Hoofdstuk 10 Politieke strijd en emancipatie
1. Conservatisme en liberalisme
De Restauratie was een periode (1814-1830) in Europa na de ondergang van Napoleon I
(slag bij Waterloo). Tijdens het Congres van Wenen (grote internationale vergadering met de
overwinnaars) werden overal in Europa de door Frankrijk geïnstalleerde regeringen
vervangen door monarchieën: naar oud model. De koning werd weer de baas.
Restauratie: herstel van maatschappelijke en politieke verhoudingen van vóór de Franse
Revolutie (1814-1830)
De Ierse politicus Edmund Burke had al in zijn 'Reflections on the Revolution' uit 1790,
gewaarschuwd dat in Frankrijk de macht op straat zou komen liggen en dat een of andere
populaire generaal een poging zou doen de macht te grijpen. Chaos moest van wel uitlopen
op dictatuur. In feit erger dan het Oude Regime van voor 1789.
Burke was de mening toegedaan dat het strak vasthouden aan (eeuwen) oude rechten en
wetten, zoals de Magna Carta van 1215 in Engeland, een goede basis was geweest voor
een geleidelijk groeiende inspraak van burgers en het parlement.
De gebeurtenissen in Frankrijk lieten zien dan abstracte begrippen als 'vrijheid' en
'mensenrechten' geen stabiliteit boden. De begrippen werden misbruikt om het volk op te
stoken. Juist de voorspelde vrijheid van de burgers zou aangetast door het ingrijpen van
Franse militairen.
Inderdaad raakt het revolutionaire Frankrijk in 1792 in oorlog met de omringende staten en
veroverde het daarna verscheidene gebieden. In 1799 kwam zo Napoleon Bonaparte als
sterke man naar voren die vrijwel heel Europa onderwierp en uiteindelijk in Rusland
verslagen werd in 1814.
15 jaar Napoleon in Europa was een grote invloed geweest. Napoleon streefde naar een
mengeling van revolutionaire daden en autoritair bestuur.
- Hij had in de veroverde staten een eind gemaakt aan allerlei eeuwenoude privileges van de
adel.
- Traditionele vorsten werden vervangen door nieuwe staatshoofden (Veelal familieleden van
Napoleon)
- Er werden nieuwe grenzen getrokken, nieuwe wetten uitgevaardigd en nieuwe
bestuursfuncties ingevoerd.
Nu Napoleon was verslagen werd geprobeerd om zo veel mogelijk alles terug te draaien, ook
wel restaureren genoemd. Ook probeerde men nieuwe revoluties te voorkomen.
Tijdens het Congres Van Wenen (1814-1815) werden de landen het er samen over eens dat
vorsten die door Napoleon waren verdreven, in hun oude rechten moesten worden hersteld.
Maar ook moest het machtsoverwicht tussen de grote staten worden hersteld, daarom werd
Frankrijk omringd met enkele nieuwe sterke staten.
Conservatisme: behoudende politieke stroming die zich keerde tegen de maatschappelijke
vernieuwingen van de Franse Revolutie, het liberalisme en het socialisme
Liberalisme: politieke stroming die het opneemt voor de vrijheid van het individu tegenover
de macht van de staat
, Maar een echt herstel van het Oude Regime van voor 1789 bleek in de praktijk niet haalbaar.
De Conservatieven wilden de oude machthebbers terug hebben. Zij steunden de
Restauratie.
Maar er waren ook mensen die bleven geloven in een aantal idealen van de Franse
Revolutie. Zij weigerden te accepteren dat mensen op grond van hun geboorte wel macht
kregen en anderen niet. Zij vonden dat de burgers bij het bestuur moesten worden betrokken
en zij vonden enkele fundamentele rechten van groot belang zoals: de vrijheid van
meningsuiting, drukpers en vergadering. Deze rechten moesten in een grondwet worden
vastgelegd. Vanwege de nadruk op de vrijheden werden deze mensen liberalen genoemd.
Het succes van de Restauratie duurde niet lang. Overal in Europa wouden liberale burgers
meer inspraak en politieke vrijheden. In Frankrijk brak in 1830 een nieuwe revolutie uit. De
huidige koning werd toen verbannen door een ‘burgerkoning’ die de burgers meer rechten
gaf. In 1848 brak er een nieuwe golf van liberale revoluties in Europa uit. En zo kregen de
burgers steeds meer recht. Frankrijk, inmiddels al een republiek, was een van de eerste
landen die algemeen stemrecht voor mannen kreeg. Langzamerhand moesten vorsten en
adel hun macht afstaan aan de burgerij.
Maar nu de meerderheid van de gekozen volksvergadering de besluiten nam, hoe werden
dan de rechten van een minderheid veilig gesteld? Zou dat kunnen uitlopen tot een tirannie
van de meerderheid?
Het was de Engelse liberaal John Stuart Mill die op dit gevaar wees in zijn essay 'Om
Liberty', uit 1859. Hij pleitte juist voor een optimale vrijheid van het individu. Mensen met
afwijkende meningen waren belangrijk omdat zij de maatschappij uitdaagden en haar
daardoor verder konden brengen. Overheidsdwang daarentegen zou leiden tot
onderdrukking en economische achteruitgang. Alleen als gedrag gevaar opleverde voor
anderen mocht bij wet gehoorzaamheid worden afgedwongen.
1. Conservatisme en liberalisme
De Restauratie was een periode (1814-1830) in Europa na de ondergang van Napoleon I
(slag bij Waterloo). Tijdens het Congres van Wenen (grote internationale vergadering met de
overwinnaars) werden overal in Europa de door Frankrijk geïnstalleerde regeringen
vervangen door monarchieën: naar oud model. De koning werd weer de baas.
Restauratie: herstel van maatschappelijke en politieke verhoudingen van vóór de Franse
Revolutie (1814-1830)
De Ierse politicus Edmund Burke had al in zijn 'Reflections on the Revolution' uit 1790,
gewaarschuwd dat in Frankrijk de macht op straat zou komen liggen en dat een of andere
populaire generaal een poging zou doen de macht te grijpen. Chaos moest van wel uitlopen
op dictatuur. In feit erger dan het Oude Regime van voor 1789.
Burke was de mening toegedaan dat het strak vasthouden aan (eeuwen) oude rechten en
wetten, zoals de Magna Carta van 1215 in Engeland, een goede basis was geweest voor
een geleidelijk groeiende inspraak van burgers en het parlement.
De gebeurtenissen in Frankrijk lieten zien dan abstracte begrippen als 'vrijheid' en
'mensenrechten' geen stabiliteit boden. De begrippen werden misbruikt om het volk op te
stoken. Juist de voorspelde vrijheid van de burgers zou aangetast door het ingrijpen van
Franse militairen.
Inderdaad raakt het revolutionaire Frankrijk in 1792 in oorlog met de omringende staten en
veroverde het daarna verscheidene gebieden. In 1799 kwam zo Napoleon Bonaparte als
sterke man naar voren die vrijwel heel Europa onderwierp en uiteindelijk in Rusland
verslagen werd in 1814.
15 jaar Napoleon in Europa was een grote invloed geweest. Napoleon streefde naar een
mengeling van revolutionaire daden en autoritair bestuur.
- Hij had in de veroverde staten een eind gemaakt aan allerlei eeuwenoude privileges van de
adel.
- Traditionele vorsten werden vervangen door nieuwe staatshoofden (Veelal familieleden van
Napoleon)
- Er werden nieuwe grenzen getrokken, nieuwe wetten uitgevaardigd en nieuwe
bestuursfuncties ingevoerd.
Nu Napoleon was verslagen werd geprobeerd om zo veel mogelijk alles terug te draaien, ook
wel restaureren genoemd. Ook probeerde men nieuwe revoluties te voorkomen.
Tijdens het Congres Van Wenen (1814-1815) werden de landen het er samen over eens dat
vorsten die door Napoleon waren verdreven, in hun oude rechten moesten worden hersteld.
Maar ook moest het machtsoverwicht tussen de grote staten worden hersteld, daarom werd
Frankrijk omringd met enkele nieuwe sterke staten.
Conservatisme: behoudende politieke stroming die zich keerde tegen de maatschappelijke
vernieuwingen van de Franse Revolutie, het liberalisme en het socialisme
Liberalisme: politieke stroming die het opneemt voor de vrijheid van het individu tegenover
de macht van de staat
, Maar een echt herstel van het Oude Regime van voor 1789 bleek in de praktijk niet haalbaar.
De Conservatieven wilden de oude machthebbers terug hebben. Zij steunden de
Restauratie.
Maar er waren ook mensen die bleven geloven in een aantal idealen van de Franse
Revolutie. Zij weigerden te accepteren dat mensen op grond van hun geboorte wel macht
kregen en anderen niet. Zij vonden dat de burgers bij het bestuur moesten worden betrokken
en zij vonden enkele fundamentele rechten van groot belang zoals: de vrijheid van
meningsuiting, drukpers en vergadering. Deze rechten moesten in een grondwet worden
vastgelegd. Vanwege de nadruk op de vrijheden werden deze mensen liberalen genoemd.
Het succes van de Restauratie duurde niet lang. Overal in Europa wouden liberale burgers
meer inspraak en politieke vrijheden. In Frankrijk brak in 1830 een nieuwe revolutie uit. De
huidige koning werd toen verbannen door een ‘burgerkoning’ die de burgers meer rechten
gaf. In 1848 brak er een nieuwe golf van liberale revoluties in Europa uit. En zo kregen de
burgers steeds meer recht. Frankrijk, inmiddels al een republiek, was een van de eerste
landen die algemeen stemrecht voor mannen kreeg. Langzamerhand moesten vorsten en
adel hun macht afstaan aan de burgerij.
Maar nu de meerderheid van de gekozen volksvergadering de besluiten nam, hoe werden
dan de rechten van een minderheid veilig gesteld? Zou dat kunnen uitlopen tot een tirannie
van de meerderheid?
Het was de Engelse liberaal John Stuart Mill die op dit gevaar wees in zijn essay 'Om
Liberty', uit 1859. Hij pleitte juist voor een optimale vrijheid van het individu. Mensen met
afwijkende meningen waren belangrijk omdat zij de maatschappij uitdaagden en haar
daardoor verder konden brengen. Overheidsdwang daarentegen zou leiden tot
onderdrukking en economische achteruitgang. Alleen als gedrag gevaar opleverde voor
anderen mocht bij wet gehoorzaamheid worden afgedwongen.
