Overzichtjes blok GEEL
Naomi Janssen
Public Health
Introductie public health
- Publieke gezondheidszorg: bevorderen van volksgezondheid en
gelijke kans op gezondheid door collectieve interventies gericht
op gezondheidsbevordering, gezondheidsbescherming en
ziektepreventie
- Levensverwachting bij geboorte is een goede maat voor het
meten van gezondheid
- Zaken die invloed hebben op gezondheid: inkomen,
opleidingsniveau, woonplaats (en woning)
- Gezondheid wordt het meest beïnvloed door sociaal en economisch milieu (40%)
- Klinische zorg is maar 20% van de invloed op gezondheid
- Kerntaken publieke gezondheidszorg: monitoren van gezondheid, preventie en interventies,
gezondheidsbevordering, integraal gezondheidsbeleid, wet- en regelgeving, kwaliteit en
organisatie, GHOR, vangnetfunctie, R&D, beroepsgroepen en opleidingen
Internationale gezondheidsverschillen
- Ziektelast uitgedrukt in WHO ziekte categorieën:à
- Indicatoren wereldwijde gezondheidslast:
levensverwachting, kindersterfte, moedersterfte,
ziektelast, wereldbevolking
- DALY (disability adjusted life years): YLD (years lived
with disability) + YLL (years of life lost)
- Double burdon of disease: als er meer
ziektelast ontstaat door non-communicable
diseases, terwijl dat van communicable
disease nog niet daalt
- Triple burdon of disease: communicable, non-
communicable en diseases of rapid
urbanization and industrialisation
- Top 10 determinanten van ziektelast:
- Thomas McKeown theorie:
o Toename levensstandaard: betere voedingstoestand en minder infecties, sterftedaling
, o Invloed public health: hygiëne
maatregelen
o Invloed curatieve geneeskunde is
beperkt
o Onderbouwd door TBC
- Fases waarin een land zich kan
bevinden:à
- NL kwam in 1970 in fase 4
- Crisis: situatie waarin vitaal belang van samenleving is aangetast of dreigt te worden aangetast
- Ramp: zwaar ongeval of andere gebeurtenis waarbij het leven en
gezondheid van veel personen, milieu of grotere materiële belangen in
ernstige mate zijn geschaad of worden bedreigd. Hierbij is inzet van
diensten of organisaties vereist om dreiging weg te nemen of gevolgen
te beperken
- Incident: negatieve, onverwachte en onvoorziene gebeurtenis
- Klimaatmitigatie: de oorzaak van klimaatverandering aanpakken
- Klimaatadaptatie: de gevolgen van klimaatverandering aanpakken
- Regenboogmodel van Dahlgren & Whitehead: à
- Epistemic (in)justice:à
- AAAQ-criteria:
o Availability: zorg moet in voldoende mate beschikbaar zijn
o Accessibility: zorg moet toegankelijk zijn voor iedereen zonder discriminatie
o Acceptability: zorg moet respectvol aansluiten bij medisch ethische waarden, culturele
en genderverschillen
o Quality: zorg moet aansluiten bij wetenschappelijk en professionele principes
kwaliteitsstandaarden
- Nederland scoort hoog op werk, onderwijs, gezondheid en rechtsstaat
- Nederland scoort laag op klimaatverandering en ongelijkheid m/v
Nationale gezondheidsverschillen
- Model van Lalonde:
- Roken draagt voor 33% bij aan SES verschillen in
levensverwachting
- Sekse: genetische en fysiologische verschillen tussen
man en vrouw
- Gender: culturele en sociale verschillen tussen de verschillende genders
- Volgens het levensloopperspectief kan iemands gezondheid later in het leven sterk worden
beïnvloed door blootstellingen en gebeurtenissen eerder in het leven
- In Nederland is het verschil in levensverwachting tussen mensen met een hoge en lage
opleiding ongeveer zes jaar
, - Kanker en hart- en vaatziekten zijn verantwoordelijk voor meeste verlies aan levensjaren
àlongkanker is verantwoordelijk voor meeste verloren levensjaren (daarna coronaire
hartziekten en beroerte)
- Pyschische aandoeningen, aandoeningen aan bewegingsstelsel en hart- en vaatziekten dragen
het meest bij aan jaren geleefd met ziekte (YLD)
- Prevalentie: het aantal mensen dat een ziekte op een bepaald moment heeft
- Incidentie: het aantal mensen dat die ziekte in die periode krijgt (voor het eerst of opnieuw)
- Populatie-attributieve fractie: welk deel van alle gevallen van ziekte in de algemene bevolking
is toe te schrijven aan bepaalde risicofactor. Combineert frequentie waarmee risicofactor
voorkomt met de sterkte van het verband tussen risicofactor en gezondheidswinst
Preventie en screening
- Universele preventie: richt zich op algemene bevolking zonder
verhoogd risico op ziekte. Doel hiervan is kans op ontstaan van
ziekte of risicofactoren verminderen
- Selectieve preventie: richt zich (ongevraagd) op (hoog)risico
groepen. Doel is om gezondheid van specifieke risicogroepen te
bevorderen door uitvoeren van specifieke lokale, regionale of
landelijke preventieprogramma’s
àouderen griepvaccinatie geven: opportunistische selectieve preventie
- Geïndiceerde preventie: richt zich op individuen die nog geen gediagnosticeerde ziekte
hebben, maar wel risicofactoren of symptomen. Doel is om ontstaan van ziekte of verdere
gezondheidsschade te voorkomen door een interventie/behandeling
- Zorg gerelateerde preventie: richt zich op individuen met een ziekte of meerdere
gezondheidsproblemen. Doel is om individu te ondersteunen bij zelfredzaamheid, ziektelast te
reduceren en erger te voorkomen
- Collectieve preventie: gestructureerde aanpak gericht op preventie in de totale bevolking of
grote deelpopulaties. Voorbeelden: RVP, bevolkingsonderzoek naar borstkanker of wetten om
blootstelling aan tabak te verminderen
- Opportunistische preventie: ingezet bij personen waarbij hiervoor een goede aanleiding is.
Voorbeelden: advisering door huisarts over gezonder gedrag aan patiënt met overgewicht. Het
is minder eeectief dan collectieve preventie, omdat er een kleinere selectievere groep is
- Preventieparadox: kiezen voor veel mensen die laag risico lopen in preventie, vaak ten koste
van zorg voor individuen die hoog risico lopen. Op bevolkingsniveau heeft het grote
gezondheidswinst, maar op individueel niveau weinig gezondheidswinst
- Populatiebenadering: afspraak tussen ministerie van VWS en het bedrijfsleven om de
hoeveelheid vet, zout en calorieën in voedingsmiddelen te verminderen
- Hoog risico benadering: eerst wordt geïdentificeerd wie verhoogd risico heeft, en dan worden
maatregelen alleen op die groep gericht
- Maatregelen:
o Ziektepreventie: gericht op specifieke ziekten
§ Rijksvaccinatieprogramma
§ Screening
§ Infectieziektebestrijding
o Gezondheidsbescherming: beschermen voor specifieke risicofactoren
, § Wetgeving (alcoholverbod <18, rookverbod, verplichten autogordels)
§ Infrastructuur (aanleg fietspaden
§ Controle (bv. NWA)
o Gezondheidsbevordering: beïnvloeden gedrag/leefstijl
§ Kennisverspreiding (internet, folders)
§ Beïnvloeden omgevingsfactoren zoals
politiek, fysieke omgeving, sociaal,
economisch en cultureel
- Uitkomsten van preventie meten: sterfte, ziekte,
kosten, functioneren, welzijn, participatie
- Keuze hoog risico- of populatiebenadering is
afhankelijk van prevalentie, identificeerbaarheid en RR
van de hoog risicogroep
- Volksgezondheid Toekomst Verkenning (VTV) model: à
Sociale geneeskunde in de spreekkamer
- Gecombineerde leefstijl interventie (GLI): gericht op gezonde voeding, eetgewoontes en
bewegen zowel in groepsverband als individueel
- Chronische stress
o Verstoort hormonen (HPA-as): overgewicht, diabetes, HVZ, minder sterk
immuunsysteem, slapeloosheid, depressie
o Beïnvloedt hersenwerking: IQ 15 punten lager, minder lange termijn beslissingen, meer
gevoelig voor impulsen, moeilijker gezonde leefstijl, moeite met leefstijlverandering
o 21% van mensen met lage SES lijdt aan chronische stress
o 9% van mensen met hoge SES lijdt aan chronische stress
- Contextualizing care
o Beleid maken o.b.v 4 typen informaite: klinische staat
patiënt, evidence based beleid, voorkeuren patiënt,
context patiënt àcontextual error
o Vaardigheden: context rode vlag herkennen, rode vlag
onderzoeken/bevragen, context factoren die van invloed
zijn op behandeling bepalen met patiënt, meenemen
contaxt factoren in beleid
o Belemmeringen: lage self-eeicacy, te weinig training, te weinig rolmodellen, onduidelijk
of dit onderdeel is van mandaat, tijd van consult
- Fasen gedragsverandering
o Ongemotiveerd
o Gemotiveerd
o Actie
o Gedragsbehoud
Doelgroepen en vangnetfunctie
- Bemoeizorg: hulp voor mensen die hulp nodig hebben maar het niet accepteren, hulp voor
mensen die niet vinden dat ze ziek zijn maar het wel zijn, mensen die oordeel onbekwaam zijn
wat ziekte betreft, mensen die zorgmijdend zijn of niet weten hoe ze het moeten vinden
Naomi Janssen
Public Health
Introductie public health
- Publieke gezondheidszorg: bevorderen van volksgezondheid en
gelijke kans op gezondheid door collectieve interventies gericht
op gezondheidsbevordering, gezondheidsbescherming en
ziektepreventie
- Levensverwachting bij geboorte is een goede maat voor het
meten van gezondheid
- Zaken die invloed hebben op gezondheid: inkomen,
opleidingsniveau, woonplaats (en woning)
- Gezondheid wordt het meest beïnvloed door sociaal en economisch milieu (40%)
- Klinische zorg is maar 20% van de invloed op gezondheid
- Kerntaken publieke gezondheidszorg: monitoren van gezondheid, preventie en interventies,
gezondheidsbevordering, integraal gezondheidsbeleid, wet- en regelgeving, kwaliteit en
organisatie, GHOR, vangnetfunctie, R&D, beroepsgroepen en opleidingen
Internationale gezondheidsverschillen
- Ziektelast uitgedrukt in WHO ziekte categorieën:à
- Indicatoren wereldwijde gezondheidslast:
levensverwachting, kindersterfte, moedersterfte,
ziektelast, wereldbevolking
- DALY (disability adjusted life years): YLD (years lived
with disability) + YLL (years of life lost)
- Double burdon of disease: als er meer
ziektelast ontstaat door non-communicable
diseases, terwijl dat van communicable
disease nog niet daalt
- Triple burdon of disease: communicable, non-
communicable en diseases of rapid
urbanization and industrialisation
- Top 10 determinanten van ziektelast:
- Thomas McKeown theorie:
o Toename levensstandaard: betere voedingstoestand en minder infecties, sterftedaling
, o Invloed public health: hygiëne
maatregelen
o Invloed curatieve geneeskunde is
beperkt
o Onderbouwd door TBC
- Fases waarin een land zich kan
bevinden:à
- NL kwam in 1970 in fase 4
- Crisis: situatie waarin vitaal belang van samenleving is aangetast of dreigt te worden aangetast
- Ramp: zwaar ongeval of andere gebeurtenis waarbij het leven en
gezondheid van veel personen, milieu of grotere materiële belangen in
ernstige mate zijn geschaad of worden bedreigd. Hierbij is inzet van
diensten of organisaties vereist om dreiging weg te nemen of gevolgen
te beperken
- Incident: negatieve, onverwachte en onvoorziene gebeurtenis
- Klimaatmitigatie: de oorzaak van klimaatverandering aanpakken
- Klimaatadaptatie: de gevolgen van klimaatverandering aanpakken
- Regenboogmodel van Dahlgren & Whitehead: à
- Epistemic (in)justice:à
- AAAQ-criteria:
o Availability: zorg moet in voldoende mate beschikbaar zijn
o Accessibility: zorg moet toegankelijk zijn voor iedereen zonder discriminatie
o Acceptability: zorg moet respectvol aansluiten bij medisch ethische waarden, culturele
en genderverschillen
o Quality: zorg moet aansluiten bij wetenschappelijk en professionele principes
kwaliteitsstandaarden
- Nederland scoort hoog op werk, onderwijs, gezondheid en rechtsstaat
- Nederland scoort laag op klimaatverandering en ongelijkheid m/v
Nationale gezondheidsverschillen
- Model van Lalonde:
- Roken draagt voor 33% bij aan SES verschillen in
levensverwachting
- Sekse: genetische en fysiologische verschillen tussen
man en vrouw
- Gender: culturele en sociale verschillen tussen de verschillende genders
- Volgens het levensloopperspectief kan iemands gezondheid later in het leven sterk worden
beïnvloed door blootstellingen en gebeurtenissen eerder in het leven
- In Nederland is het verschil in levensverwachting tussen mensen met een hoge en lage
opleiding ongeveer zes jaar
, - Kanker en hart- en vaatziekten zijn verantwoordelijk voor meeste verlies aan levensjaren
àlongkanker is verantwoordelijk voor meeste verloren levensjaren (daarna coronaire
hartziekten en beroerte)
- Pyschische aandoeningen, aandoeningen aan bewegingsstelsel en hart- en vaatziekten dragen
het meest bij aan jaren geleefd met ziekte (YLD)
- Prevalentie: het aantal mensen dat een ziekte op een bepaald moment heeft
- Incidentie: het aantal mensen dat die ziekte in die periode krijgt (voor het eerst of opnieuw)
- Populatie-attributieve fractie: welk deel van alle gevallen van ziekte in de algemene bevolking
is toe te schrijven aan bepaalde risicofactor. Combineert frequentie waarmee risicofactor
voorkomt met de sterkte van het verband tussen risicofactor en gezondheidswinst
Preventie en screening
- Universele preventie: richt zich op algemene bevolking zonder
verhoogd risico op ziekte. Doel hiervan is kans op ontstaan van
ziekte of risicofactoren verminderen
- Selectieve preventie: richt zich (ongevraagd) op (hoog)risico
groepen. Doel is om gezondheid van specifieke risicogroepen te
bevorderen door uitvoeren van specifieke lokale, regionale of
landelijke preventieprogramma’s
àouderen griepvaccinatie geven: opportunistische selectieve preventie
- Geïndiceerde preventie: richt zich op individuen die nog geen gediagnosticeerde ziekte
hebben, maar wel risicofactoren of symptomen. Doel is om ontstaan van ziekte of verdere
gezondheidsschade te voorkomen door een interventie/behandeling
- Zorg gerelateerde preventie: richt zich op individuen met een ziekte of meerdere
gezondheidsproblemen. Doel is om individu te ondersteunen bij zelfredzaamheid, ziektelast te
reduceren en erger te voorkomen
- Collectieve preventie: gestructureerde aanpak gericht op preventie in de totale bevolking of
grote deelpopulaties. Voorbeelden: RVP, bevolkingsonderzoek naar borstkanker of wetten om
blootstelling aan tabak te verminderen
- Opportunistische preventie: ingezet bij personen waarbij hiervoor een goede aanleiding is.
Voorbeelden: advisering door huisarts over gezonder gedrag aan patiënt met overgewicht. Het
is minder eeectief dan collectieve preventie, omdat er een kleinere selectievere groep is
- Preventieparadox: kiezen voor veel mensen die laag risico lopen in preventie, vaak ten koste
van zorg voor individuen die hoog risico lopen. Op bevolkingsniveau heeft het grote
gezondheidswinst, maar op individueel niveau weinig gezondheidswinst
- Populatiebenadering: afspraak tussen ministerie van VWS en het bedrijfsleven om de
hoeveelheid vet, zout en calorieën in voedingsmiddelen te verminderen
- Hoog risico benadering: eerst wordt geïdentificeerd wie verhoogd risico heeft, en dan worden
maatregelen alleen op die groep gericht
- Maatregelen:
o Ziektepreventie: gericht op specifieke ziekten
§ Rijksvaccinatieprogramma
§ Screening
§ Infectieziektebestrijding
o Gezondheidsbescherming: beschermen voor specifieke risicofactoren
, § Wetgeving (alcoholverbod <18, rookverbod, verplichten autogordels)
§ Infrastructuur (aanleg fietspaden
§ Controle (bv. NWA)
o Gezondheidsbevordering: beïnvloeden gedrag/leefstijl
§ Kennisverspreiding (internet, folders)
§ Beïnvloeden omgevingsfactoren zoals
politiek, fysieke omgeving, sociaal,
economisch en cultureel
- Uitkomsten van preventie meten: sterfte, ziekte,
kosten, functioneren, welzijn, participatie
- Keuze hoog risico- of populatiebenadering is
afhankelijk van prevalentie, identificeerbaarheid en RR
van de hoog risicogroep
- Volksgezondheid Toekomst Verkenning (VTV) model: à
Sociale geneeskunde in de spreekkamer
- Gecombineerde leefstijl interventie (GLI): gericht op gezonde voeding, eetgewoontes en
bewegen zowel in groepsverband als individueel
- Chronische stress
o Verstoort hormonen (HPA-as): overgewicht, diabetes, HVZ, minder sterk
immuunsysteem, slapeloosheid, depressie
o Beïnvloedt hersenwerking: IQ 15 punten lager, minder lange termijn beslissingen, meer
gevoelig voor impulsen, moeilijker gezonde leefstijl, moeite met leefstijlverandering
o 21% van mensen met lage SES lijdt aan chronische stress
o 9% van mensen met hoge SES lijdt aan chronische stress
- Contextualizing care
o Beleid maken o.b.v 4 typen informaite: klinische staat
patiënt, evidence based beleid, voorkeuren patiënt,
context patiënt àcontextual error
o Vaardigheden: context rode vlag herkennen, rode vlag
onderzoeken/bevragen, context factoren die van invloed
zijn op behandeling bepalen met patiënt, meenemen
contaxt factoren in beleid
o Belemmeringen: lage self-eeicacy, te weinig training, te weinig rolmodellen, onduidelijk
of dit onderdeel is van mandaat, tijd van consult
- Fasen gedragsverandering
o Ongemotiveerd
o Gemotiveerd
o Actie
o Gedragsbehoud
Doelgroepen en vangnetfunctie
- Bemoeizorg: hulp voor mensen die hulp nodig hebben maar het niet accepteren, hulp voor
mensen die niet vinden dat ze ziek zijn maar het wel zijn, mensen die oordeel onbekwaam zijn
wat ziekte betreft, mensen die zorgmijdend zijn of niet weten hoe ze het moeten vinden
