Arbeidspsychologie
Week 1:
Taakanalyse
- Methode om informatie te verzamelen en analyseren over de aard van de taken die
werknemers moeten uitvoeren in hun werk met als doel prestatie, veiligheid en
welzijn van de werknemers te bevorderen
- Analyse is gebaseerd op een theoretisch model
4 benaderingen
- Focus op beschrijven van feitelijk gedrag
- Focus op vereist gedrag
- Focus op de vereiste capaciteiten
- Focus op taakkenmerken
Eén methode om taken te analyseren is via data verzamelingstechnieken (interviews,
observaties, vragenlijsten, organisatie info)
Twee functies van werk; deprivatiemodel van Marie Jahoda
- Manifeste functie
o Inkomen
- Latente functie; deze wordt vooral duidelijk wanneer werk wegvalt
o Behoefte aan sociaal contact
o Behoefte aan structuur
o Behoefte om deel te nemen aan betekenisvolle activiteiten
o Behoefte om deel te nemen aal collectief doel
o Behoefte aan persoonlijke identiteit en status
- Als werk wegvalt, valt niet alleen inkomen weg maar worden ook veel latente
behoeften niet vervuld. Psychologische welbevinden daalt.
Vier meetniveaus’s
1. Betekenisvolle volgorde
2. Gelijke afstand
3. Fixed begin (zinvol nulpunt)
- Nominaal: ---: getallen verwijzen bv naar afdelingen
- Ordinaal : 1: rangorde, bv namen van best presterende werknemers
- Interval: 1,2: bv tevredenheid met werk (1-5)
- Ratio: 1,2,3: bv lengte en gewicht
Betrouwbaarheid van een test
- Test-hertest betrouwbaarheid
- ‘Alternative forms’ betrouwbaarheid
- Inter-beoordelaars betrouwbaarheid
- Split-half methode
- Cronbach’s alpha
,Causaliteit en onderzoeksdesigns
Drie criteria voor causaliteit:
1. Covariatie tussen a en b
2. Tijdsvolgorde
3. Controle
Drie criteria voor goed design:
a. Precisie
b. Realisme
c. Generaliseerbaarheid
Dagboekstudie
- Data verzamelen over dagelijkse ervaringen of gebeurtenissen
- Kan meerdere keren per dag, of een keer per dag gedurende een week, of een keer
per week gedurende een maand etc.
- Vaak mogelijk op je telefoon of tablet
- Op gezette tijden, of op random tijden of na een bepaalde gebeurtenis
Wat is A&O psychologie?
- Een A&O-psycholoog houdt zich bezig met menselijk gedrag in de context van werk
en organisatie
o Toepassing en onderzoek (Scientist practitioner)
- De opleiding (en beroepsveld) bevat 3 deelgebieden:
o Organisatiepsychologie
o Personeelspsychologie (HRM)
o Arbeidspsychologie
Organisatiepsychologie
Richt zich op het gedrag van medewerkers in relatie tot elkaar en tot het grotere systeem
dat men de organisatie noemt
- Belangrijke onderwerpen
o Communicatie, besluitvorming
o Macht, leiderschap
o Samenwerking, conflict
o Organisatiecultuur
o Organisatiestructuur
o Organisatorische verandering
Personeelspsychologie (HRM)
Betreft het verband tussen een persoon en de organisatie, in het bijzonder:
- De totstandbrenging van de arbeidsverhouding (instroom)
o Werving en selectie
- De ontwikkeling (doorstroom)
o Hoe houd je medewerkers gemotiveerd
- De beëindiging (uitstroom)
o Hoe kunnen werknemer en werkgever op een goede manier afscheid van
elkaar nemen
- Belangrijke onderwerpen zijn:
, o Werving en selectie van personeel
o Competenties en ontwikkeling van personeel
o Carrièreontwikkeling
o Beloning
o Training en opleiding enz.
- Kernvraag: Hoe zorg je ervoor dat de taak door de juiste persoon (met de juiste
kennis, vaardigheden, motivatie, enz.) wordt uitgevoerd?
Arbeidspsychologie
- Belangrijke onderwerpen zijn:
o Taakontwerp
o Arbeidstijdregelingen
o Prestaties
o Fouten, ongelukken
o Inspanning en herstel
o Vermoeidheid en welzijn
o Motivatie
Wat verstaan we onder werk?
Gecoördineerde, doelgerichte activiteiten die uitgevoerd worden in ruil voor iets (meestal
geldelijke beloning)
- Doelgericht
o Acties op het werk zijn erop gericht een bepaald resultaat teweeg te brengen
- Gecoördineerd
o Het volgen van bepaalde routines, richtlijnen, protocollen
- Ruil
o Kost energie en hiervoor krijgen werknemers iets terug
Functies van werk
Werkenden zijn over het algemeen ‘beter af’ dan werklozen
- Structuur
o Zorgt voor structuur in ons dagritme
- Sociaal contact
o Je hoeft geen moeite om mensen te zien, spreken, ontmoeten
- Gezamenlijk doel
o Je werkt in een team aan een gezamenlijk product
- Identiteit, status
o Draagt bij aan onze identiteit. Het geeft ons ook een bepaalde
maatschappelijke status
- Regelmatige activiteit (uit: Jahoda, 1982)
o Omdat je aan het werk bent, wordt er een bepaalde inspanning/activiteit van
je gevraagd. Dat draagt bij aan structuur, maar ook aan een bepaald
activiteitenniveau gedurende een dag of een week.
, Geschiedenis van de arbeidspsychologie
Historische Wortels (oude Grieken en
Romeinen)
Occupational medicine Rond 1500
Work psychology Rond 1800
Taylorisme 1910-1939
Human Relations 1930-….
Human Factors …..-1990
Positieve psychologie 2000-heden
Taylorisme (begin 20e eeuw)
- Uitgangspunten: arbeiders zijn lui en dom
- Oplossing voor domheid:
o Maak taken zo simpel mogelijk
o Stel vast wat de beste manier is om taken uit te voeren
o Train arbeiders tot ze de beste manier beheersen
o Laat ze niet nadenken over de uitvoering van deze taken: het zijn radertjes in
de machine
o Selecteer de beste werknemers voor een bepaalde taak
- Oplossing voor luiheid:
o Prestatie/stukloon
o Veel controle
- Standaardisatie en efficiency als kernbegrippen
De Human Relations-beweging
- Elton Mayo (1933), “Human problems of industrial civilisations”
- Niet alleen uitvoerende, maar ook controlerende en voorbereidende taken
- Hard werken omdat je plezier hebt in je werk
- Hawthorne-experimenten: onafhankelijk van de interventie in de
arbeidsomstandigheden was de arbeidsprestatie in eerste instantie hoger belang
van sociale condities
En tegenwoordig?
- De rol van scientific management is niet uitgespeeld. Het veld heeft zich verbreed
- Positieve Psychologie
o Meer aandacht voor andere aspecten van het werk zoals motivatie, welzijn
en werkbevlogenheid
- Sustainable performance; streven naar goede prestaties gecombineerd met aandacht
voor gezondheid en welzijn
Veranderingen rondom werk
1. De aard van werk
a. Bijvoorbeeld fysieke arbeid, verschuiving type banen
b. Functies dienstensector gegroeid
c. Door technologische ontwikkelingen zijn veel functies (ook in de industrie)
geautomatiseerd
Week 1:
Taakanalyse
- Methode om informatie te verzamelen en analyseren over de aard van de taken die
werknemers moeten uitvoeren in hun werk met als doel prestatie, veiligheid en
welzijn van de werknemers te bevorderen
- Analyse is gebaseerd op een theoretisch model
4 benaderingen
- Focus op beschrijven van feitelijk gedrag
- Focus op vereist gedrag
- Focus op de vereiste capaciteiten
- Focus op taakkenmerken
Eén methode om taken te analyseren is via data verzamelingstechnieken (interviews,
observaties, vragenlijsten, organisatie info)
Twee functies van werk; deprivatiemodel van Marie Jahoda
- Manifeste functie
o Inkomen
- Latente functie; deze wordt vooral duidelijk wanneer werk wegvalt
o Behoefte aan sociaal contact
o Behoefte aan structuur
o Behoefte om deel te nemen aan betekenisvolle activiteiten
o Behoefte om deel te nemen aal collectief doel
o Behoefte aan persoonlijke identiteit en status
- Als werk wegvalt, valt niet alleen inkomen weg maar worden ook veel latente
behoeften niet vervuld. Psychologische welbevinden daalt.
Vier meetniveaus’s
1. Betekenisvolle volgorde
2. Gelijke afstand
3. Fixed begin (zinvol nulpunt)
- Nominaal: ---: getallen verwijzen bv naar afdelingen
- Ordinaal : 1: rangorde, bv namen van best presterende werknemers
- Interval: 1,2: bv tevredenheid met werk (1-5)
- Ratio: 1,2,3: bv lengte en gewicht
Betrouwbaarheid van een test
- Test-hertest betrouwbaarheid
- ‘Alternative forms’ betrouwbaarheid
- Inter-beoordelaars betrouwbaarheid
- Split-half methode
- Cronbach’s alpha
,Causaliteit en onderzoeksdesigns
Drie criteria voor causaliteit:
1. Covariatie tussen a en b
2. Tijdsvolgorde
3. Controle
Drie criteria voor goed design:
a. Precisie
b. Realisme
c. Generaliseerbaarheid
Dagboekstudie
- Data verzamelen over dagelijkse ervaringen of gebeurtenissen
- Kan meerdere keren per dag, of een keer per dag gedurende een week, of een keer
per week gedurende een maand etc.
- Vaak mogelijk op je telefoon of tablet
- Op gezette tijden, of op random tijden of na een bepaalde gebeurtenis
Wat is A&O psychologie?
- Een A&O-psycholoog houdt zich bezig met menselijk gedrag in de context van werk
en organisatie
o Toepassing en onderzoek (Scientist practitioner)
- De opleiding (en beroepsveld) bevat 3 deelgebieden:
o Organisatiepsychologie
o Personeelspsychologie (HRM)
o Arbeidspsychologie
Organisatiepsychologie
Richt zich op het gedrag van medewerkers in relatie tot elkaar en tot het grotere systeem
dat men de organisatie noemt
- Belangrijke onderwerpen
o Communicatie, besluitvorming
o Macht, leiderschap
o Samenwerking, conflict
o Organisatiecultuur
o Organisatiestructuur
o Organisatorische verandering
Personeelspsychologie (HRM)
Betreft het verband tussen een persoon en de organisatie, in het bijzonder:
- De totstandbrenging van de arbeidsverhouding (instroom)
o Werving en selectie
- De ontwikkeling (doorstroom)
o Hoe houd je medewerkers gemotiveerd
- De beëindiging (uitstroom)
o Hoe kunnen werknemer en werkgever op een goede manier afscheid van
elkaar nemen
- Belangrijke onderwerpen zijn:
, o Werving en selectie van personeel
o Competenties en ontwikkeling van personeel
o Carrièreontwikkeling
o Beloning
o Training en opleiding enz.
- Kernvraag: Hoe zorg je ervoor dat de taak door de juiste persoon (met de juiste
kennis, vaardigheden, motivatie, enz.) wordt uitgevoerd?
Arbeidspsychologie
- Belangrijke onderwerpen zijn:
o Taakontwerp
o Arbeidstijdregelingen
o Prestaties
o Fouten, ongelukken
o Inspanning en herstel
o Vermoeidheid en welzijn
o Motivatie
Wat verstaan we onder werk?
Gecoördineerde, doelgerichte activiteiten die uitgevoerd worden in ruil voor iets (meestal
geldelijke beloning)
- Doelgericht
o Acties op het werk zijn erop gericht een bepaald resultaat teweeg te brengen
- Gecoördineerd
o Het volgen van bepaalde routines, richtlijnen, protocollen
- Ruil
o Kost energie en hiervoor krijgen werknemers iets terug
Functies van werk
Werkenden zijn over het algemeen ‘beter af’ dan werklozen
- Structuur
o Zorgt voor structuur in ons dagritme
- Sociaal contact
o Je hoeft geen moeite om mensen te zien, spreken, ontmoeten
- Gezamenlijk doel
o Je werkt in een team aan een gezamenlijk product
- Identiteit, status
o Draagt bij aan onze identiteit. Het geeft ons ook een bepaalde
maatschappelijke status
- Regelmatige activiteit (uit: Jahoda, 1982)
o Omdat je aan het werk bent, wordt er een bepaalde inspanning/activiteit van
je gevraagd. Dat draagt bij aan structuur, maar ook aan een bepaald
activiteitenniveau gedurende een dag of een week.
, Geschiedenis van de arbeidspsychologie
Historische Wortels (oude Grieken en
Romeinen)
Occupational medicine Rond 1500
Work psychology Rond 1800
Taylorisme 1910-1939
Human Relations 1930-….
Human Factors …..-1990
Positieve psychologie 2000-heden
Taylorisme (begin 20e eeuw)
- Uitgangspunten: arbeiders zijn lui en dom
- Oplossing voor domheid:
o Maak taken zo simpel mogelijk
o Stel vast wat de beste manier is om taken uit te voeren
o Train arbeiders tot ze de beste manier beheersen
o Laat ze niet nadenken over de uitvoering van deze taken: het zijn radertjes in
de machine
o Selecteer de beste werknemers voor een bepaalde taak
- Oplossing voor luiheid:
o Prestatie/stukloon
o Veel controle
- Standaardisatie en efficiency als kernbegrippen
De Human Relations-beweging
- Elton Mayo (1933), “Human problems of industrial civilisations”
- Niet alleen uitvoerende, maar ook controlerende en voorbereidende taken
- Hard werken omdat je plezier hebt in je werk
- Hawthorne-experimenten: onafhankelijk van de interventie in de
arbeidsomstandigheden was de arbeidsprestatie in eerste instantie hoger belang
van sociale condities
En tegenwoordig?
- De rol van scientific management is niet uitgespeeld. Het veld heeft zich verbreed
- Positieve Psychologie
o Meer aandacht voor andere aspecten van het werk zoals motivatie, welzijn
en werkbevlogenheid
- Sustainable performance; streven naar goede prestaties gecombineerd met aandacht
voor gezondheid en welzijn
Veranderingen rondom werk
1. De aard van werk
a. Bijvoorbeeld fysieke arbeid, verschuiving type banen
b. Functies dienstensector gegroeid
c. Door technologische ontwikkelingen zijn veel functies (ook in de industrie)
geautomatiseerd
