Ontwikkelingspsychologie
2 open vragen (6p) (1 uit basislessen & 1 uit specialisatielessen)
20 meerkeuzevragen (w herleidt naar 14p)
1. Goed bijhouden want het is veel
2. DETAILS GOED LEREN
3. Termen kennen
Inhoudsopgave
Ontwikkeling van het kind ........................................................................................................................................... 1
Inleiding in de ontwikkeling van het kind ..................................................................................................................................... 1
Oriëntatie op de ontwikkelingspsychologie .................................................................................................................... 1
Reikwijdte van het vakgebied .......................................................................................................................................... 1
De invloed van cohorten op ontwikkeling .................................................................................................................. 2
Vraagstukken bij de thema’s van de ontwikkelingspsychologie ............................................................................ 3
Continue vs discontinue verandering ........................................................................................................................... 3
Kritieke en gevoelige perioden: de invloed van de omgeving ........................................................................... 3
Levensloopmodel versus focus op specifieke perioden ....................................................................................... 3
De relatieve invloed van nature en nurture op de ontwikkeling ...................................................................... 4
Theoretische perspectieven ................................................................................................................................................................. 5
Psychodynamisch perspectief: focus op innerlijke krachten ................................................................................... 5
De Psychoanalytische theorie van Freud .................................................................................................................... 5
Meningen over de psychoanalytische theorie .......................................................................................................... 6
De psychosociale theorie van Erikson.......................................................................................................................... 7
Meningen over het psychodynamisch perspectief.................................................................................................. 8
Verschillen tussen Freud en Erikson ............................................................................................................................ 8
Behavioristisch perspectief: focus op waarneembaar gedrag ................................................................................. 9
Klassieke conditionering .................................................................................................................................................... 9
Operante conditionering .................................................................................................................................................... 9
Sociaal cognitieve leertheorie: leren door imiteren ............................................................................................... 9
Meningen over het behavioristisch perspectief .....................................................................................................10
Het cognitief perspectief: kijken naar de oorsprong van ons begrip ..................................................................10
De cognitieve ontwikkelingstheorie van Piaget .....................................................................................................10
Meningen over Piagets theorie ......................................................................................................................................11
De informatieverwerkingstheorie ...............................................................................................................................11
Meningen over de informatieverwerkingstheorie................................................................................................11
Systematisch perspectief: brede visie op ontwikkeling ...........................................................................................12
De socioculturele theorie van Vygotsky ....................................................................................................................12
Meningen over Vygotsky’s theorie...............................................................................................................................12
Evolutionair perspectief .........................................................................................................................................................13
Meningen over het evolutionair perspectief ...........................................................................................................13
Waarom is ‘welk perspectief is het juiste’? de VERKEERDE vraag? ..............................................................13
Het begin van het leven (specialisatie) ........................................................................................................................................ 14
Erfelijkheid ...................................................................................................................................................................................14
Genen en chromosomen: de code van het leven ....................................................................................................14
Genetische advisering: de toekomst voorspellen aan de hand van genen .................................................14
De interactie tussen erfelijkheid en omgeving .............................................................................................................15
De rol van de omgeving: van genotype naar fenotype ........................................................................................15
Een antwoord op het nature-nurture-raadsel ........................................................................................................16
Kunnen genen de omgeving beïnvloeden? ...............................................................................................................17
a
, Prenatale groei en verandering...........................................................................................................................................17
De stadia van de prenatale periode: het begin van de ontwikkeling ............................................................17
Problemen rond de conceptie ........................................................................................................................................19
De prenatale omgeving: bedreigingen voor de ontwikkeling ..........................................................................19
De geboorte en het pasgeboren kind ............................................................................................................................................ 21
Geboorte (specialisatie) .........................................................................................................................................................21
Geboorte: van foetus tot pasgeborene .......................................................................................................................21
Complicaties tijdens de geboorte .......................................................................................................................................22
Premature baby’s: te vroeg, te klein ............................................................................................................................22
Postmature baby’s: te laat, te groot .............................................................................................................................23
Wat een pasgeboren baby allemaal kan ..........................................................................................................................23
Fysieke vaardigheden ........................................................................................................................................................23
Het leervermogen van de pasgeborene .....................................................................................................................24
Sociale vaardigheden: reageren op anderen ...........................................................................................................24
De babytijd....................................................................................................................................................................... 25
De fysieke ontwikkeling in de babytijd ........................................................................................................................................ 25
Groei en ontwikkeling .............................................................................................................................................................25
Fysieke groei: de snelle schreden van de babytijd................................................................................................25
integratie van de lichaamssystemen: de cycli van de babytijd ........................................................................25
De motorische ontwikkeling (specialisatie) ..................................................................................................................26
Reflexen: onze aangeboren fysieke vaardigheden ................................................................................................26
Motorische ontwikkeling bij baby’s: fysieke mijlpalen .......................................................................................27
De ontwikkeling van de zintuigen ......................................................................................................................................29
Gevoeligheid voor pijn en aanrakingen .....................................................................................................................29
Multimodale perceptie: de input van individuele zintuigen gecombineerd ..............................................29
Cognitieve ontwikkeling in de babytijd ....................................................................................................................................... 30
Cognitieve ontwikkeling volgens piaget..........................................................................................................................30
Belangrijke elementen van Piagets theorie..............................................................................................................30
De sensomotorische periode: de basis van de vroege cognitieve groei ......................................................31
Meningen over Piaget: steun en kritiek .....................................................................................................................34
De informatieverwerkingstheorie van cognitieve ontwikkeling..........................................................................34
Codering, opslag en terughalen: de grondslag van informatieverwerking ................................................34
Het geheugen in de babytijd ...........................................................................................................................................35
Cognitieve neurowetenschap van het geheugen ...................................................................................................35
Individuele verschillen in intelligentie ......................................................................................................................36
De wortels van onze taal (specialisatie) ..........................................................................................................................37
Prelinguale fase ....................................................................................................................................................................37
Praten tegen kleine kinderen: babytaal .....................................................................................................................37
De sociale ontwikkeling en de persoonlijkheidsontwikkeling in de babytijd.............................................................. 38
De basis van sociaal gedrag...................................................................................................................................................38
Emoties in de babytijd .......................................................................................................................................................38
De ontwikkeling van het ik ..............................................................................................................................................40
Social Referencing ...............................................................................................................................................................40
Theory of mind .....................................................................................................................................................................40
Relaties aangaan ........................................................................................................................................................................41
Hechting: het vormen van sociale banden................................................................................................................41
4 hechtingspatronen ..........................................................................................................................................................42
De totstandkoming van hechting: de rollen van de moeder en de vader....................................................44
Interactie met baby’s .........................................................................................................................................................45
Verschillen tussen baby’s.......................................................................................................................................................45
Persoonlijkheidsontwikkeling .......................................................................................................................................45
Temperament ........................................................................................................................................................................46
Gender ......................................................................................................................................................................................46
b
,De peuter- en kleutertijd ............................................................................................................................................ 48
De fysieke ontwikkeling in de peuter en kleutertijd (specialisatie) ................................................................................ 48
Fysieke groei ...............................................................................................................................................................................48
Het groeiende lichaam ......................................................................................................................................................48
De groeiende hersenen .....................................................................................................................................................48
De ontwikkeling van de zintuigen ................................................................................................................................48
Motorische ontwikkeling .......................................................................................................................................................49
Sekseverschillen...................................................................................................................................................................49
Zindelijk worden: hoe en wanneer? ............................................................................................................................49
De cognitieve ontwikkeling in de peuter- en kleutertijd ...................................................................................................... 49
De intellectuele ontwikkeling ..............................................................................................................................................49
Piaget: Het preoperationeel denken ...........................................................................................................................49
De 4 denkfouten in het preoperationele stadium .................................................................................................51
De sociale ontwikkeling en de persoonlijkheidsontwikkeling in de peuter en kleutertijd .................................... 53
Een antwoord op de vraag ‘Wie ben ik?’ .........................................................................................................................53
De persoonlijkheidsontwikkeling: conflicten oplossen ......................................................................................53
Genderidentiteit: het ontstaan van mannelijkheid en vrouwelijkheid ........................................................53
Vrienden en familie: het sociale leven van peuters en kleuters............................................................................55
Het ontstaan van vriendschappen ...............................................................................................................................55
De theory of mind van peuters en kleuters: begrijpen wat andere denken ..............................................55
Morele ontwikkeling en agressie........................................................................................................................................56
Het ontstaan van moreel besef: goed en fout in de maatschappij ..................................................................56
De schooltijd ................................................................................................................................................................... 58
De fysieke ontwikkeling in de schooltijd (specialisatie) ....................................................................................................... 58
Het groeiende lichaam ............................................................................................................................................................58
De fysieke ontwikkeling ...................................................................................................................................................58
De motorische ontwikkeling en de veiligheid van schoolkinderen.....................................................................58
Motorische vaardigheden: voortdurende verbetering .......................................................................................58
De cognitieve ontwikkeling in de schooltijd .............................................................................................................................. 58
De intellectuele ontwikkeling ..............................................................................................................................................58
De cognitieve ontwikkeling volgens Piaget..............................................................................................................58
Informatieverwerking in de schooltijd ......................................................................................................................60
De sociale ontwikkeling en de persoonlijkheidsontwikkeling in de schooltijd........................................................... 61
De ontwikkeling van het eigen ik .......................................................................................................................................61
De psychosociale ontwikkeling en zelfkennis in de schooltijd: vlijt vs minderwaardigheid .............61
Eigenwaarde: hoe kinderen een beeld van zichzelf ontwikkelen ..................................................................63
Relaties: vriendschappen in de schooltijd ......................................................................................................................64
Stadia van vriendschap: een veranderende kijk op vrienden ..........................................................................64
Gender en vriendschap: segregatie van de seksen in de schooltijd ..............................................................64
Adolescentie .................................................................................................................................................................... 66
De fysieke ontwikkeling in de adolescentie................................................................................................................................ 66
Fysieke rijping (specialisatie) ..............................................................................................................................................66
Groei in de adolescentie: het snelle tempo van de fysieke rijping .................................................................66
Puberteit: het begin van de seksuele rijping ...........................................................................................................66
Beeld van het eigen lichaam: reacties op fysieke veranderingen in de adolescentie ............................67
Vroege en late rijping: gevolgen....................................................................................................................................67
Bedreigingen voor het welzijn van de adolescenten .................................................................................................68
Drugs .........................................................................................................................................................................................68
Alcoholgebruik en -misbruik ..........................................................................................................................................68
Tabak: de gevaren van roken .........................................................................................................................................69
Seksualiteit .............................................................................................................................................................................70
c
, De cognitieve ontwikkeling in de adolescentie ........................................................................................................................ 71
De intellectuele ontwikkeling ..............................................................................................................................................71
Het formeel-operationeel stadium van piaget ........................................................................................................71
De informatieverwerkingstheorie: geleidelijke veranderingen in vermogens ........................................72
De adolescent als het middelpunt ................................................................................................................................73
De morele ontwikkeling .........................................................................................................................................................74
Kohlbergs theorie van morele ontwikkeling ...........................................................................................................74
Kritiek Kohlberg ...................................................................................................................................................................75
Schoolprestaties en cognitieve ontwikkeling................................................................................................................75
Naar het hoger onderwijs ................................................................................................................................................75
Gender en prestaties in het hoger onderwijs ..........................................................................................................75
Het kiezen van een beroep ....................................................................................................................................................76
De 3 perioden van Ginzberg............................................................................................................................................76
De 6 persoonlijkheidstypen van Holland ..................................................................................................................77
De sociale ontwikkeling en de persoonlijkheidsontwikkeling in de adolescentie ..................................................... 77
Identiteit: een antwoord op de vraag wie bent ik .......................................................................................................78
Zelfbeeld/ Eigenwaarde ...................................................................................................................................................78
Identiteitsvorming in de adolescentie..............................................................................................................................79
Marcia’s theorie van identiteitsontwikkeling: Erikson in een modern jasje .............................................79
Relaties en vrienden.................................................................................................................................................................80
Familiebanden: veranderende relaties binnen het gezin ..................................................................................80
Ouder-kind conflicten in de adolescentie .................................................................................................................81
Relaties met leeftijdgenoten: het belang van ‘erbij horen’ ................................................................................81
De volwassenheid.......................................................................................................................................................... 83
De fysieke ontwikkeling in de volwassenheid ........................................................................................................................... 83
Het climacterium .......................................................................................................................................................................83
Het vrouwelijk climacterium en de menopauze ....................................................................................................83
Het mannelijk climacterium ...........................................................................................................................................83
Psychologische reacties op het climacterium .........................................................................................................83
De cognitieve ontwikkeling in de volwassenheid .................................................................................................................... 84
Het postformeel denken .........................................................................................................................................................84
Realiteitsbetrokken ............................................................................................................................................................84
Relativerend...........................................................................................................................................................................84
Persoonlijk geïntegreerd ..................................................................................................................................................84
Creatief .....................................................................................................................................................................................84
Evolutie van intellectuele vermogens ..............................................................................................................................85
De sociale en persoonlijkheidsontwikkeling in de volwassenheid ................................................................................... 85
De psychosociale theorie van Erikson..............................................................................................................................85
De partnerrelatie .......................................................................................................................................................................86
Ouderschap ..................................................................................................................................................................................87
Ontwikkelingen in het gezin .................................................................................................................................................88
Beroepscarrière .........................................................................................................................................................................89
Zelfbeeld en eigenwaarde ......................................................................................................................................................89
De oudere volwassenheid/ ouderdom................................................................................................................... 91
Beeldvorming over ouderen ............................................................................................................................................................. 91
De fysieke ontwikkeling in de oudere volwassenheid............................................................................................................ 91
De cognitieve ontwikkeling in de oudere volwassenheid .................................................................................................... 92
Het klassieke intelligentieonderzoek ...............................................................................................................................92
Competent ouder worden......................................................................................................................................................93
d
2 open vragen (6p) (1 uit basislessen & 1 uit specialisatielessen)
20 meerkeuzevragen (w herleidt naar 14p)
1. Goed bijhouden want het is veel
2. DETAILS GOED LEREN
3. Termen kennen
Inhoudsopgave
Ontwikkeling van het kind ........................................................................................................................................... 1
Inleiding in de ontwikkeling van het kind ..................................................................................................................................... 1
Oriëntatie op de ontwikkelingspsychologie .................................................................................................................... 1
Reikwijdte van het vakgebied .......................................................................................................................................... 1
De invloed van cohorten op ontwikkeling .................................................................................................................. 2
Vraagstukken bij de thema’s van de ontwikkelingspsychologie ............................................................................ 3
Continue vs discontinue verandering ........................................................................................................................... 3
Kritieke en gevoelige perioden: de invloed van de omgeving ........................................................................... 3
Levensloopmodel versus focus op specifieke perioden ....................................................................................... 3
De relatieve invloed van nature en nurture op de ontwikkeling ...................................................................... 4
Theoretische perspectieven ................................................................................................................................................................. 5
Psychodynamisch perspectief: focus op innerlijke krachten ................................................................................... 5
De Psychoanalytische theorie van Freud .................................................................................................................... 5
Meningen over de psychoanalytische theorie .......................................................................................................... 6
De psychosociale theorie van Erikson.......................................................................................................................... 7
Meningen over het psychodynamisch perspectief.................................................................................................. 8
Verschillen tussen Freud en Erikson ............................................................................................................................ 8
Behavioristisch perspectief: focus op waarneembaar gedrag ................................................................................. 9
Klassieke conditionering .................................................................................................................................................... 9
Operante conditionering .................................................................................................................................................... 9
Sociaal cognitieve leertheorie: leren door imiteren ............................................................................................... 9
Meningen over het behavioristisch perspectief .....................................................................................................10
Het cognitief perspectief: kijken naar de oorsprong van ons begrip ..................................................................10
De cognitieve ontwikkelingstheorie van Piaget .....................................................................................................10
Meningen over Piagets theorie ......................................................................................................................................11
De informatieverwerkingstheorie ...............................................................................................................................11
Meningen over de informatieverwerkingstheorie................................................................................................11
Systematisch perspectief: brede visie op ontwikkeling ...........................................................................................12
De socioculturele theorie van Vygotsky ....................................................................................................................12
Meningen over Vygotsky’s theorie...............................................................................................................................12
Evolutionair perspectief .........................................................................................................................................................13
Meningen over het evolutionair perspectief ...........................................................................................................13
Waarom is ‘welk perspectief is het juiste’? de VERKEERDE vraag? ..............................................................13
Het begin van het leven (specialisatie) ........................................................................................................................................ 14
Erfelijkheid ...................................................................................................................................................................................14
Genen en chromosomen: de code van het leven ....................................................................................................14
Genetische advisering: de toekomst voorspellen aan de hand van genen .................................................14
De interactie tussen erfelijkheid en omgeving .............................................................................................................15
De rol van de omgeving: van genotype naar fenotype ........................................................................................15
Een antwoord op het nature-nurture-raadsel ........................................................................................................16
Kunnen genen de omgeving beïnvloeden? ...............................................................................................................17
a
, Prenatale groei en verandering...........................................................................................................................................17
De stadia van de prenatale periode: het begin van de ontwikkeling ............................................................17
Problemen rond de conceptie ........................................................................................................................................19
De prenatale omgeving: bedreigingen voor de ontwikkeling ..........................................................................19
De geboorte en het pasgeboren kind ............................................................................................................................................ 21
Geboorte (specialisatie) .........................................................................................................................................................21
Geboorte: van foetus tot pasgeborene .......................................................................................................................21
Complicaties tijdens de geboorte .......................................................................................................................................22
Premature baby’s: te vroeg, te klein ............................................................................................................................22
Postmature baby’s: te laat, te groot .............................................................................................................................23
Wat een pasgeboren baby allemaal kan ..........................................................................................................................23
Fysieke vaardigheden ........................................................................................................................................................23
Het leervermogen van de pasgeborene .....................................................................................................................24
Sociale vaardigheden: reageren op anderen ...........................................................................................................24
De babytijd....................................................................................................................................................................... 25
De fysieke ontwikkeling in de babytijd ........................................................................................................................................ 25
Groei en ontwikkeling .............................................................................................................................................................25
Fysieke groei: de snelle schreden van de babytijd................................................................................................25
integratie van de lichaamssystemen: de cycli van de babytijd ........................................................................25
De motorische ontwikkeling (specialisatie) ..................................................................................................................26
Reflexen: onze aangeboren fysieke vaardigheden ................................................................................................26
Motorische ontwikkeling bij baby’s: fysieke mijlpalen .......................................................................................27
De ontwikkeling van de zintuigen ......................................................................................................................................29
Gevoeligheid voor pijn en aanrakingen .....................................................................................................................29
Multimodale perceptie: de input van individuele zintuigen gecombineerd ..............................................29
Cognitieve ontwikkeling in de babytijd ....................................................................................................................................... 30
Cognitieve ontwikkeling volgens piaget..........................................................................................................................30
Belangrijke elementen van Piagets theorie..............................................................................................................30
De sensomotorische periode: de basis van de vroege cognitieve groei ......................................................31
Meningen over Piaget: steun en kritiek .....................................................................................................................34
De informatieverwerkingstheorie van cognitieve ontwikkeling..........................................................................34
Codering, opslag en terughalen: de grondslag van informatieverwerking ................................................34
Het geheugen in de babytijd ...........................................................................................................................................35
Cognitieve neurowetenschap van het geheugen ...................................................................................................35
Individuele verschillen in intelligentie ......................................................................................................................36
De wortels van onze taal (specialisatie) ..........................................................................................................................37
Prelinguale fase ....................................................................................................................................................................37
Praten tegen kleine kinderen: babytaal .....................................................................................................................37
De sociale ontwikkeling en de persoonlijkheidsontwikkeling in de babytijd.............................................................. 38
De basis van sociaal gedrag...................................................................................................................................................38
Emoties in de babytijd .......................................................................................................................................................38
De ontwikkeling van het ik ..............................................................................................................................................40
Social Referencing ...............................................................................................................................................................40
Theory of mind .....................................................................................................................................................................40
Relaties aangaan ........................................................................................................................................................................41
Hechting: het vormen van sociale banden................................................................................................................41
4 hechtingspatronen ..........................................................................................................................................................42
De totstandkoming van hechting: de rollen van de moeder en de vader....................................................44
Interactie met baby’s .........................................................................................................................................................45
Verschillen tussen baby’s.......................................................................................................................................................45
Persoonlijkheidsontwikkeling .......................................................................................................................................45
Temperament ........................................................................................................................................................................46
Gender ......................................................................................................................................................................................46
b
,De peuter- en kleutertijd ............................................................................................................................................ 48
De fysieke ontwikkeling in de peuter en kleutertijd (specialisatie) ................................................................................ 48
Fysieke groei ...............................................................................................................................................................................48
Het groeiende lichaam ......................................................................................................................................................48
De groeiende hersenen .....................................................................................................................................................48
De ontwikkeling van de zintuigen ................................................................................................................................48
Motorische ontwikkeling .......................................................................................................................................................49
Sekseverschillen...................................................................................................................................................................49
Zindelijk worden: hoe en wanneer? ............................................................................................................................49
De cognitieve ontwikkeling in de peuter- en kleutertijd ...................................................................................................... 49
De intellectuele ontwikkeling ..............................................................................................................................................49
Piaget: Het preoperationeel denken ...........................................................................................................................49
De 4 denkfouten in het preoperationele stadium .................................................................................................51
De sociale ontwikkeling en de persoonlijkheidsontwikkeling in de peuter en kleutertijd .................................... 53
Een antwoord op de vraag ‘Wie ben ik?’ .........................................................................................................................53
De persoonlijkheidsontwikkeling: conflicten oplossen ......................................................................................53
Genderidentiteit: het ontstaan van mannelijkheid en vrouwelijkheid ........................................................53
Vrienden en familie: het sociale leven van peuters en kleuters............................................................................55
Het ontstaan van vriendschappen ...............................................................................................................................55
De theory of mind van peuters en kleuters: begrijpen wat andere denken ..............................................55
Morele ontwikkeling en agressie........................................................................................................................................56
Het ontstaan van moreel besef: goed en fout in de maatschappij ..................................................................56
De schooltijd ................................................................................................................................................................... 58
De fysieke ontwikkeling in de schooltijd (specialisatie) ....................................................................................................... 58
Het groeiende lichaam ............................................................................................................................................................58
De fysieke ontwikkeling ...................................................................................................................................................58
De motorische ontwikkeling en de veiligheid van schoolkinderen.....................................................................58
Motorische vaardigheden: voortdurende verbetering .......................................................................................58
De cognitieve ontwikkeling in de schooltijd .............................................................................................................................. 58
De intellectuele ontwikkeling ..............................................................................................................................................58
De cognitieve ontwikkeling volgens Piaget..............................................................................................................58
Informatieverwerking in de schooltijd ......................................................................................................................60
De sociale ontwikkeling en de persoonlijkheidsontwikkeling in de schooltijd........................................................... 61
De ontwikkeling van het eigen ik .......................................................................................................................................61
De psychosociale ontwikkeling en zelfkennis in de schooltijd: vlijt vs minderwaardigheid .............61
Eigenwaarde: hoe kinderen een beeld van zichzelf ontwikkelen ..................................................................63
Relaties: vriendschappen in de schooltijd ......................................................................................................................64
Stadia van vriendschap: een veranderende kijk op vrienden ..........................................................................64
Gender en vriendschap: segregatie van de seksen in de schooltijd ..............................................................64
Adolescentie .................................................................................................................................................................... 66
De fysieke ontwikkeling in de adolescentie................................................................................................................................ 66
Fysieke rijping (specialisatie) ..............................................................................................................................................66
Groei in de adolescentie: het snelle tempo van de fysieke rijping .................................................................66
Puberteit: het begin van de seksuele rijping ...........................................................................................................66
Beeld van het eigen lichaam: reacties op fysieke veranderingen in de adolescentie ............................67
Vroege en late rijping: gevolgen....................................................................................................................................67
Bedreigingen voor het welzijn van de adolescenten .................................................................................................68
Drugs .........................................................................................................................................................................................68
Alcoholgebruik en -misbruik ..........................................................................................................................................68
Tabak: de gevaren van roken .........................................................................................................................................69
Seksualiteit .............................................................................................................................................................................70
c
, De cognitieve ontwikkeling in de adolescentie ........................................................................................................................ 71
De intellectuele ontwikkeling ..............................................................................................................................................71
Het formeel-operationeel stadium van piaget ........................................................................................................71
De informatieverwerkingstheorie: geleidelijke veranderingen in vermogens ........................................72
De adolescent als het middelpunt ................................................................................................................................73
De morele ontwikkeling .........................................................................................................................................................74
Kohlbergs theorie van morele ontwikkeling ...........................................................................................................74
Kritiek Kohlberg ...................................................................................................................................................................75
Schoolprestaties en cognitieve ontwikkeling................................................................................................................75
Naar het hoger onderwijs ................................................................................................................................................75
Gender en prestaties in het hoger onderwijs ..........................................................................................................75
Het kiezen van een beroep ....................................................................................................................................................76
De 3 perioden van Ginzberg............................................................................................................................................76
De 6 persoonlijkheidstypen van Holland ..................................................................................................................77
De sociale ontwikkeling en de persoonlijkheidsontwikkeling in de adolescentie ..................................................... 77
Identiteit: een antwoord op de vraag wie bent ik .......................................................................................................78
Zelfbeeld/ Eigenwaarde ...................................................................................................................................................78
Identiteitsvorming in de adolescentie..............................................................................................................................79
Marcia’s theorie van identiteitsontwikkeling: Erikson in een modern jasje .............................................79
Relaties en vrienden.................................................................................................................................................................80
Familiebanden: veranderende relaties binnen het gezin ..................................................................................80
Ouder-kind conflicten in de adolescentie .................................................................................................................81
Relaties met leeftijdgenoten: het belang van ‘erbij horen’ ................................................................................81
De volwassenheid.......................................................................................................................................................... 83
De fysieke ontwikkeling in de volwassenheid ........................................................................................................................... 83
Het climacterium .......................................................................................................................................................................83
Het vrouwelijk climacterium en de menopauze ....................................................................................................83
Het mannelijk climacterium ...........................................................................................................................................83
Psychologische reacties op het climacterium .........................................................................................................83
De cognitieve ontwikkeling in de volwassenheid .................................................................................................................... 84
Het postformeel denken .........................................................................................................................................................84
Realiteitsbetrokken ............................................................................................................................................................84
Relativerend...........................................................................................................................................................................84
Persoonlijk geïntegreerd ..................................................................................................................................................84
Creatief .....................................................................................................................................................................................84
Evolutie van intellectuele vermogens ..............................................................................................................................85
De sociale en persoonlijkheidsontwikkeling in de volwassenheid ................................................................................... 85
De psychosociale theorie van Erikson..............................................................................................................................85
De partnerrelatie .......................................................................................................................................................................86
Ouderschap ..................................................................................................................................................................................87
Ontwikkelingen in het gezin .................................................................................................................................................88
Beroepscarrière .........................................................................................................................................................................89
Zelfbeeld en eigenwaarde ......................................................................................................................................................89
De oudere volwassenheid/ ouderdom................................................................................................................... 91
Beeldvorming over ouderen ............................................................................................................................................................. 91
De fysieke ontwikkeling in de oudere volwassenheid............................................................................................................ 91
De cognitieve ontwikkeling in de oudere volwassenheid .................................................................................................... 92
Het klassieke intelligentieonderzoek ...............................................................................................................................92
Competent ouder worden......................................................................................................................................................93
d
