THEMA’S UIT DE GEZINSPEDAGOGIEK
Les 1: Opvoeding- en gezinsondersteuning: concepten, functies en vormen ..................................................................... 1
1. Opvoedingsondersteuning versus gezinsondersteuning....................................................................................................................1
2. Theoretisch kader voor opvoedingsondersteuning ..............................................................................................................................4
3. Functies van opvoedingsondersteuning ...................................................................................................................................................5
3.1. Wat is de verhouding tussen preventie en opvoedingsondersteuning? .............................................................. 5
3.2. Een continuüm van functies ................................................................................................................................. 5
4. Vormen van opvoedingsondersteuning....................................................................................................................................................6
Methodieken en praktijken - Inleiding .............................................................................................................................. 7
1. Herhaling ..............................................................................................................................................................................................................7
2. Enkele methodieken en praktijken .............................................................................................................................................................7
Methodiek - Ontmoetingsplaatsen ................................................................................................................................... 9
1. Wat is een ontmoetingsplaats? ...................................................................................................................................................................9
2. Uitgangspunten .................................................................................................................................................................................................9
3. Wat beogen ontmoetingsplaatsen? ....................................................................................................................................................... 10
4. Doelgroep .......................................................................................................................................................................................................... 10
5. Werkwijze .......................................................................................................................................................................................................... 11
6. Competenties van de uitvoerders ............................................................................................................................................................ 12
7. Locatie en accommodatie ........................................................................................................................................................................... 13
8. Implementatievoorwaarden ...................................................................................................................................................................... 13
Les 2 (gastcollege): ‘Mag ik u proficiat wensen?’- Begeleiden bij moeilijke zwangerschapskeuzes .................................. 14
1. Fara vzw: wie zijn we, wat doen we? ..................................................................................................................................................... 14
2. Counseling als basismethodiek ................................................................................................................................................................. 16
3. Ethische kwesties en casusbespreking ................................................................................................................................................... 18
4. Basisprincipes van online hulpverlening................................................................................................................................................ 20
Les 3: Beleid - Opvoedingsondersteuning en preventieve gezinsondersteuning .............................................................. 21
1. Decreet Opvoedingsondersteuning ( 13 juli 2007) ........................................................................................................................... 21
1.1. Waarom dit decreet?.......................................................................................................................................... 21
1.2. Algemene bepalingen ......................................................................................................................................... 21
1.3. Opvoedingswinkels ............................................................................................................................................. 22
1.4. EXPOO................................................................................................................................................................. 23
2. Decreet preventieve gezinsondersteuning (2013) ............................................................................................................................. 24
3. De Huizen van het Kind ................................................................................................................................................................................ 24
3.1. Huizen van het Kind in ontwikkeling - Rapport 2016 ......................................................................................... 25
3.2. Knelpunten en uitdagingen van Huis van het Kind ............................................................................................. 25
3.3. Huizen van het Kind - Rapport 2023 ................................................................................................................... 26
Methodiek - Pedagogisch adviseren ............................................................................................................................... 28
1. Methodiek ‘pedagogisch adviseren’ ....................................................................................................................................................... 28
1.1. Aanpak pedagogisch adviseren (NJI) .................................................................................................................. 29
1.2. Theorie en werkzame factoren van pedagogisch adviseren .............................................................................. 31
1.3. Pedagogisch adviseurs ........................................................................................................................................ 31
2. Casussen ............................................................................................................................................................................................................ 32
2.1. Casus 1 ................................................................................................................................................................ 32
2.2. Casus 2 ................................................................................................................................................................ 32
2.3. Casus 3 ................................................................................................................................................................ 33
Les 4: Legitimering van opvoedingsondersteuning .......................................................................................................... 34
1. Inleiding.............................................................................................................................................................................................................. 34
2. Waarom is er nood aan opvoedingsondersteuning? ....................................................................................................................... 35
2.1. Mogelijke valkuilen verbonden aan organisatie opvoedingsondersteuning ...................................................... 36
3. Hoe beleven ouders het opvoeden? ........................................................................................................................................................ 36
4. Behoefte en gebruik van ondersteuning ............................................................................................................................................... 38
4.1. Welke opvoedingsondersteuning wensen ouders? ........................................................................................... 38
, 4.2. Maken ouders gebruik van advies, steun of hulp van deskundigen bij de opvoeding? (Gezinsenquête 2021) . 38
4.3. Redenen om geen beroep te doen op opvoedingsondersteuning door professionals? .................................... 39
4.4. Wie wordt door ouders geraadpleegd bij vragen of problemen bij de opvoeding? .......................................... 39
4.5. Zijn ouders actief op sociale media, in fora of chatgroepen die gaan over het krijgen en opvoeden van
kinderen? ......................................................................................................................................................................... 39
4.6. Vinden gezinnen met een migratiegeschiedenis de weg naar het aanbod opvoedingsondersteuning? ........... 40
5. Hoe opvoedingsbeleving en behoefte aan opvoedingsondersteuning onderzoeken? ........................................................ 42
6. Voorbeeldvraag examen ............................................................................................................................................................................. 43
Methodiek oudercursus ................................................................................................................................................. 45
1. Definitie (EXPOO)............................................................................................................................................................................................ 45
2. Doelgroep (EXPOO)........................................................................................................................................................................................ 45
3. Doelen (EXPOO) .............................................................................................................................................................................................. 45
4. Inhoud (EXPOO) .............................................................................................................................................................................................. 45
5. Theoretische basis oudercursus (EXPOO) ............................................................................................................................................. 46
6. Werkzame factoren oudercursussen ...................................................................................................................................................... 46
7. Implementatie & voorbereiding (EXPOO) ............................................................................................................................................. 47
8. Kenmerken van begeleiders volgens EXPOO ....................................................................................................................................... 47
Methodiek: oudertraining .............................................................................................................................................. 48
1. Soorten oudertrainingen ............................................................................................................................................................................. 48
2. Vorm & inhoud ................................................................................................................................................................................................ 48
3. Voorbeeld: programma van Stop 4-7 ..................................................................................................................................................... 49
Les 5: Effectiviteit van opvoedingsondersteuning ........................................................................................................... 50
1. Hoe een kwaliteitsvol aanbod van opvoedingsondersteuning realiseren? ............................................................................. 50
2. Erkenning van interventies door NJI ....................................................................................................................................................... 51
3. Vlaanderen: Databank kwaliteitsvolle praktijken ............................................................................................................................. 52
3.1. Toekenning niveau van beschrijving................................................................................................................... 53
4. Illustraties onderzoek preventieve gezins- en opvoedingsondersteuning ............................................................................... 53
4.1. Kwalificatieniveau 2: veelbelovend met theoretische aanwijzingen (bewijskracht) – systematic review en
meta-analyse ................................................................................................................................................................... 53
4.1.1. Systematic review over online opvoedingsondersteuning ............................................................................ 53
4.1.2. Meta-analyse: ................................................................................................................................................ 54
4.2. Kwalificatieniveau 3: doeltreffend & bewijskracht 1e empirische aanwijzingen ................................................ 55
4.2.1. Cliënttevredenheidsonderzoek ...................................................................................................................... 55
4.2.2. Doelrealisatie-onderzoek ............................................................................................................................... 56
4.2.3. Veranderingsonderzoek ................................................................................................................................. 57
4.3. Kwalificatieniveau 5: werkzaam & bewijskracht sterke empirische aanwijzingen ............................................. 59
4.3.1. Randomized controlled trial ........................................................................................................................... 59
Les 6: Praktijkgestuurd effectonderzoek ......................................................................................................................... 63
4.4. Aantal principes van resultaatgerichte ontwikkeling van interventies: ............................................................. 63
4.5. Kosteneffectiviteit: ............................................................................................................................................. 63
4.6. Aandachtspunten bij onderzoek......................................................................................................................... 64
Methodiek Ouderintervisie ............................................................................................................................................ 65
1. Wat is ouderintervisie? ................................................................................................................................................................................ 65
2. Werking van ouderintervisie ...................................................................................................................................................................... 65
3. Effectonderzoek naar ouderintervisie .................................................................................................................................................... 68
Methodiek: Programma Triple P ..................................................................................................................................... 71
1. Wat is Triple P (Positive Parenting Program)?.................................................................................................................................... 71
2. Theoretische uitgangspunten .................................................................................................................................................................... 71
3. De beeldvorming over opvoeding ............................................................................................................................................................ 72
4. Doelgroep .......................................................................................................................................................................................................... 73
5. De methodiek van Triple P .......................................................................................................................................................................... 76
6. Competenties van de uitvoerders ............................................................................................................................................................ 76
7. Registratie en onderzoek............................................................................................................................................................................. 77
8. Implementatievoorwaarden ...................................................................................................................................................................... 77
,Les 7: Methodiek - Ouderschapsbemiddeling bij echtscheiding & werken met samengestelde gezinnen ........................ 78
1. Bemiddeling ...................................................................................................................................................................................................... 78
1.1. Inleiding .............................................................................................................................................................. 78
1.2. Wat is bemiddeling? ........................................................................................................................................... 78
1.3. Uitgangspunten van bemiddeling volgens de systeemtheorie........................................................................... 79
1.4. Bemiddelingsprocedure ..................................................................................................................................... 81
1.5. Ouderschapsbemiddeling ................................................................................................................................... 83
1.6. Het kind rechtstreeks betrekken in bemiddeling? ............................................................................................. 84
1.7. Effecten van bemiddeling ................................................................................................................................... 84
2. Het ouderschapsplan .................................................................................................................................................................................... 85
2.1. Inhoud van het ouderschapsplan ....................................................................................................................... 85
2.2. Effecten van het ouderschapsplan ..................................................................................................................... 85
3. Effecten van educatieve programma's bij scheiding ........................................................................................................................ 86
4. Thema scheiding binnen Opgroeien ....................................................................................................................................................... 86
5. Werken met samengestelde gezinnen ................................................................................................................................................... 87
Les 8: Pleegouders versterken in opvoeden .................................................................................................................... 89
1. Wat is pleegzorg?........................................................................................................................................................................................... 89
2. De organisatie van pleegzorg .................................................................................................................................................................... 90
3. Pleegzorg is waardevol ................................................................................................................................................................................ 90
4. Pleegzorg is kwetsbaar ................................................................................................................................................................................ 91
5. Ontwikkeling Pleegouders Versterken in Opvoeden (PVO)............................................................................................................ 94
6. PVO - module Geweldloos Verzet (GV) .................................................................................................................................................. 95
6.1. Inleiding .............................................................................................................................................................. 95
6.2. Nieuwe autoriteit? Geweldloos verzet? Waakzame zorg? ................................................................................. 95
6.3. Escalatie .............................................................................................................................................................. 96
6.4. Kenmerken van geweldloos verzet..................................................................................................................... 97
6.5. Preventie van escalatie ....................................................................................................................................... 98
6.6. Verzet tegen probleemgedrag............................................................................................................................ 98
Les 9: Een kwaliteitskader voor opvoedingsondersteuning ........................................................................................... 101
1. Kwaliteitskader opvoedingsondersteuning (Snoeck & Van den Wijngaerde, 2004)......................................................... 101
2. Oefening methodieken .............................................................................................................................................................................. 105
Methodiek: Online dienstverlening en opvoedingsondersteuning ................................................................................ 107
1. Definities en kenmerken ........................................................................................................................................................................... 107
2. Soorten online opvoedingsondersteuning ......................................................................................................................................... 107
3. Voor- en nadelen van online opvoedingsondersteuning ............................................................................................................. 108
4. Praktische tips............................................................................................................................................................................................... 109
5. Randvoorwaarden voor de implementatie van online opvoedingsondersteuning ........................................................... 110
5.1. Criteria voor het screenen van apps/websites: ................................................................................................ 111
5.2. Competenties van uitvoerders online hulpverlening: ...................................................................................... 111
5.3. Enkele voorbeelden van sites waar je later zelf info kan halen:....................................................................... 111
Les 10: Campus O³ - Huis van het Kind (Genk) ............................................................................................................... 112
1. Campus O³ als netwerkorganisatie ...................................................................................................................................................... 112
2. Tijdlijn campus O³........................................................................................................................................................................................ 113
3. Investering in samenleving & toekomst Genk.................................................................................................................................. 114
4. Plek voor alle gezinnen: basisprincipes van CO³ ............................................................................................................................. 114
4.1. One-stop-shop .................................................................................................................................................. 114
4.2. Open huis voor alle gezinnen ........................................................................................................................... 115
4.3. Geïntegreerd aanbod en dienstverlening ......................................................................................................... 115
4.4. Wijk- en vindplaatsgericht werken ................................................................................................................... 116
4.5. Inzetten op participatie .................................................................................................................................... 116
5. Cijfers ............................................................................................................................................................................................................... 116
6. Uitdagingen & bedreigingen voor de toekomst .............................................................................................................................. 116
6.1. Groeiende groep jonge kinderen met onbegrepen (probleem) gedrag ........................................................... 117
7. State of the art: jong in Genk gezond en veilig kansrijk opgroeien ......................................................................................... 117
, Les 1: Opvoeding- en gezinsondersteuning: concepten, functies en vormen
1. Opvoedingsondersteuning versus gezinsondersteuning
Opvoedingsondersteuning: het geheel van maatregelen, voorzieningen en structuren en activiteiten die
erop gericht zijn de mogelijkheden van het (primaire) opvoedingsmilieu aan te spreken, te verrijken en/of te
optimaliseren ten einde kinderen en jeugdigen optimale opvoedings- en ontwikkelingskansen te bieden.
Opvoedingsondersteuning is op intentionele wijze steun bieden aan ouders (ouderfiguren) bij hun opdracht
en taak als opvoeders.
Verschillende componenten opvoedingsondersteuning:
● Maatregelen
○ Alle voorwaarden die geschapen kunnen worden door het beleid (decreten, wetten) die
(preventieve) opvoedingsondersteuning mogelijk maken in Vlaanderen
○ Bv.: oprichting EXPOO
● Voorzieningen en structuren
○ Organisaties die opvoedingsondersteuning aanbieden
○ Personeel, gebouwen en middelen voorzien, beleid uitwerken rond
opvoedingsondersteuning
● Activiteiten
○ Wat er echt op de werkvloer gebeurt: alles wat wordt georganiseerd voor ouders om
opvoedingsmilieu te optimaliseren of verrijken
Uitgangspunten van opvoedingsondersteuning:
● Erkenning van belang van opvoeding in gezinsverband voor kinderen, volwassenen en samenleving
○ Ook samenleving heeft iets te zeggen over opvoeding
○ Ouders zorgen voor opvoeding, maar we leven in maatschappij die ervan uitgaat dat
opvoeden meer is dan enkel ouder-kindrelatie. Is ingebed in maatschappij en maatschappij
moet helpen bij opvoeding ® hier bestaat ook wel kritiek op
○ “It takes a village to raise a child”
● Erkenning pedagogische verantwoordelijkheid, verlangen en bekwaamheid van ouders om relatie
met kind op verantwoordelijke wijze vorm te geven
○ Ervan uitgaan dat ouders wel degelijk verantwoordelijkheid willen opnemen om voor kind te
zorgen
○ Jeugdzorg: verantwoordelijkheid soms niet te zien, optreden om kind te beschermen
● Erkenning dat ouders bij het gewone opvoeden vragen en onzekerheden hebben, en recht op steun
○ Vragen hebben is iets normaal. Onzekerheden bij ouders getuigt niet van slechte ouder zijn,
maar juist van het tegendeel
○ We moeten ouders hierin ondersteunen, ze hebben hier recht op
● Recht van gezinnen op aandacht van de samenleving voor de realisatie van randvoorwaarden voor
opvoeding
○ We kunnen van ouders niet verwachten dat ze goed opvoeden als we er niet voor zorgen dat
er voldoende financiële middelen, huisvesting, aanbod voor werkgelegenheid, degelijke
kinderopvang, studieaanbod… aanwezig is
○ Structurele ondersteuning is NODIG om ouders goed te kunnen laten opvoeden
○ Als niet aan randvoorwaarden voldaan wordt, is opvoedingsondersteuning vaak niet de
eerste zorg bij ouders
1
,Werkingsprincipes van opvoedingsondersteuning:
● Ondersteuning van dagelijkse opvoedingsvragen: geen intensieve en specifieke interventies
○ Hier vind je niet altijd echt iets als een specifieke hulpvraag & doorlopen diagnostische cyclus
● Werken vanuit een groeimodel
○ Men kan ouders ondersteunen en stimuleren naar goed-genoeg-ouderschap: perfecte ouder
bestaat niet, benadrukken van goede intenties. Ervan uitgaan dat ouders zelf willen groeien
(aanwezigheid verantwoordelijkheid) én dat potentieel aanwezig is om te groeien
○ Vertrekken vanuit goede wil (tegenovergestelde van preventiemodel in literatuur)
§ Defensieve preventie: iets onwenselijk onmogelijk willen maken (probleemgericht,
men wil problemen vermijden)
§ Offensieve preventie: gericht op versterken competenties/vaardigheden die al
aanwezig zijn (uitbreiden handelingsmogelijkheden) ® meer te linken aan
groeimodel
§ KANTTEKENING: niet iedereen gelukkig met term preventie, ze vinden dit een
negatieve kijk
● Vraaggestuurd werken
○ Niet in de plaats van ouders beslissen wat moet gebeuren rond opvoedingsondersteuning,
maar hen zelf vragen laten stellen
○ VALKUIL: soms hebben we ideeën over wat belangrijk is en doorgegeven moet worden, maar
het is even belangrijk vanuit ouders vraag te laten komen, en via regelmatig behoefte-
onderzoek te polsen naar wat ouders echt willen en waar ze nood aan hebben
● Geloven in en aansluiten bij sterktes ouders
○ Empowerment, emancipatorische visie
○ Ouders versterken in het maken van hun eigen beslissingen
○ Opvoeding niet overnemen door te handelen in de plaats van ouders, maar ouders
versterken in hun eigen handelen want zijn expert over eigen kind
● Dialoog over opvoeden met en tussen ouders bevorderen
○ Ouders proberen samenbrengen in (in)formele ontmoetingsvormen waar ze met elkaar
kunnen spreken over opvoeding
○ Niet alleen over aanpak, maar ook over waarden, normen, hun verhaal laten doen…
● Ruim en gedifferentieerd aanbod, rechtstreeks en vrijwillig toegankelijk
○ Geen gedwongen hulpverlening, maar vind je op 0 en 1e lijnszorg
○ GEEN drempels maar vrijwillig: zou makkelijk toegankelijk moeten zijn maar in praktijk
merken dat niet elke ouder terechtkan waar het zou moeten om opvoedingsondersteuning
te kunnen krijgen, ze zouden er niet mogen zijn
○ Gedifferentieerd aanbod: sommige ouders liever in groep, anderen liever individueel…
● Maatschappelijke knelpunten en noden signaleren aan beleid (bv. aan EXPOO)
○ Wat zijn thema’s die leven bij ouders en waar veel problemen? Waar kan beleid iets extra
aan doen of investeren?
Voorbeeld (take-home) examenvraag: in welke mate sluit bepaalde instantie of initiatief aan bij de
uitgangspunten of werkingsprincipes van opvoedingsondersteuning (verwijst dan hier naar toe)
2
,Schema: opvoedingsondersteuning en aanverwante begrippen
Kader verwijst naar veld van gezinsondersteuning, een ruim begrip waar andere termen onder kunnen vallen,
zoals opvoedingsondersteuning
● Opvoedingsvoorlichting
○ Gaat over het informeren van ouders
● Sociale ondersteuning
○ Valt deels samen met opvoedingsondersteuning
○ Proberen in groep samen te brengen
○ Het stimuleren van ontmoeting
● Ontwikkelingsstimulering
○ Ontwikkelingskansen geven aan kinderen
○ Valt niet samen met opvoedingsondersteuning: kan er een gevolg van zijn, maar men kan
ontwikkeling ook stimuleren zonder dat er direct opvoedingsondersteuning aan te pas komt,
maar indirect stimuleert opvoedingsondersteuning ook de ontwikkeling van een kind
● Omgevingsfactoren
○ Factoren uit de bredere omgeving
○ Bv. gezonde woning, kinderopvang, …
Verband tussen elementen! Elementen passen in het paraplubegrip gezinsondersteuning.
Gezinsondersteuning: het geheel van alle (beleids)maatregelen en -voorzieningen die gericht zijn op het
bevorderen van het welzijn van gezinnen en gezinsleden, waarbij activiteiten gericht op de voor de
opvoeding relevante contextfactoren naast opvoedingsondersteuning deel uitmaken van
gezinsondersteuning.
Er was een tijd waar men sterk enkel op opvoedingsondersteuning inzette ® sinds kort weer verruimd en
volledige gezinsondersteuning terug bij genomen
Besluit: gezinsondersteuning is een koepelbegrip
3
, 2. Theoretisch kader voor opvoedingsondersteuning
Opvoeden is…
● Een zelfsturend proces
○ Geen opleiding of ondersteuning van buitenaf nodig, verloopt meestal goed
○ Er kan een vraag/probleem zijn, maar aanwezigheid van protectieve factoren lost dat
meestal vanzelf op
● Een transactioneel proces
○ Gaat over ouder-kind-interacties
○ Bidirectioneel: ouder beïnvloedt kind, maar kind beïnvloedt ook ouder
● Ingebed in context
○ Ook ruimere omgeving speelt mee in en heeft een impact op opvoeding
● Cumulatief risicomodel
○ Opstapeling van teveel moeilijkheden in gezin of omgeving in combinatie met weinig
protectieve factoren = onevenwicht
○ Opvoedingsondersteuning als een van de middelen om dit terug in balans te krijgen
Opvoedingsondersteuning speelt in op…
● Zelfregulatie: tools in handen geven om opvoedingssituatie terug aan te pakken
● Opvoedingsrelatie versterken
● Contextfactoren
● Balans tussen protectieve en risicofactoren
Het uiteindelijke doel van opvoedingsondersteuning
● Opvoedingssituatie van kinderen verbeteren (Hermanss)
● Optimale ontwikkelingskansen bieden aan kinderen en jongeren (Vandemeulebroecke), via opvoeding
ga je kansen kunnen vergroten
4
Les 1: Opvoeding- en gezinsondersteuning: concepten, functies en vormen ..................................................................... 1
1. Opvoedingsondersteuning versus gezinsondersteuning....................................................................................................................1
2. Theoretisch kader voor opvoedingsondersteuning ..............................................................................................................................4
3. Functies van opvoedingsondersteuning ...................................................................................................................................................5
3.1. Wat is de verhouding tussen preventie en opvoedingsondersteuning? .............................................................. 5
3.2. Een continuüm van functies ................................................................................................................................. 5
4. Vormen van opvoedingsondersteuning....................................................................................................................................................6
Methodieken en praktijken - Inleiding .............................................................................................................................. 7
1. Herhaling ..............................................................................................................................................................................................................7
2. Enkele methodieken en praktijken .............................................................................................................................................................7
Methodiek - Ontmoetingsplaatsen ................................................................................................................................... 9
1. Wat is een ontmoetingsplaats? ...................................................................................................................................................................9
2. Uitgangspunten .................................................................................................................................................................................................9
3. Wat beogen ontmoetingsplaatsen? ....................................................................................................................................................... 10
4. Doelgroep .......................................................................................................................................................................................................... 10
5. Werkwijze .......................................................................................................................................................................................................... 11
6. Competenties van de uitvoerders ............................................................................................................................................................ 12
7. Locatie en accommodatie ........................................................................................................................................................................... 13
8. Implementatievoorwaarden ...................................................................................................................................................................... 13
Les 2 (gastcollege): ‘Mag ik u proficiat wensen?’- Begeleiden bij moeilijke zwangerschapskeuzes .................................. 14
1. Fara vzw: wie zijn we, wat doen we? ..................................................................................................................................................... 14
2. Counseling als basismethodiek ................................................................................................................................................................. 16
3. Ethische kwesties en casusbespreking ................................................................................................................................................... 18
4. Basisprincipes van online hulpverlening................................................................................................................................................ 20
Les 3: Beleid - Opvoedingsondersteuning en preventieve gezinsondersteuning .............................................................. 21
1. Decreet Opvoedingsondersteuning ( 13 juli 2007) ........................................................................................................................... 21
1.1. Waarom dit decreet?.......................................................................................................................................... 21
1.2. Algemene bepalingen ......................................................................................................................................... 21
1.3. Opvoedingswinkels ............................................................................................................................................. 22
1.4. EXPOO................................................................................................................................................................. 23
2. Decreet preventieve gezinsondersteuning (2013) ............................................................................................................................. 24
3. De Huizen van het Kind ................................................................................................................................................................................ 24
3.1. Huizen van het Kind in ontwikkeling - Rapport 2016 ......................................................................................... 25
3.2. Knelpunten en uitdagingen van Huis van het Kind ............................................................................................. 25
3.3. Huizen van het Kind - Rapport 2023 ................................................................................................................... 26
Methodiek - Pedagogisch adviseren ............................................................................................................................... 28
1. Methodiek ‘pedagogisch adviseren’ ....................................................................................................................................................... 28
1.1. Aanpak pedagogisch adviseren (NJI) .................................................................................................................. 29
1.2. Theorie en werkzame factoren van pedagogisch adviseren .............................................................................. 31
1.3. Pedagogisch adviseurs ........................................................................................................................................ 31
2. Casussen ............................................................................................................................................................................................................ 32
2.1. Casus 1 ................................................................................................................................................................ 32
2.2. Casus 2 ................................................................................................................................................................ 32
2.3. Casus 3 ................................................................................................................................................................ 33
Les 4: Legitimering van opvoedingsondersteuning .......................................................................................................... 34
1. Inleiding.............................................................................................................................................................................................................. 34
2. Waarom is er nood aan opvoedingsondersteuning? ....................................................................................................................... 35
2.1. Mogelijke valkuilen verbonden aan organisatie opvoedingsondersteuning ...................................................... 36
3. Hoe beleven ouders het opvoeden? ........................................................................................................................................................ 36
4. Behoefte en gebruik van ondersteuning ............................................................................................................................................... 38
4.1. Welke opvoedingsondersteuning wensen ouders? ........................................................................................... 38
, 4.2. Maken ouders gebruik van advies, steun of hulp van deskundigen bij de opvoeding? (Gezinsenquête 2021) . 38
4.3. Redenen om geen beroep te doen op opvoedingsondersteuning door professionals? .................................... 39
4.4. Wie wordt door ouders geraadpleegd bij vragen of problemen bij de opvoeding? .......................................... 39
4.5. Zijn ouders actief op sociale media, in fora of chatgroepen die gaan over het krijgen en opvoeden van
kinderen? ......................................................................................................................................................................... 39
4.6. Vinden gezinnen met een migratiegeschiedenis de weg naar het aanbod opvoedingsondersteuning? ........... 40
5. Hoe opvoedingsbeleving en behoefte aan opvoedingsondersteuning onderzoeken? ........................................................ 42
6. Voorbeeldvraag examen ............................................................................................................................................................................. 43
Methodiek oudercursus ................................................................................................................................................. 45
1. Definitie (EXPOO)............................................................................................................................................................................................ 45
2. Doelgroep (EXPOO)........................................................................................................................................................................................ 45
3. Doelen (EXPOO) .............................................................................................................................................................................................. 45
4. Inhoud (EXPOO) .............................................................................................................................................................................................. 45
5. Theoretische basis oudercursus (EXPOO) ............................................................................................................................................. 46
6. Werkzame factoren oudercursussen ...................................................................................................................................................... 46
7. Implementatie & voorbereiding (EXPOO) ............................................................................................................................................. 47
8. Kenmerken van begeleiders volgens EXPOO ....................................................................................................................................... 47
Methodiek: oudertraining .............................................................................................................................................. 48
1. Soorten oudertrainingen ............................................................................................................................................................................. 48
2. Vorm & inhoud ................................................................................................................................................................................................ 48
3. Voorbeeld: programma van Stop 4-7 ..................................................................................................................................................... 49
Les 5: Effectiviteit van opvoedingsondersteuning ........................................................................................................... 50
1. Hoe een kwaliteitsvol aanbod van opvoedingsondersteuning realiseren? ............................................................................. 50
2. Erkenning van interventies door NJI ....................................................................................................................................................... 51
3. Vlaanderen: Databank kwaliteitsvolle praktijken ............................................................................................................................. 52
3.1. Toekenning niveau van beschrijving................................................................................................................... 53
4. Illustraties onderzoek preventieve gezins- en opvoedingsondersteuning ............................................................................... 53
4.1. Kwalificatieniveau 2: veelbelovend met theoretische aanwijzingen (bewijskracht) – systematic review en
meta-analyse ................................................................................................................................................................... 53
4.1.1. Systematic review over online opvoedingsondersteuning ............................................................................ 53
4.1.2. Meta-analyse: ................................................................................................................................................ 54
4.2. Kwalificatieniveau 3: doeltreffend & bewijskracht 1e empirische aanwijzingen ................................................ 55
4.2.1. Cliënttevredenheidsonderzoek ...................................................................................................................... 55
4.2.2. Doelrealisatie-onderzoek ............................................................................................................................... 56
4.2.3. Veranderingsonderzoek ................................................................................................................................. 57
4.3. Kwalificatieniveau 5: werkzaam & bewijskracht sterke empirische aanwijzingen ............................................. 59
4.3.1. Randomized controlled trial ........................................................................................................................... 59
Les 6: Praktijkgestuurd effectonderzoek ......................................................................................................................... 63
4.4. Aantal principes van resultaatgerichte ontwikkeling van interventies: ............................................................. 63
4.5. Kosteneffectiviteit: ............................................................................................................................................. 63
4.6. Aandachtspunten bij onderzoek......................................................................................................................... 64
Methodiek Ouderintervisie ............................................................................................................................................ 65
1. Wat is ouderintervisie? ................................................................................................................................................................................ 65
2. Werking van ouderintervisie ...................................................................................................................................................................... 65
3. Effectonderzoek naar ouderintervisie .................................................................................................................................................... 68
Methodiek: Programma Triple P ..................................................................................................................................... 71
1. Wat is Triple P (Positive Parenting Program)?.................................................................................................................................... 71
2. Theoretische uitgangspunten .................................................................................................................................................................... 71
3. De beeldvorming over opvoeding ............................................................................................................................................................ 72
4. Doelgroep .......................................................................................................................................................................................................... 73
5. De methodiek van Triple P .......................................................................................................................................................................... 76
6. Competenties van de uitvoerders ............................................................................................................................................................ 76
7. Registratie en onderzoek............................................................................................................................................................................. 77
8. Implementatievoorwaarden ...................................................................................................................................................................... 77
,Les 7: Methodiek - Ouderschapsbemiddeling bij echtscheiding & werken met samengestelde gezinnen ........................ 78
1. Bemiddeling ...................................................................................................................................................................................................... 78
1.1. Inleiding .............................................................................................................................................................. 78
1.2. Wat is bemiddeling? ........................................................................................................................................... 78
1.3. Uitgangspunten van bemiddeling volgens de systeemtheorie........................................................................... 79
1.4. Bemiddelingsprocedure ..................................................................................................................................... 81
1.5. Ouderschapsbemiddeling ................................................................................................................................... 83
1.6. Het kind rechtstreeks betrekken in bemiddeling? ............................................................................................. 84
1.7. Effecten van bemiddeling ................................................................................................................................... 84
2. Het ouderschapsplan .................................................................................................................................................................................... 85
2.1. Inhoud van het ouderschapsplan ....................................................................................................................... 85
2.2. Effecten van het ouderschapsplan ..................................................................................................................... 85
3. Effecten van educatieve programma's bij scheiding ........................................................................................................................ 86
4. Thema scheiding binnen Opgroeien ....................................................................................................................................................... 86
5. Werken met samengestelde gezinnen ................................................................................................................................................... 87
Les 8: Pleegouders versterken in opvoeden .................................................................................................................... 89
1. Wat is pleegzorg?........................................................................................................................................................................................... 89
2. De organisatie van pleegzorg .................................................................................................................................................................... 90
3. Pleegzorg is waardevol ................................................................................................................................................................................ 90
4. Pleegzorg is kwetsbaar ................................................................................................................................................................................ 91
5. Ontwikkeling Pleegouders Versterken in Opvoeden (PVO)............................................................................................................ 94
6. PVO - module Geweldloos Verzet (GV) .................................................................................................................................................. 95
6.1. Inleiding .............................................................................................................................................................. 95
6.2. Nieuwe autoriteit? Geweldloos verzet? Waakzame zorg? ................................................................................. 95
6.3. Escalatie .............................................................................................................................................................. 96
6.4. Kenmerken van geweldloos verzet..................................................................................................................... 97
6.5. Preventie van escalatie ....................................................................................................................................... 98
6.6. Verzet tegen probleemgedrag............................................................................................................................ 98
Les 9: Een kwaliteitskader voor opvoedingsondersteuning ........................................................................................... 101
1. Kwaliteitskader opvoedingsondersteuning (Snoeck & Van den Wijngaerde, 2004)......................................................... 101
2. Oefening methodieken .............................................................................................................................................................................. 105
Methodiek: Online dienstverlening en opvoedingsondersteuning ................................................................................ 107
1. Definities en kenmerken ........................................................................................................................................................................... 107
2. Soorten online opvoedingsondersteuning ......................................................................................................................................... 107
3. Voor- en nadelen van online opvoedingsondersteuning ............................................................................................................. 108
4. Praktische tips............................................................................................................................................................................................... 109
5. Randvoorwaarden voor de implementatie van online opvoedingsondersteuning ........................................................... 110
5.1. Criteria voor het screenen van apps/websites: ................................................................................................ 111
5.2. Competenties van uitvoerders online hulpverlening: ...................................................................................... 111
5.3. Enkele voorbeelden van sites waar je later zelf info kan halen:....................................................................... 111
Les 10: Campus O³ - Huis van het Kind (Genk) ............................................................................................................... 112
1. Campus O³ als netwerkorganisatie ...................................................................................................................................................... 112
2. Tijdlijn campus O³........................................................................................................................................................................................ 113
3. Investering in samenleving & toekomst Genk.................................................................................................................................. 114
4. Plek voor alle gezinnen: basisprincipes van CO³ ............................................................................................................................. 114
4.1. One-stop-shop .................................................................................................................................................. 114
4.2. Open huis voor alle gezinnen ........................................................................................................................... 115
4.3. Geïntegreerd aanbod en dienstverlening ......................................................................................................... 115
4.4. Wijk- en vindplaatsgericht werken ................................................................................................................... 116
4.5. Inzetten op participatie .................................................................................................................................... 116
5. Cijfers ............................................................................................................................................................................................................... 116
6. Uitdagingen & bedreigingen voor de toekomst .............................................................................................................................. 116
6.1. Groeiende groep jonge kinderen met onbegrepen (probleem) gedrag ........................................................... 117
7. State of the art: jong in Genk gezond en veilig kansrijk opgroeien ......................................................................................... 117
, Les 1: Opvoeding- en gezinsondersteuning: concepten, functies en vormen
1. Opvoedingsondersteuning versus gezinsondersteuning
Opvoedingsondersteuning: het geheel van maatregelen, voorzieningen en structuren en activiteiten die
erop gericht zijn de mogelijkheden van het (primaire) opvoedingsmilieu aan te spreken, te verrijken en/of te
optimaliseren ten einde kinderen en jeugdigen optimale opvoedings- en ontwikkelingskansen te bieden.
Opvoedingsondersteuning is op intentionele wijze steun bieden aan ouders (ouderfiguren) bij hun opdracht
en taak als opvoeders.
Verschillende componenten opvoedingsondersteuning:
● Maatregelen
○ Alle voorwaarden die geschapen kunnen worden door het beleid (decreten, wetten) die
(preventieve) opvoedingsondersteuning mogelijk maken in Vlaanderen
○ Bv.: oprichting EXPOO
● Voorzieningen en structuren
○ Organisaties die opvoedingsondersteuning aanbieden
○ Personeel, gebouwen en middelen voorzien, beleid uitwerken rond
opvoedingsondersteuning
● Activiteiten
○ Wat er echt op de werkvloer gebeurt: alles wat wordt georganiseerd voor ouders om
opvoedingsmilieu te optimaliseren of verrijken
Uitgangspunten van opvoedingsondersteuning:
● Erkenning van belang van opvoeding in gezinsverband voor kinderen, volwassenen en samenleving
○ Ook samenleving heeft iets te zeggen over opvoeding
○ Ouders zorgen voor opvoeding, maar we leven in maatschappij die ervan uitgaat dat
opvoeden meer is dan enkel ouder-kindrelatie. Is ingebed in maatschappij en maatschappij
moet helpen bij opvoeding ® hier bestaat ook wel kritiek op
○ “It takes a village to raise a child”
● Erkenning pedagogische verantwoordelijkheid, verlangen en bekwaamheid van ouders om relatie
met kind op verantwoordelijke wijze vorm te geven
○ Ervan uitgaan dat ouders wel degelijk verantwoordelijkheid willen opnemen om voor kind te
zorgen
○ Jeugdzorg: verantwoordelijkheid soms niet te zien, optreden om kind te beschermen
● Erkenning dat ouders bij het gewone opvoeden vragen en onzekerheden hebben, en recht op steun
○ Vragen hebben is iets normaal. Onzekerheden bij ouders getuigt niet van slechte ouder zijn,
maar juist van het tegendeel
○ We moeten ouders hierin ondersteunen, ze hebben hier recht op
● Recht van gezinnen op aandacht van de samenleving voor de realisatie van randvoorwaarden voor
opvoeding
○ We kunnen van ouders niet verwachten dat ze goed opvoeden als we er niet voor zorgen dat
er voldoende financiële middelen, huisvesting, aanbod voor werkgelegenheid, degelijke
kinderopvang, studieaanbod… aanwezig is
○ Structurele ondersteuning is NODIG om ouders goed te kunnen laten opvoeden
○ Als niet aan randvoorwaarden voldaan wordt, is opvoedingsondersteuning vaak niet de
eerste zorg bij ouders
1
,Werkingsprincipes van opvoedingsondersteuning:
● Ondersteuning van dagelijkse opvoedingsvragen: geen intensieve en specifieke interventies
○ Hier vind je niet altijd echt iets als een specifieke hulpvraag & doorlopen diagnostische cyclus
● Werken vanuit een groeimodel
○ Men kan ouders ondersteunen en stimuleren naar goed-genoeg-ouderschap: perfecte ouder
bestaat niet, benadrukken van goede intenties. Ervan uitgaan dat ouders zelf willen groeien
(aanwezigheid verantwoordelijkheid) én dat potentieel aanwezig is om te groeien
○ Vertrekken vanuit goede wil (tegenovergestelde van preventiemodel in literatuur)
§ Defensieve preventie: iets onwenselijk onmogelijk willen maken (probleemgericht,
men wil problemen vermijden)
§ Offensieve preventie: gericht op versterken competenties/vaardigheden die al
aanwezig zijn (uitbreiden handelingsmogelijkheden) ® meer te linken aan
groeimodel
§ KANTTEKENING: niet iedereen gelukkig met term preventie, ze vinden dit een
negatieve kijk
● Vraaggestuurd werken
○ Niet in de plaats van ouders beslissen wat moet gebeuren rond opvoedingsondersteuning,
maar hen zelf vragen laten stellen
○ VALKUIL: soms hebben we ideeën over wat belangrijk is en doorgegeven moet worden, maar
het is even belangrijk vanuit ouders vraag te laten komen, en via regelmatig behoefte-
onderzoek te polsen naar wat ouders echt willen en waar ze nood aan hebben
● Geloven in en aansluiten bij sterktes ouders
○ Empowerment, emancipatorische visie
○ Ouders versterken in het maken van hun eigen beslissingen
○ Opvoeding niet overnemen door te handelen in de plaats van ouders, maar ouders
versterken in hun eigen handelen want zijn expert over eigen kind
● Dialoog over opvoeden met en tussen ouders bevorderen
○ Ouders proberen samenbrengen in (in)formele ontmoetingsvormen waar ze met elkaar
kunnen spreken over opvoeding
○ Niet alleen over aanpak, maar ook over waarden, normen, hun verhaal laten doen…
● Ruim en gedifferentieerd aanbod, rechtstreeks en vrijwillig toegankelijk
○ Geen gedwongen hulpverlening, maar vind je op 0 en 1e lijnszorg
○ GEEN drempels maar vrijwillig: zou makkelijk toegankelijk moeten zijn maar in praktijk
merken dat niet elke ouder terechtkan waar het zou moeten om opvoedingsondersteuning
te kunnen krijgen, ze zouden er niet mogen zijn
○ Gedifferentieerd aanbod: sommige ouders liever in groep, anderen liever individueel…
● Maatschappelijke knelpunten en noden signaleren aan beleid (bv. aan EXPOO)
○ Wat zijn thema’s die leven bij ouders en waar veel problemen? Waar kan beleid iets extra
aan doen of investeren?
Voorbeeld (take-home) examenvraag: in welke mate sluit bepaalde instantie of initiatief aan bij de
uitgangspunten of werkingsprincipes van opvoedingsondersteuning (verwijst dan hier naar toe)
2
,Schema: opvoedingsondersteuning en aanverwante begrippen
Kader verwijst naar veld van gezinsondersteuning, een ruim begrip waar andere termen onder kunnen vallen,
zoals opvoedingsondersteuning
● Opvoedingsvoorlichting
○ Gaat over het informeren van ouders
● Sociale ondersteuning
○ Valt deels samen met opvoedingsondersteuning
○ Proberen in groep samen te brengen
○ Het stimuleren van ontmoeting
● Ontwikkelingsstimulering
○ Ontwikkelingskansen geven aan kinderen
○ Valt niet samen met opvoedingsondersteuning: kan er een gevolg van zijn, maar men kan
ontwikkeling ook stimuleren zonder dat er direct opvoedingsondersteuning aan te pas komt,
maar indirect stimuleert opvoedingsondersteuning ook de ontwikkeling van een kind
● Omgevingsfactoren
○ Factoren uit de bredere omgeving
○ Bv. gezonde woning, kinderopvang, …
Verband tussen elementen! Elementen passen in het paraplubegrip gezinsondersteuning.
Gezinsondersteuning: het geheel van alle (beleids)maatregelen en -voorzieningen die gericht zijn op het
bevorderen van het welzijn van gezinnen en gezinsleden, waarbij activiteiten gericht op de voor de
opvoeding relevante contextfactoren naast opvoedingsondersteuning deel uitmaken van
gezinsondersteuning.
Er was een tijd waar men sterk enkel op opvoedingsondersteuning inzette ® sinds kort weer verruimd en
volledige gezinsondersteuning terug bij genomen
Besluit: gezinsondersteuning is een koepelbegrip
3
, 2. Theoretisch kader voor opvoedingsondersteuning
Opvoeden is…
● Een zelfsturend proces
○ Geen opleiding of ondersteuning van buitenaf nodig, verloopt meestal goed
○ Er kan een vraag/probleem zijn, maar aanwezigheid van protectieve factoren lost dat
meestal vanzelf op
● Een transactioneel proces
○ Gaat over ouder-kind-interacties
○ Bidirectioneel: ouder beïnvloedt kind, maar kind beïnvloedt ook ouder
● Ingebed in context
○ Ook ruimere omgeving speelt mee in en heeft een impact op opvoeding
● Cumulatief risicomodel
○ Opstapeling van teveel moeilijkheden in gezin of omgeving in combinatie met weinig
protectieve factoren = onevenwicht
○ Opvoedingsondersteuning als een van de middelen om dit terug in balans te krijgen
Opvoedingsondersteuning speelt in op…
● Zelfregulatie: tools in handen geven om opvoedingssituatie terug aan te pakken
● Opvoedingsrelatie versterken
● Contextfactoren
● Balans tussen protectieve en risicofactoren
Het uiteindelijke doel van opvoedingsondersteuning
● Opvoedingssituatie van kinderen verbeteren (Hermanss)
● Optimale ontwikkelingskansen bieden aan kinderen en jongeren (Vandemeulebroecke), via opvoeding
ga je kansen kunnen vergroten
4
