1
Globale samenvatting boek Algemene ziekteleer voor tandartsen, Dr.
Brand, Drs. D.E. van Diermen en Dr. P.C. Makkes, hoofdstukken 1 t/m 24
Hst. 1, De medische anamnese
Waarom is die zo belangrijk? Schijnbaar gezonde patiënt, maar…………
Goed uitleggen aan de patiënt waarom andere zaken ook belangrijk kunnen zijn
anders verteld die misschien niet alles.
Medisch gecompromitteerde patiënten, er zijn er steeds meer. Meer ouderen met
eigen dentitie, meer ziekten, meer geneesmiddelen.
Anamnese:
1. om te bepalen of iemand voorafgaande aan de behandeling zorg nodig heeft,
2. omdat tijdens de behandeling het behandelplan aangepast moet zijn,
3. omdat orale verschijnselen op kunnen treden,
4. omdat de medische behandeling effecten op de mondgezondheid kan hebben
5. want achterwege blijven van tandheelkundige behandeling kan het ziektebeeld
verergeren
6. omdat sommige tandheelkundige behandelingen minder kans van slagen
hebben
7. omdat acute situaties kunnen optreden (bv. epilepsie)
Lichamelijk onderzoek: visueel:
- algemene conditie
- huid (hematomen, droog (denk aan nierziekten), cyanose)
- ogen
- oren
- keel
- hals
- ademhaling
- hartslag en bloeddruk
Consultatie arts
Medische noodsituaties kunnen op elke plaats en op elk tijdstip onverwacht zich
manifesteren, dus ook in onze praktijk.
Wij moeten de patiënt kunnen stabiliseren en dus de primaire handelingen
kunnen verrichten.
, 2
Hst. 24, Acute situaties in de thk. praktijk
Komt zelden voor, maar wij moeten absoluut eerste hulp kunnen
verlenen:
- hartmassage
- vrijmaken en houden van de luchtwegen
- mond-op-mondbeademing kunnen
- liefst ook een AED kunnen gebruiken
Acuut bewustzijnsverlies (vasovagale collaps, hypoglykemie, hartstilstand,
epileptisch insult)
- patiënt op vlakke ondergrond, controleer bewustzijn door aanroepen,
hulp roepen,
- ademweg vrijmaken en ademhaling controleren
- geen ademhaling 1-1-2, hartmassage en mond-op-mond
- wel ademhaling stabiele zijligging en 1-1-2
Vasovagale collaps:
Verschijnselen: draaierig, zwart voor de ogen, gapen, bleke klamme huid,
polsslag eerst langzaam, daarna snel, eventueel bewustzijnsverlies, pat. meestal
slap, soms epilepsieachtige krampen. Binnen enkele minuten spontaan herstel.
Behandeling: Hoofd omlaag brengen, tussen de benen zitten, bij verlies
bewustzijn: trendelenburg-houding, knellende kleding losmaken, ventilatie (frisse
lucht). Bij terugkeer bewustzijn: stel patiënt gerust, overleg, NIET alleen auto
laten rijden naar huis.
Hyperventilatie:
Verschijnselen: angst, paresthesieën, tintelingen handen, rond mond, krampen
(handen, voeten, trismus, hartkloppingen, drukkende pijn op de borst, gevoel van
kortademigheid, licht gevoel in hoofd, droge mond, normale huidskleur,
zeldzaam: bewustzijnsverlies.
(stellen diagnose: mee ademen met patiënt: je ervaart het zelf)
Behandeling: stel patiënt gerust, bespreek mogelijke oorzaak aanval, evt.
behandelplan aanpassen.
Acute pijn op de borst: zuurstofgebrek van de hartspier: angina pectoris of
hartinfarct.
Angina pectoris (door vernauwing kransslagaders): verschijnselen: pijn op de
borst, snoerend drukkend, soms uitstralend li-arm, schouder, li-hals tot kaak
hoek.
Behandeling: patiënt rechtop zetten of laten liggen, nitroglycerinetablet onder of
spray op de tong. Evt. na 5 minuten herhalen. Max. 15 minuten, dan behandelen
als hartinfarct.
Hartinfarct: (stolsel sluit kransslagader af): verschijnselen: pijn op de borst,
snoerend drukkend, soms uitstralend li-arm, schouder, li-hals tot kaakhoek,
, 3
misselijkheid en braken, bleekheid en transpireren, nitroglycerine helpt niet,
snelle moeilijk palpeerbare hartslag. In ernstige gevallen verlies bewustzijn,
cyanose, volledige circulatiestilstand.
Behandeling: staak behandeling, 1-1-2 bellen, zuurstof, comfortabele houding, 1
tablet 500 mg. acetylsalicylzuur als pat. nog bij is, voortdurend hartslag
controleren.
Hartstilstand (door hartinfarct, hartblok, eindstadium anafylactische shock,
verstikking, overdosering lokaal anestheticum, intravasale toediening lokaal
anestheticum): verschijnselen: binnen enkele seconden diepe bewusteloosheid,
vaal, wasbleek uiterlijk, soms eerste minuut epilepsieachtige krampen,
ademstilstand. Als we niets doen: cyanose, hersendood (geen pupilreflex)
Behandeling: 1-1-2, vlakke ondergrond, uitwendige hartmassage, beademen:
30:2
Aspiratie verschijnselen: milde obstructie: patiënt moet hoesten maar kan nog
praten, ernstige obstructie: kan niet praten, ademen of hoesten
Behandeling: Milde obstructie: laat hoesten, doe verder niets.
Ernstige obstructie: max. 5 slagen op de rug, slachtoffer voorover gebukt, max. 5
Heimlichmanoeuvre’s. Bij succes: ziekenhuis voor inwendige bloedingen
Bij bewusteloosheid: 1-1-2, noodtracheotomie (evt. hierdoor beademen)
Astma-aanval (vernauwing bronchiën): verschijnselen: plotselinge
kortademigheid, gierende, piepende, versnelde ademhaling,
hulpademhalingsspieren, snelle pols, als het voortduurt: doodsangst, geringe
oppervlakkige ademhaling, cyanose, verlies bewustzijn.
Behandeling: laat patiënt zitten liggen zo die zelf wil, eigen medicatie laten
gebruiken, anders noodset (1 puf salbutamol). Geen verbetering: 1-1-2, zuurstof
5 min.
Anafylactische reacties (hevige immunologische reactie wegens
overgevoeligheid)
verschijnselen: binnen enkele seconden tot minuten na contact:
beperkte verschijnselen: voelt onwel, jeuk, tintelingen, huiduitslag en oedeem
(vooral gezicht en nek)
ernstige verschijnselen: piepende ademhaling, tranende ogen en loopneus,
buikpijn, misselijkheid, braken, ziet asgrauw, klamme huid, polsslag snel en
moeilijk voelbaar, bewustzijnsverlies, shock
Behandeling: vermijd verder contact met allergeen, handschoenen voorzichtig
uitdoen, trendelenburgstand,
Bij beperkte verschijnselen: antihistaminicum per os, uur observeren. Daarna
huisarts raadplegen.
Bij minste begin van levensbedreigende verschijnselen: 1-1-2, injecteer 0,5 mg
adrenaline, enzovoort: alleen geschoold persoon….
Hypoglykemie: bijna altijd diabetespatiënten: verschijnselen: hongergevoel,
transpireren, bleekheid, trillende handen, gedragsveranderingen (suf, verward,
onrustig, geïrriteerd, agressief, verwijde pupillen, bewustzijnsverlies, normale
polsslag.
Behandeling: laat patiënt suikergehalte bepalen en zelf handelen, drie opgeloste
suikerklontje of glucose houdend drankje, na 20 minuten opnieuw gehalte
bepalen, behandeling dan voortzetten als alles weer normaal is.
, 4
Behandeling buiten bewustzijn: injecteer i.m. 1 mg. glucagon: patiënt komt bij;
glucose per os en naar huisarts verwijzen. Of patiënt komt niet bij: 1-1-2,
controleer ademhaling en hartslag frequent.
Epileptisch insult (kan uitgelokt worden door pijn, spanning): verschijnselen:
aura (stemmingsveranderingen, hallucinaties (lichtflitsen, bepaalde geur
waarnemen)), eerste tonische fase (aanspannen alle spieren, vaak een kreet,
verwijde pupil, < 1 minuut), clonische fase (symmetrisch strekken en schokken
van de ledematen, enkele minuten, cyanose, hypersialie, incontinentie (urine
vaak, zelden ontlasting), na clonische fase (snurkende slaap, geleidelijke
terugkeer bewustzijn, verwardheid, slaperigheid, hoofdpijn)
Behandeling: geef de ruimte, controleer hartslag en ademhaling frequent.
Overleg later over verdere beleid. Zorg voor begeleiding naar huis.
Bij aanval langer dan 5 minuten, of langer dan 15 minuten buitenbewustzijn: bel
1-1-2, controleer luchtweg, 5 minuten zuurstof toedienen.
Hst.2, Infectieziekten
Veel infectieziekten gaan gepaard met slijmvliesafwijkingen in de mond- en
keelholte. De tandhk. behandelaar ziet vaak als eerste een aandoening.
2.1 Mononucleosis infectiosa
Epstein-barr-virus (EBV), hoort bij herpesvirussen. Levenslang aanwezig.
Eerste infectie puberteit of jong volwassene, in Europa.
Ziekte van Pfeiffer. Incubatietijd 30-50 dagen.
Klinisch beeld:
Koorts, algemene malaise, hoofdpijn en keelpijn, faryngitis en
lymfeklierzwellingen in hals
Duurt 2-3 weken
Bij gebruik van antibiotica vaak huiduitslag, is NIET een allergische reactie
Diagnose door bloedonderzoek te bevestigen.
Behandeling:
Is er niet
Intra-oraal:
Faryngitis, roodgekleurde farynxbogen met of zonder beslag
2.2 Waterpokken
Varicellazostervirus (VZV), hoort bij de herpesvirussen. Levenslang: eerste
contact waterpokken, daarna herpes zoster (gordelroos)
Gematigd klimaat: bijna iedereen heeft het virus latent aanwezig.
Besmetting door de lucht, incubatietijd 10-20 dagen.
Globale samenvatting boek Algemene ziekteleer voor tandartsen, Dr.
Brand, Drs. D.E. van Diermen en Dr. P.C. Makkes, hoofdstukken 1 t/m 24
Hst. 1, De medische anamnese
Waarom is die zo belangrijk? Schijnbaar gezonde patiënt, maar…………
Goed uitleggen aan de patiënt waarom andere zaken ook belangrijk kunnen zijn
anders verteld die misschien niet alles.
Medisch gecompromitteerde patiënten, er zijn er steeds meer. Meer ouderen met
eigen dentitie, meer ziekten, meer geneesmiddelen.
Anamnese:
1. om te bepalen of iemand voorafgaande aan de behandeling zorg nodig heeft,
2. omdat tijdens de behandeling het behandelplan aangepast moet zijn,
3. omdat orale verschijnselen op kunnen treden,
4. omdat de medische behandeling effecten op de mondgezondheid kan hebben
5. want achterwege blijven van tandheelkundige behandeling kan het ziektebeeld
verergeren
6. omdat sommige tandheelkundige behandelingen minder kans van slagen
hebben
7. omdat acute situaties kunnen optreden (bv. epilepsie)
Lichamelijk onderzoek: visueel:
- algemene conditie
- huid (hematomen, droog (denk aan nierziekten), cyanose)
- ogen
- oren
- keel
- hals
- ademhaling
- hartslag en bloeddruk
Consultatie arts
Medische noodsituaties kunnen op elke plaats en op elk tijdstip onverwacht zich
manifesteren, dus ook in onze praktijk.
Wij moeten de patiënt kunnen stabiliseren en dus de primaire handelingen
kunnen verrichten.
, 2
Hst. 24, Acute situaties in de thk. praktijk
Komt zelden voor, maar wij moeten absoluut eerste hulp kunnen
verlenen:
- hartmassage
- vrijmaken en houden van de luchtwegen
- mond-op-mondbeademing kunnen
- liefst ook een AED kunnen gebruiken
Acuut bewustzijnsverlies (vasovagale collaps, hypoglykemie, hartstilstand,
epileptisch insult)
- patiënt op vlakke ondergrond, controleer bewustzijn door aanroepen,
hulp roepen,
- ademweg vrijmaken en ademhaling controleren
- geen ademhaling 1-1-2, hartmassage en mond-op-mond
- wel ademhaling stabiele zijligging en 1-1-2
Vasovagale collaps:
Verschijnselen: draaierig, zwart voor de ogen, gapen, bleke klamme huid,
polsslag eerst langzaam, daarna snel, eventueel bewustzijnsverlies, pat. meestal
slap, soms epilepsieachtige krampen. Binnen enkele minuten spontaan herstel.
Behandeling: Hoofd omlaag brengen, tussen de benen zitten, bij verlies
bewustzijn: trendelenburg-houding, knellende kleding losmaken, ventilatie (frisse
lucht). Bij terugkeer bewustzijn: stel patiënt gerust, overleg, NIET alleen auto
laten rijden naar huis.
Hyperventilatie:
Verschijnselen: angst, paresthesieën, tintelingen handen, rond mond, krampen
(handen, voeten, trismus, hartkloppingen, drukkende pijn op de borst, gevoel van
kortademigheid, licht gevoel in hoofd, droge mond, normale huidskleur,
zeldzaam: bewustzijnsverlies.
(stellen diagnose: mee ademen met patiënt: je ervaart het zelf)
Behandeling: stel patiënt gerust, bespreek mogelijke oorzaak aanval, evt.
behandelplan aanpassen.
Acute pijn op de borst: zuurstofgebrek van de hartspier: angina pectoris of
hartinfarct.
Angina pectoris (door vernauwing kransslagaders): verschijnselen: pijn op de
borst, snoerend drukkend, soms uitstralend li-arm, schouder, li-hals tot kaak
hoek.
Behandeling: patiënt rechtop zetten of laten liggen, nitroglycerinetablet onder of
spray op de tong. Evt. na 5 minuten herhalen. Max. 15 minuten, dan behandelen
als hartinfarct.
Hartinfarct: (stolsel sluit kransslagader af): verschijnselen: pijn op de borst,
snoerend drukkend, soms uitstralend li-arm, schouder, li-hals tot kaakhoek,
, 3
misselijkheid en braken, bleekheid en transpireren, nitroglycerine helpt niet,
snelle moeilijk palpeerbare hartslag. In ernstige gevallen verlies bewustzijn,
cyanose, volledige circulatiestilstand.
Behandeling: staak behandeling, 1-1-2 bellen, zuurstof, comfortabele houding, 1
tablet 500 mg. acetylsalicylzuur als pat. nog bij is, voortdurend hartslag
controleren.
Hartstilstand (door hartinfarct, hartblok, eindstadium anafylactische shock,
verstikking, overdosering lokaal anestheticum, intravasale toediening lokaal
anestheticum): verschijnselen: binnen enkele seconden diepe bewusteloosheid,
vaal, wasbleek uiterlijk, soms eerste minuut epilepsieachtige krampen,
ademstilstand. Als we niets doen: cyanose, hersendood (geen pupilreflex)
Behandeling: 1-1-2, vlakke ondergrond, uitwendige hartmassage, beademen:
30:2
Aspiratie verschijnselen: milde obstructie: patiënt moet hoesten maar kan nog
praten, ernstige obstructie: kan niet praten, ademen of hoesten
Behandeling: Milde obstructie: laat hoesten, doe verder niets.
Ernstige obstructie: max. 5 slagen op de rug, slachtoffer voorover gebukt, max. 5
Heimlichmanoeuvre’s. Bij succes: ziekenhuis voor inwendige bloedingen
Bij bewusteloosheid: 1-1-2, noodtracheotomie (evt. hierdoor beademen)
Astma-aanval (vernauwing bronchiën): verschijnselen: plotselinge
kortademigheid, gierende, piepende, versnelde ademhaling,
hulpademhalingsspieren, snelle pols, als het voortduurt: doodsangst, geringe
oppervlakkige ademhaling, cyanose, verlies bewustzijn.
Behandeling: laat patiënt zitten liggen zo die zelf wil, eigen medicatie laten
gebruiken, anders noodset (1 puf salbutamol). Geen verbetering: 1-1-2, zuurstof
5 min.
Anafylactische reacties (hevige immunologische reactie wegens
overgevoeligheid)
verschijnselen: binnen enkele seconden tot minuten na contact:
beperkte verschijnselen: voelt onwel, jeuk, tintelingen, huiduitslag en oedeem
(vooral gezicht en nek)
ernstige verschijnselen: piepende ademhaling, tranende ogen en loopneus,
buikpijn, misselijkheid, braken, ziet asgrauw, klamme huid, polsslag snel en
moeilijk voelbaar, bewustzijnsverlies, shock
Behandeling: vermijd verder contact met allergeen, handschoenen voorzichtig
uitdoen, trendelenburgstand,
Bij beperkte verschijnselen: antihistaminicum per os, uur observeren. Daarna
huisarts raadplegen.
Bij minste begin van levensbedreigende verschijnselen: 1-1-2, injecteer 0,5 mg
adrenaline, enzovoort: alleen geschoold persoon….
Hypoglykemie: bijna altijd diabetespatiënten: verschijnselen: hongergevoel,
transpireren, bleekheid, trillende handen, gedragsveranderingen (suf, verward,
onrustig, geïrriteerd, agressief, verwijde pupillen, bewustzijnsverlies, normale
polsslag.
Behandeling: laat patiënt suikergehalte bepalen en zelf handelen, drie opgeloste
suikerklontje of glucose houdend drankje, na 20 minuten opnieuw gehalte
bepalen, behandeling dan voortzetten als alles weer normaal is.
, 4
Behandeling buiten bewustzijn: injecteer i.m. 1 mg. glucagon: patiënt komt bij;
glucose per os en naar huisarts verwijzen. Of patiënt komt niet bij: 1-1-2,
controleer ademhaling en hartslag frequent.
Epileptisch insult (kan uitgelokt worden door pijn, spanning): verschijnselen:
aura (stemmingsveranderingen, hallucinaties (lichtflitsen, bepaalde geur
waarnemen)), eerste tonische fase (aanspannen alle spieren, vaak een kreet,
verwijde pupil, < 1 minuut), clonische fase (symmetrisch strekken en schokken
van de ledematen, enkele minuten, cyanose, hypersialie, incontinentie (urine
vaak, zelden ontlasting), na clonische fase (snurkende slaap, geleidelijke
terugkeer bewustzijn, verwardheid, slaperigheid, hoofdpijn)
Behandeling: geef de ruimte, controleer hartslag en ademhaling frequent.
Overleg later over verdere beleid. Zorg voor begeleiding naar huis.
Bij aanval langer dan 5 minuten, of langer dan 15 minuten buitenbewustzijn: bel
1-1-2, controleer luchtweg, 5 minuten zuurstof toedienen.
Hst.2, Infectieziekten
Veel infectieziekten gaan gepaard met slijmvliesafwijkingen in de mond- en
keelholte. De tandhk. behandelaar ziet vaak als eerste een aandoening.
2.1 Mononucleosis infectiosa
Epstein-barr-virus (EBV), hoort bij herpesvirussen. Levenslang aanwezig.
Eerste infectie puberteit of jong volwassene, in Europa.
Ziekte van Pfeiffer. Incubatietijd 30-50 dagen.
Klinisch beeld:
Koorts, algemene malaise, hoofdpijn en keelpijn, faryngitis en
lymfeklierzwellingen in hals
Duurt 2-3 weken
Bij gebruik van antibiotica vaak huiduitslag, is NIET een allergische reactie
Diagnose door bloedonderzoek te bevestigen.
Behandeling:
Is er niet
Intra-oraal:
Faryngitis, roodgekleurde farynxbogen met of zonder beslag
2.2 Waterpokken
Varicellazostervirus (VZV), hoort bij de herpesvirussen. Levenslang: eerste
contact waterpokken, daarna herpes zoster (gordelroos)
Gematigd klimaat: bijna iedereen heeft het virus latent aanwezig.
Besmetting door de lucht, incubatietijd 10-20 dagen.
