Samenvatting Biologie Nectar 5 VWO H14 Waarnemen

H14 Waarnemen

14.1 Zintuigcellen

Zintuigcellen=Gespecialiseerde cellen die reageren op een specifieke prikkel.
Adequate prikkel= Type prikkel waarvoor een bepaald type zintuigcel gevoelig is.

Evenwichtszintuigen= Zintuig dat stand +bewegingen van je hoofd registreert
 Centraal deel: Vestibulum + drie halfcirkelvormige kanalen gevuld met vloeistof endolymfe.

Vestibulum: maculae= Zintuig orgaantjes nemen rechtlijnige versnellingen + vertragingen waar.
- Haarcellen in maculae steken met ciliën in geleilaag met laagje kalksteentjes bovenop.
- Geleilaag + kalksteentjes verschuift ten opzichte ciliën bij vertraging/ versnelling/ zwaartekracht.

Halfcirkelvormige kanalen: Voor waarnemen van draaibewegingen van hoofd.
- Drie kanalen loodrecht op elkaar langs x-, y-, z-as
- Cupula= Gleiachtige massa halfcirkelvormig kanaal waarin ciliën van zintuigcellen steken.
- Endolymfe en dus cupula met ciliën beweegt met draaing mee  doordat ciliën buigen sturen de
haarcellen impulsen naar het evenwichtcentrum.

Haarcellen (zintuigcellen) met lange ciliën.
Ciliën (zintuigharen)= Uitlopers haarcellen maculae + cupulae, bij verbuiging ontstaan impulsen in haarcel.

Receptorcel= Zintuigcel:
- Mechanorereceptoren zijn gevoelig voor mechanische prikkels zoals buigen van ciliën.
- Thermoreceptoren reageren op temperatuurverandering.
- Chemoreceptoren reageren op bepaalde stoffen.
- Fotoreceptoren reageren op licht.
- Pijnreceptoren= geen zintuigcellen maar zenuwceluiteinden, reageren op prikkels die schade geven
 Gevoelig voor adequate prikkel die leidt tot verandering membraanpotentiaal (openen ionpoorten)
 Mechanore- + thermoreceptoren  gelijk ionpoorten openen
 Chemo- + fotoreceptoren  Secundaire boodschapper zorgt voor openen ionpoorten.

Prikkeldrempel receptor bereikt dan ontstaat volledige depolarisatie  receptorcellen lozen exciterende
neurotransmitter in synaps met sensorisch neuron. Hoeveelheid transmitter bepaald impulsfrequentie.

Door Langdurige constante prikkel kan de prikkeldrempel van een receptorcel omhooggaan.
 Gevolg: Adaptie= Receptorcel reageert minder op adequate prikkel.

Evenwicht bewaren: Evenwichtscentrum in hersenstam krijgt informatie en regelt evenwicht + kleine
hersenen koppelen informatie aan spieren die reageren.

, 14.2 Het gehoorzintuig

Geluid filtreren:
- Bewust= Je concentreert je op iets.
- Onbewust= Thalamus in hersenen laat achtergrondgeruis niet doordringen tot auditieve schors.
 Hersenen kunnen bepaalde toonhoogtes in oor verzwakken, achtergrondruis wordt onderdrukt.
Haarcellen in oor zijn mechanoreceptoren met lange ciliën Raken beschadigd door hard geluid.

Trillingen  Haarcellen:
1. Oorschelp= Vangt geluidstrillingen op en brengt ze via gehoorhang  trommelvlies.
2. Trommelvlies= Trilt met luchttrillingen mee  Gehoorbeentjes.
a. Luchtdruk moet in buiten/ midden oor gelijk zijn: via buis van Eustachius.
3. Gehoorbeentjes= Nemen geluidstrillingen over + geven ze versterkt  Slakkenhuis.
a. Bestaat uit hamer, aambeeld, stijgbeugel
4. Via ovale venster krijgt slakkenhuis versterkte trillingen van stijgbeugel.
a. Slakkenhuis bevat zintuigcellen die reageren op de trillingen
b. Slakkenhuis bestaat uit drie kanalen waarvan twee grote kanalen gevuld zijn met perilymfe.
c. Ovale + ronde venster geven bewegingsruimte voor vloeistof zodat de trillingen van ovale
naar ronde venster verplaatsen.
5. Trillingen laten basilaire membraan meetrillen:
a. Geeft trilling door aan perilymfe in trommelholtetrap  ronde venster.
b. Membraan bevat orgaan van Corti met mechanoreceptoren (Haarcellen met cilliën).
6. Orgaan Corti, door trillingen buigen ciliën tegen dakmembraan + activeren sensorische zenuwcellen
a. Door verbuigen ciliën openen K+ kanalen  ontstaat depolarisatie  Ca2+ kanalen openen
waardoor neurotransmitter wordt afgegeven aan sensorische zenuwcellen.
7. Neurotransmitter verstuurt impulsen via gehoorzenuw primaire gehoorcentrum, geluid vertaald.

Slakkenhuis: bevat drie kanalen:
- Voorhoftrap  Vanaf ovale venster naar top slakkenhuis. Bevat perilymfe
- Trommelholtetrap Vanaf top slakkenhuis naar ronde venster. Bevat perilymfe
- Slakkenhuisgang  Bevat endolymfe= Verantwoordelijk voor depolariseren van haarcellen.

Buitenoor= Oorschelp + gehoorhang
Middenoor= Andere kant van het trommelvlies + gehoorbeentjes (hamer, aambeeld en stijgbeugel)
Binnenoor= Slakkenhuis + receptorcellen
Buis van Eustachius= Van middenoor naar de keelholte, door slikken gaat buis open en lucht doorheen.
Schedelbeenderen= Geluid kan hierdoorheen verplaatsen, hoor je nog steeds al ben je verkouden.
Perilymfe= Trilling verplaatst van ovale venster door perilymfe in voorhoftrap richting top slakkenhuis.
Basilaire membraan=Membraan tussen trommelholtetrap en slakkenhuisgang waarop orgaan van corti
ligt: trilt mee met frequentie van trillingen van slakkenhuis,

Toonhoogte in basilair membraan:
 Bij lage tonen trilt het uiteinde membraan, bij hoge tonen trilt vooral het eerste deel. Hersenen krijgen
impulsen van individuele haarcellen via gehoorzenuw + combineren deze tot bepaalde toonhoogte.

Harde toon: Grote amplitude = meer beweging basilair membraan = cilien buigen sterker = meer impulsen.
Decibel (dB)= Eenheid van geluidssterkte.
Gehoorschade= Cilien raken beschadigd of spiertjes aan de gehoorbeentjes.
 Cilien beschadigd: Geven geen of onjuiste informatie.
 Spiertjes gehoorbeentjes: Houden gehoorbeetjes op plek + dempen grote uitslag van trommelvlies.
 Gehoortoestel kan oplossing zijn, maar is niet altijd het geval.