jaren ‘90
o bewustwording oordeelsfouten
 psychologen zien eerste oordeel als juist, alle info zien ze als confirmerend
o pleidooi voor empirische cyclus

 testbatterijen en verlamming
 de toekomst: handelingsgerichte diagnostiek (HGD) en de klinische cyclus

HANDELINGSGERICHTE DIAGNOSTIEK IN ONDERWIJS EN LEERLINGENBEGELEIDING
M-decreet= maatregelen betreffende leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften
 invoeren omwille van:
1. toename in leerlingenaantallen van buitengewoon onderwijs

2. ratificering VN-verdrag rechten van personen met een handicap: waarborgen van recht op
redelijke aanpassingen en inclusief onderwijs
Vernieuwingen met implicaties voor diagnostiek
 scholen moeten fasen zorgcontinuüm doorlopen hebben en aantonen dat ze redelijke aanpassingen
deden
o wat heeft de school allemaal gedaan? wat kan de school doen?
o grootste verandering: stap naar buitengewoon onderwijs als de school niet genoeg
maatregelen kan nemen

 CLB: cruciale rol in diagnostiek & toegang tot extra ondersteuning in het gewone onderwijs en
buitengewoon onderwijs

Zorgcontinuüm
 krachtige levensomgeving creëren, risicofactoren verminderen dr preventieve programma’s
 school is hoofdverantwoordelijke: geldt voor alle kinderen
 zo goed mogelijk onderwijs geven
 sommige kinderen hebben een verhoogde zorg van school nodig



1

,  fase 0: brede basiszorg
 fase 1: verhoogde zorg
o school + pedagogische begeleidingsdienst is hoofdverantwoordelijke voor verhoogde zorg,
CLB kan school hierbij ondersteunen

 fase 2: uitbreiding van zorg
o CLB komt meer aan bod= handelingsgericht diagnostisch traject
o gemotiveerd verslag: extra ondersteuning vanuit ondersteuningsnetwerk of school BuOnd=
nodig (samen met verhoogde zorg door school)
o verslag: IAC in gewoon of buitengewoon onderwijs
 categoriale/classificerende diagnostiek
 al dan niet in multidisciplinair team

o bv. kinderen die moeilijkheden hebben met planning omwille van ADHD, ASS
o andere mogelijkheid: terug naar fase 1
 diagnostiek in functie van beter afgestemde leeromgeving, remediëring…
 fase 3: IAC
o verslag: IAC in gewoon of buitengewoon onderwijs
o categoriale/classificerende diagnostiek (door psycholoog of multidisciplinair team)
o al dan niet in multidisciplinair team
o individuele doelen voor dit kind nastreven die anders zijn dan doelen van andere kinderen
o IAC = individueel aangepast curriculum

 type 2: psycholoog alleen is mogelijk
 type 3: nood aan een mutlidisciplinair team

Decreet leerlingenbegeleiding: opdracht school
 school moet een beleid op leerlingenbegeleiding ontwikkelen en uitvoeren
 kwaliteitsvolle begeleiding op 4 domeinen
 ondersteund door CLB, PBD of andere externe dienst

Decreet leerlingenbegeleiding: opdracht CLB
 onthaal, vraagverheldering, preventief signaleren van noden, consultatieve leerlingenbegeleiding,
handelingsgerichte diagnostiek, begeleiding, draaischijf
 schoolnabij maar onafhankelijk
 multidisciplinair
 vraaggestuurd werken (school, ouders, jongeren zelf) = gratis

Diagnostische protocollen




Diagnostiek in onderwijs & leerlingenbegeleiding
- in kaart brengen van context: afstemming kind-context
- gericht op onderwijs-en opvoedingsbehoeften & indicering
- proces in samenwerking met school, ouders, alle betrokkenen
 Model van handelingsgerichte diagnostiek



2

,Ook school doet aan diagnostisch handelen
 leerlingvolgsysteem
 screening/signalering
 klasobservatie
 gesprekken met leerlingen, leerkrachten, ouders…

BUITENSCHOOLSE HULP
Onderzoek
 survey-onderzoek 164 scholen
o ouders (N=3452)
o zorgverantwoordelijke (N=129)
o CLB-medewerkers (N=121)

 9 focusgroepsgesprekken
 hulp aangeboden door een dienst, organisatie of persoon die niet verbonden is aan de school. Deze
hulp kan gericht zijn op (het bevorderen van) het leren (bv. logopedie voor lezen; bijles) of het welzijn
van de leerling (bv. psychologische hulp bij psychosociale problemen). De hulp kan ook dienen om een
probleem in kaart te brengen.

 de hulp kan geboden worden door een zelfstandige persoon of organisatie of door een gesubsidieerd
centrum en kan betalend of gratis zijn
 Niet: CLB, GON, school, leerkracht (in opleiding), tenzij betalend.

Omvang?
 schatting obv antwoorden ouders, zorgverantwoordelijken en CLB
 1 op 6 per schooljaar
 over 2 schooljaren heen: 1 op 4

Verklaringen?
Focusgroepsgesprekken
 normale variaties in ontwikkeling gezien als stoornissen wrvr gespecialiseerde hulp nodig is
 vervanging van familiale/informele ondersteuning door professionele ondersteuning
 prestatiedruk in huidige samenleving
 pos: drempel verlaagd voor intensieve en gespecialiseerde 1-op-1 hulp
 geen uitzondering; ‘gangbaar’ onderdeel van schools traject

Doel?
 directe begeleiding (om begeleiding te krijgen voor mijn kind) (79,7%)
 diagnostiek (om een probleem te onderzoeken) (38,9%)
 indirecte begeleiding (om raad te krijgen over hoe ik mijn kind kan ondersteunen) (21,9%)

Beweegredenen?
 om te zorgen dat mijn kind zich beter voel (18%)
 om hulp te geven die ik zelf/school niet kan geven (20%)
 om te zorgen dat mijn kind beter presteert op school/niet moet blijven zitten (20%)
Soort hulp
 privé (70,4%)
 gesubsidieerd (29,6%)
 kostprijs: 68,4% respondenten terugbetaling ziekenfonds




3

, DIAGNOSTISCHE MODELLEN: WAAROM EN HOE?
Opdracht Philippe
- 16 jaar
- perfectionistisch, kritisch, faalangst, vindt moeilijk aansluiting bij leeftijdsgenoten
- hoe groot is de kans op hoogbegaafdheid?
o er wordt niets gezegd over zijn cognitie die esssentieel zijn voor hoogbegaafdheid
o beschrijving niet geassocieerd met hoogbegaafdheid

ACHTERGROND
- statistische modellen, rationele beslissingsmodellen, geen goede weergave van diagnostisch
redeneren  als psychologen diagnostisch beoordelen gedragen ze zich niet als statistici of als
rationele beslisseren
- gebruik maken van heuristieken: vuistregels, verkorte beslisroutes
- nodig bij onvolledige, onzekere informatie
- risico’s voor voortekening (bij heuristieken)

HEURISTIEKEN
Representativiteit
- behoort iemand tot een bepaalde (diagnostische) categorie
- in hoeverre lijkt de persoon op de categorie, prototype?
- goede vertegenwoordiger ?
- prototypes: karakteristieke voorbeelden
- voordelen: sneller & makkelijker
- risico:
o prototypes niet altijd gebaseerd op wetenschappelijke criteria, DSM…
o clinici gaan vaak voort op hun ervaringen en op overeenkomsten die ze van tevoren
verwachten (illusoire correlaties)
o hierdoor: irrelevante info meenemen en correcte info onvoldoende meenemen: atypische
cliënten niet goed diagnosticeren

- illusoire correlaties onderzoek:
o mensen denken dat ze dingen kunnen afleiden uit die tekeningen over de persoon
o tekening tonen met bv. groot hoofd en zeggen ‘deze tekening is gemaakt door iemand die
zorgen heeft over zijn mannelijkheid/intelligentie/potentie’
o realiteit: geen verband tss kenmerken persoon en symptomen
o vervolgens vraag: ‘wat is voor jou kenmerken voor de tekening van iemand die zich zorgen
maakt over zijn mannelijkheid/intelligentie/potentie?’
 heel stereotypische tekeningen weergeven
 bv. mannelijkheid: heel gespierd
 die stereotype antwoorden vindt je terug bij de pp (studenten) maar ook bij clinici =
illusoire correlaties
 illusoire correlaties: vooraf zien obv bestaande stereotypen
 zie opdracht bovenaan
Beschikbaarheid
- kan je ergens snel aan denken/makkelijk uit het geheugen ophalen? = beschikbaarheidsheur.
- kan je je het makkelijk voorstellen? = simulatieheuristiek
 makkelijker als diagnose stellen of meenemen in besluitvorming
- beïnvloed door bekendheid en opvallendheid van gebeurtenissen, recency effect
o eigen specialisatie gaat de beschikbaarheid, bekendheid verhogen
- gevolg: over- of onderschatting van de waarschijnlijk van de diagnose

- voorbeeld:



4