Diagnostiek in de Klinische Psychologie literatuur samenvatting
Hoofdstuk 1 – Het diagnostisch proces
Grondige diagnostiek van problemen en klachten cliënt = voorwaarde adequate hulpverlening.
Klinische psychodiagnostiek steunt op 3 elementen:
- Theorievorming over de problemen/klachten
- Operationalisatie en meting daarvan
- Toepassing van relevante diagnostische methoden
Hypothesen over gedragingen, cognities en emoties/motivaties geformuleerd op basis van
theorie, geoperationaliseerd, gemeten en getoetst worden in gefaseerd diagnostisch proces.
Wetenschappelijk denk en doeproces verantwoorde uitspraken over gedragingen of
problemen van de cliënt.
1.2 Stappen van het diagnostisch proces
Doorverwijzing van cliënt naar diagnosticus. Analyseert hulpvraag van cliënt en aanvraag van
verwijzer (hoeft niet hetzelfde te zijn). Diagnosticus formuleert vragen die opkomen tijdens
kennismakingsgesprek met cliënt. Op basis van vragen diagnostisch scenario opstellen, dat
voorlopige theorie over cliënt bevat: problemen en hoe mogelijk verklaard.
Toetsen van theorie vereist 5 diagnostische handelingen:
1. Voorlopige theorie omgezet in concrete hypothesen.
2. Specifiek onderzoekinstrument kiezen dat hypothesen kan ondersteunen/verwerpen.
3. Voorspellingen over resultaten of uitkomsten op dit instrument, zodat duidelijk
wanneer hypothesen aanvaarden/verwerpen.
4. Instrumenten worden afgenomen en verwerkt.
5. Op basis van resultaten worden hypothesen aanvaard/verworpen diagnostische
conclusie.
1.3 Vijf basisvragen in de klinische psychodiagnostiek
Onderkenning: wat zijn de problemen, wat lukt er nog en wat gaat mis.
Verklaring: waarom zijn bepaalde problemen er en wat houdt ze in stand.
Predictie: hoe zullen de problemen van de cliënt zich in de toekomst verder ontwikkelen.
Indicatie: hoe kunnen de problemen verholpen worden.
Evaluatie: zijn de problemen voldoende verholpen als gevolg van de interventie.
1.3.1 Onderkenning
Klachten en adequate gedragingen van cliënt en omgeving. Onderkenning: inventarisatie en
beschrijving, ordening en categorisering in disfunctionele gedragsclusters/stoornissen,
inschatting van de ernst van het probleemgedrag.
Vergelijking met vooraf bepaalde standaard zoals DSM (criteriumgericht meten),
representatieve vergelijkingsgroep (normgericht meten), en met individu zelf (ipsatief).
Classificatie: klinische beeld onderbrengen bij type problemen (DSM-categorieën, dimensies
van klachten- en persoonlijkheidsvragenlijsten). Diagnostische formulering staat individu met
unieke klinische beeld centraal (holistische theorie).
,Classificatie labeling, die beperkt is en vaak aanleiding geeft tot het vaststellen van
comorbiditeit, maar communicatie tussen deskundigen makkelijker maakt.
Diagnostische formulering uniciteit van individu door een beschrijving van cliënt en context.
Tegelijkertijd onderkend en verklaard.
1.3.2 Verklaring
Geeft antwoord op de vraag waarom er een probleem is. Bevat (deel)probleem, condities die
het optreden van het probleem verklaren, en de relatie tussen die twee in termen van omdat of
doordat.
- Locus: persoon of situatie.
Verklaringsfactor in persoon zelf. Als gedrag los van context bekijken.
Bij een bekende context kan de verklaring situatiegericht zijn. De verklarende
gebeurtenissen kunnen aan het verklaren gedrag voorafgaan of erop volgen.
- Aard van controle: oorzaak (door voorafgaande condities bepaald) en reden (door
vrijwillige of intentionele keuze bepaald).
Voorbeeld: niet naar feestje gaan omdat gepest en daardoor sociale angst/ niet naar
feestje gaan omdat behoefte aan rust.
- Synchrone en diachrone verklaringscondities: synchrone verklaringscondities vallen in
de tijd samen met het te verklaren gedrag; diachrone gaan aan dat gedrag vooraf.
- Inducerende en continuerende condities: inducerende doen gedragsprobleem ontstaan
en continuerende houden het gedragsprobleem in stand.
1.3.3 Predictie
Uitspraken doen over het probleemgedrag in de toekomst. Kansuitspraak, bepaald
behandelingsvoorstel. Verband tussen predictor en criterium. Predictor = nu aanwezige
gedrag. Criterium = toekomstige gedrag. In praktijk zijn verbanden nooit perfect en alleen
kans bepalen dat gedragingen zich in een bepaalde populatie samen zullen voordoen.
Soms antwoord geven op praktische vraag, terwijl empirische evidentie ontoereikend. Dan
betekenismodel of klinische predictie, waarbij beslissen welke info bij predictie betrekken en
hoe die integreert. Zoveel mogelijk resultaten van onderzoek betrekken. Intervisie.
Foutenmarges zijn vaak groot, dat de hoge verwachtingen niet altijd waargemaakt kunnen
worden.
1.3.4 Indicatie
Vraag of cliënt een behandeling nodig heeft en zo ja welke hulpverlener en hulpverlening het
meest geschikt zijn voor deze cliënt met dit probleem. Oriëntatie, zoekproces. Verklaring en
predictie zijn afgerond.
Kennis over behandelingen en behandelaars: geschiktheidsvereisen behandelingen en
behandelaars onduidelijk, omdat behandelingen niet helder gedefinieerd zijn.
Kennis over relatieve nut van behandelingen: studies vaak niet specifiek genoeg om
uitspraken over concrete therapeutische interventies en typen cliënten te onderbouwen. Meta-
,analyses over effectieve ingrediënten van verschillende therapieën kunnen behulpzaam zijn
bij kiezen van behandeling. Effectgroottes variëren en bescheiden.
Kennis van aanvaarding van de indicatie door de cliënt: kans dat cliënt advies niet opvolgt als
de behandeling afwijkt van voorkeur. Indicatiestrategie die rekening houdt met voorkeuren:
cliëntperspectief exploreren, diagnosticus geeft cliënt info over behandelingsmethoden,
processen en behandelaars, verwachtingen en voorkeuren van de cliënt worden vergeleken
met wat de diagnosticus geschikt en nuttig acht en in een onderling overleg worden een aantal
mogelijke behandelingen geformuleerd die beiden aanvaarden, de cliënt kiest behandelaar en
behandeling.
1.3.5 Evaluatie
Vaststellen of in behandeling rekening is gehouden met diagnose en behandelingsvoorstel +
proces en behandeling de verandering van gedrag en beleving bewerkstelligd heeft. Door:
vaststellen of klachten of problemen in gewenste mate afnemen zonder zich uit te spreken of
de veranderingen door de therapie teweeggebracht zijn of aantonen of veranderingen door de
therapie zijn veroorzaakt.
1.4 Diagnostische cyclus
Observatie: verzamelen en groeperen van empirisch materiaal waaruit gedachten over de
totstandkoming en het voortduren van probleemgedrag gevormd worden.
Inductie: formulering van theorie en hypothesen over het gedrag.
Deductie: uit hypothesen worden toetsbare voorspellingen afgeleid.
Toetsingsfase: met nieuw materiaal nagaan of voorspelling juist/onjuist.
Evaluatie.
Grondschema voor wetenschappelijk onderzoek en niet in eerste instantie voor
psychodiagnostische praktijk.
1.5 Diagnostisch proces: van aanmelding tot verslag
1.5.1 Aanmelding
Cliënt vraagt vaak naar oplossing van probleem, verwijzer wil onderkenning, verklaring,
predictie of advies in verband met de behandeling.
Diagnosticus analyseert en specificeert aanvraag en hulpvraag + raadpleegt dossiergegevens.
Analyse van aanvraag leidt tot info over verwijzer + over type en inhoud van aanvraag.
- Info over verwijzer omvat verschillende elementen.
Referentiekader van verwijzer kennen. Visie op gedrag en functioneren van cliënt.
Diagnosticus moet vertrouwd zijn met modellenen begrippen van verschillende
disciplines.
Analyse van aanvraag leidt tot verduidelijking van relatie diagnosticus en
verwijzer.
Kennis over aard van setting geeft soms info over inhoud en ernst van
problematiek en over functie van onderzoek. Kennis van setting geeft indicatie
over het gebruik van gegevens.
, Onderscheid maken tussen feitelijke en eigenlijke verwijzer. Eerste vraagt om
onderzoek uit te voeren terwijl tweede initiatief neemt.
Verwijzers verschillen in aard en uitgebreidheid van de bevoegdheden: psychiater
bepaald afdeling.
- Analyse van aanvraag is gericht op kennis nemen van type en inhoud van de aanvraag.
Aanvraag open of gesloten (open dan nog geen hypothesen, gesloten dan wel).
Ambulante diensten aanvragen vaak specifiek. Residentiële psychiatrische centra
complexere problematiek (zoals exploratie van achterliggende factoren van
stoornis).
Aanvragen indelen volgens 5 basisvragen, en in combi.
- Analyse wordt gesteund door wat de verwijzer al weet over cliënt (info over
functioneren helpt om ernst in te schatten + nagaan of verwijzer en cliënt wel/niet eens
zijn over functioneren). Helpt om uit te maken of cliënt zichzelf heeft aangemeld bij
verwijzer of niet en of hij met onderzoek instemt.
Analyse van hulpvraag bevat exploratie van belevingswereld van cliënt.
- Houding van cliënt tegenover onderzoek: zelfstandig, stemt hij in met diagnostisch
onderzoek?
- Inhoud van problemen bepaald: duidelijke hulpvraag, probleemdomein?
- Klachten, hoe ontstaan, ontwikkelen en welke factoren hierin rol?
- Wie beste kan helpen en wat resultaat van interventie moet zijn.
- Exploratie zo open mogelijk door interview/bredebandscreeningsinstrumenten
(Multimodale Anamnese voor Psychotherapie (MAP) en Child Behavior Checklist
(CBCL)).
Bij analyse van aanmelding dossiergegevens gebruiken.
1.5.2 Reflectie van de diagnosticus
Na analyse van aanmelding volgt reflectiefase, waarin gewichten toegekend worden aan de
verschillende stukken info. Hangt samen met diagnosticus, staat namelijk niet neutraal
tegenover aanvrager en cliënt. Het vereist inzicht in positie en professioneel en taakgericht
handelen. Voorspellingen in steekproeven en bij individuen het geven van verschillende
gewichten aan bronnen van info nauwelijks tot betere voorspellingen leidt en het toevoegen
van een grote hoeveelheid info de predictie niet verbetert.
Diagnosticus moet zich bewust zijn van biases in klinisch oordelen en ook tegenover cliënten.
- Vooringenomenheid ten opzichte van aanvrager, bijv. vertrouwd zijn met bepaalde
soort problemen over/onderdiagnosticeren.
- Voorkeur voor onderzoeksinstrument.
- Schat eigen kennis over problematiek in en mogelijk doorverwijzen.
Diagnosticus krijgt nieuwe vragen over problematiek, literatuur en kennis gebruiken.
1.5.3 Diagnostisch scenario
Diagnosticus ordent vragen van aanvrager en cliënt uit aanmeldingsfase, vragen die bij hem
zijn opgekomen en kennis over probleem.
Vanuit ordering voorlopige theorie opstellen over de problematische gedragingen van de
cliënt.
Hoofdstuk 1 – Het diagnostisch proces
Grondige diagnostiek van problemen en klachten cliënt = voorwaarde adequate hulpverlening.
Klinische psychodiagnostiek steunt op 3 elementen:
- Theorievorming over de problemen/klachten
- Operationalisatie en meting daarvan
- Toepassing van relevante diagnostische methoden
Hypothesen over gedragingen, cognities en emoties/motivaties geformuleerd op basis van
theorie, geoperationaliseerd, gemeten en getoetst worden in gefaseerd diagnostisch proces.
Wetenschappelijk denk en doeproces verantwoorde uitspraken over gedragingen of
problemen van de cliënt.
1.2 Stappen van het diagnostisch proces
Doorverwijzing van cliënt naar diagnosticus. Analyseert hulpvraag van cliënt en aanvraag van
verwijzer (hoeft niet hetzelfde te zijn). Diagnosticus formuleert vragen die opkomen tijdens
kennismakingsgesprek met cliënt. Op basis van vragen diagnostisch scenario opstellen, dat
voorlopige theorie over cliënt bevat: problemen en hoe mogelijk verklaard.
Toetsen van theorie vereist 5 diagnostische handelingen:
1. Voorlopige theorie omgezet in concrete hypothesen.
2. Specifiek onderzoekinstrument kiezen dat hypothesen kan ondersteunen/verwerpen.
3. Voorspellingen over resultaten of uitkomsten op dit instrument, zodat duidelijk
wanneer hypothesen aanvaarden/verwerpen.
4. Instrumenten worden afgenomen en verwerkt.
5. Op basis van resultaten worden hypothesen aanvaard/verworpen diagnostische
conclusie.
1.3 Vijf basisvragen in de klinische psychodiagnostiek
Onderkenning: wat zijn de problemen, wat lukt er nog en wat gaat mis.
Verklaring: waarom zijn bepaalde problemen er en wat houdt ze in stand.
Predictie: hoe zullen de problemen van de cliënt zich in de toekomst verder ontwikkelen.
Indicatie: hoe kunnen de problemen verholpen worden.
Evaluatie: zijn de problemen voldoende verholpen als gevolg van de interventie.
1.3.1 Onderkenning
Klachten en adequate gedragingen van cliënt en omgeving. Onderkenning: inventarisatie en
beschrijving, ordening en categorisering in disfunctionele gedragsclusters/stoornissen,
inschatting van de ernst van het probleemgedrag.
Vergelijking met vooraf bepaalde standaard zoals DSM (criteriumgericht meten),
representatieve vergelijkingsgroep (normgericht meten), en met individu zelf (ipsatief).
Classificatie: klinische beeld onderbrengen bij type problemen (DSM-categorieën, dimensies
van klachten- en persoonlijkheidsvragenlijsten). Diagnostische formulering staat individu met
unieke klinische beeld centraal (holistische theorie).
,Classificatie labeling, die beperkt is en vaak aanleiding geeft tot het vaststellen van
comorbiditeit, maar communicatie tussen deskundigen makkelijker maakt.
Diagnostische formulering uniciteit van individu door een beschrijving van cliënt en context.
Tegelijkertijd onderkend en verklaard.
1.3.2 Verklaring
Geeft antwoord op de vraag waarom er een probleem is. Bevat (deel)probleem, condities die
het optreden van het probleem verklaren, en de relatie tussen die twee in termen van omdat of
doordat.
- Locus: persoon of situatie.
Verklaringsfactor in persoon zelf. Als gedrag los van context bekijken.
Bij een bekende context kan de verklaring situatiegericht zijn. De verklarende
gebeurtenissen kunnen aan het verklaren gedrag voorafgaan of erop volgen.
- Aard van controle: oorzaak (door voorafgaande condities bepaald) en reden (door
vrijwillige of intentionele keuze bepaald).
Voorbeeld: niet naar feestje gaan omdat gepest en daardoor sociale angst/ niet naar
feestje gaan omdat behoefte aan rust.
- Synchrone en diachrone verklaringscondities: synchrone verklaringscondities vallen in
de tijd samen met het te verklaren gedrag; diachrone gaan aan dat gedrag vooraf.
- Inducerende en continuerende condities: inducerende doen gedragsprobleem ontstaan
en continuerende houden het gedragsprobleem in stand.
1.3.3 Predictie
Uitspraken doen over het probleemgedrag in de toekomst. Kansuitspraak, bepaald
behandelingsvoorstel. Verband tussen predictor en criterium. Predictor = nu aanwezige
gedrag. Criterium = toekomstige gedrag. In praktijk zijn verbanden nooit perfect en alleen
kans bepalen dat gedragingen zich in een bepaalde populatie samen zullen voordoen.
Soms antwoord geven op praktische vraag, terwijl empirische evidentie ontoereikend. Dan
betekenismodel of klinische predictie, waarbij beslissen welke info bij predictie betrekken en
hoe die integreert. Zoveel mogelijk resultaten van onderzoek betrekken. Intervisie.
Foutenmarges zijn vaak groot, dat de hoge verwachtingen niet altijd waargemaakt kunnen
worden.
1.3.4 Indicatie
Vraag of cliënt een behandeling nodig heeft en zo ja welke hulpverlener en hulpverlening het
meest geschikt zijn voor deze cliënt met dit probleem. Oriëntatie, zoekproces. Verklaring en
predictie zijn afgerond.
Kennis over behandelingen en behandelaars: geschiktheidsvereisen behandelingen en
behandelaars onduidelijk, omdat behandelingen niet helder gedefinieerd zijn.
Kennis over relatieve nut van behandelingen: studies vaak niet specifiek genoeg om
uitspraken over concrete therapeutische interventies en typen cliënten te onderbouwen. Meta-
,analyses over effectieve ingrediënten van verschillende therapieën kunnen behulpzaam zijn
bij kiezen van behandeling. Effectgroottes variëren en bescheiden.
Kennis van aanvaarding van de indicatie door de cliënt: kans dat cliënt advies niet opvolgt als
de behandeling afwijkt van voorkeur. Indicatiestrategie die rekening houdt met voorkeuren:
cliëntperspectief exploreren, diagnosticus geeft cliënt info over behandelingsmethoden,
processen en behandelaars, verwachtingen en voorkeuren van de cliënt worden vergeleken
met wat de diagnosticus geschikt en nuttig acht en in een onderling overleg worden een aantal
mogelijke behandelingen geformuleerd die beiden aanvaarden, de cliënt kiest behandelaar en
behandeling.
1.3.5 Evaluatie
Vaststellen of in behandeling rekening is gehouden met diagnose en behandelingsvoorstel +
proces en behandeling de verandering van gedrag en beleving bewerkstelligd heeft. Door:
vaststellen of klachten of problemen in gewenste mate afnemen zonder zich uit te spreken of
de veranderingen door de therapie teweeggebracht zijn of aantonen of veranderingen door de
therapie zijn veroorzaakt.
1.4 Diagnostische cyclus
Observatie: verzamelen en groeperen van empirisch materiaal waaruit gedachten over de
totstandkoming en het voortduren van probleemgedrag gevormd worden.
Inductie: formulering van theorie en hypothesen over het gedrag.
Deductie: uit hypothesen worden toetsbare voorspellingen afgeleid.
Toetsingsfase: met nieuw materiaal nagaan of voorspelling juist/onjuist.
Evaluatie.
Grondschema voor wetenschappelijk onderzoek en niet in eerste instantie voor
psychodiagnostische praktijk.
1.5 Diagnostisch proces: van aanmelding tot verslag
1.5.1 Aanmelding
Cliënt vraagt vaak naar oplossing van probleem, verwijzer wil onderkenning, verklaring,
predictie of advies in verband met de behandeling.
Diagnosticus analyseert en specificeert aanvraag en hulpvraag + raadpleegt dossiergegevens.
Analyse van aanvraag leidt tot info over verwijzer + over type en inhoud van aanvraag.
- Info over verwijzer omvat verschillende elementen.
Referentiekader van verwijzer kennen. Visie op gedrag en functioneren van cliënt.
Diagnosticus moet vertrouwd zijn met modellenen begrippen van verschillende
disciplines.
Analyse van aanvraag leidt tot verduidelijking van relatie diagnosticus en
verwijzer.
Kennis over aard van setting geeft soms info over inhoud en ernst van
problematiek en over functie van onderzoek. Kennis van setting geeft indicatie
over het gebruik van gegevens.
, Onderscheid maken tussen feitelijke en eigenlijke verwijzer. Eerste vraagt om
onderzoek uit te voeren terwijl tweede initiatief neemt.
Verwijzers verschillen in aard en uitgebreidheid van de bevoegdheden: psychiater
bepaald afdeling.
- Analyse van aanvraag is gericht op kennis nemen van type en inhoud van de aanvraag.
Aanvraag open of gesloten (open dan nog geen hypothesen, gesloten dan wel).
Ambulante diensten aanvragen vaak specifiek. Residentiële psychiatrische centra
complexere problematiek (zoals exploratie van achterliggende factoren van
stoornis).
Aanvragen indelen volgens 5 basisvragen, en in combi.
- Analyse wordt gesteund door wat de verwijzer al weet over cliënt (info over
functioneren helpt om ernst in te schatten + nagaan of verwijzer en cliënt wel/niet eens
zijn over functioneren). Helpt om uit te maken of cliënt zichzelf heeft aangemeld bij
verwijzer of niet en of hij met onderzoek instemt.
Analyse van hulpvraag bevat exploratie van belevingswereld van cliënt.
- Houding van cliënt tegenover onderzoek: zelfstandig, stemt hij in met diagnostisch
onderzoek?
- Inhoud van problemen bepaald: duidelijke hulpvraag, probleemdomein?
- Klachten, hoe ontstaan, ontwikkelen en welke factoren hierin rol?
- Wie beste kan helpen en wat resultaat van interventie moet zijn.
- Exploratie zo open mogelijk door interview/bredebandscreeningsinstrumenten
(Multimodale Anamnese voor Psychotherapie (MAP) en Child Behavior Checklist
(CBCL)).
Bij analyse van aanmelding dossiergegevens gebruiken.
1.5.2 Reflectie van de diagnosticus
Na analyse van aanmelding volgt reflectiefase, waarin gewichten toegekend worden aan de
verschillende stukken info. Hangt samen met diagnosticus, staat namelijk niet neutraal
tegenover aanvrager en cliënt. Het vereist inzicht in positie en professioneel en taakgericht
handelen. Voorspellingen in steekproeven en bij individuen het geven van verschillende
gewichten aan bronnen van info nauwelijks tot betere voorspellingen leidt en het toevoegen
van een grote hoeveelheid info de predictie niet verbetert.
Diagnosticus moet zich bewust zijn van biases in klinisch oordelen en ook tegenover cliënten.
- Vooringenomenheid ten opzichte van aanvrager, bijv. vertrouwd zijn met bepaalde
soort problemen over/onderdiagnosticeren.
- Voorkeur voor onderzoeksinstrument.
- Schat eigen kennis over problematiek in en mogelijk doorverwijzen.
Diagnosticus krijgt nieuwe vragen over problematiek, literatuur en kennis gebruiken.
1.5.3 Diagnostisch scenario
Diagnosticus ordent vragen van aanvrager en cliënt uit aanmeldingsfase, vragen die bij hem
zijn opgekomen en kennis over probleem.
Vanuit ordering voorlopige theorie opstellen over de problematische gedragingen van de
cliënt.
