Hoorcolleges diagnostiek
Hoorcollege 1 – wat is diagnostiek + diagnostische cyclus
Wat is diagnostiek?
- Een systematische aanpak om problemen in kaart te brengen, te verhelderen en te
verklaren
- Om goed na te kunnen gaan wat er aan te doen is
- Nodig om grip te krijgen op de complexe werkelijkheid
Officiële definitie: de kunst van het ‘doorkennen’ van de mechanismen die bij een bepaald
individu, gegeven zijn/haar omgeving en aanleg, onder de huidige omstandigheden, leiden tot
klachten of disfunctioneren.
Nu: het hele proces van het onderzoeken van een probleem of situatie met het oog op het
verkrijgen van een uniek, gedetailleerd en voldoende compleet klinisch beeld, teneinde de
problemen van de hulpvrager en zijn/haar/hun situatie te begrijpen en verklaren met het oog op
gefundeerde advisering en probleemoplossing.
Wat is diagnostiek? (2)
- Het gehele proces van informatieverwerving en -verwerking ten behoeve van de
hulpverlening bij gedrags- of leerproblemen
- Meestal n.a.v. klachten, of in geval van risicofactoren of eerdere problemen om het
ontwikkelingsverloop te volgen; ook nodig bij wetenschappelijk onderzoek
- Screening, assessment en classificatie m.b.t. ontwikkeling, gedrag en functioneren
worden geïntegreerd tot een (klinisch) beeld om
o De problemen te begrijpen = onderkennen en verklaren
o Een advies te geven m.b.t. verdere begeleiding of behandeling
o Of om ontwikkeling te volgen
Orthopedagogische diagnostiek
- Kind/jongere als opvoedeling; in relatie tot zijn (beroeps) opvoeders/systeem
- (cliënt) systeem: gezin, pedagogische relaties, (werk)setting
- Systeemperspectief:
o Context (ouders en leerkracht/groepsleider)
o Wederzijdse beïnvloeding (relatie) tussen kind en context
o Transactioneel uitgangspunt
- Ontwikkelingsperspectief: in welke ontwikkelingsfase is het kind? (past het gedrag bij
het ontwikkelingsniveau?)
Doel van orthopedagogische diagnostiek: bijdragen tot het verminderen van een probleem of
het oplossen van een probleem.
- Niet alleen letten op risicofactoren, maar ook protectieve factoren (wat gaat goed,
hierop aansluiten en versterken)
- Empowerment (mogelijkheden om met problemen om te gaan) van cliënt systeem (bijv.
met gezin) vergroten
,Ontwikkeling
- Verstandelijke, cognitieve ontwikkeling
- Sociaal emotionele ontwikkeling
- Neuro-motorische ontwikkeling
- Groei en gezondheid
➔ Verloopt de ontwikkeling ‘normaal’?
Hoe voeren we diagnostiek uit?
1. Op basis van onze theoretische kennis over de factoren die van belang zijn voor
opvoeding en ontwikkeling
2. M.b.v. met een systematische aanpak; door gebruik van het hypothese toetsend model
en diagnostische cyclus
3. Classificatie systemen, zoals de DSM
DSM-5-TR
Classificatie vs diagnose
Diagnose: een gedetailleerd en omvattend beeld met een verklaring voor de problemen van de
cliënt en zijn/haar situatie, uitmondend in een advies
→ Meestal aan de hand van een classificatie (een soort cluster van symptomen binnen de DSM)
1. Diagnostic and Statistic Manual of Mental Disorders (DSM)
2. International Classification of Diseases (ICD)
Niet altijd classificatie mogelijk → met handelingsgerichte diagnostiek toch aanknopingspunten
geven (hulp is dan wel nodig)
Belangrijkste DSM-5-TR classificatie categorieën voor kinderen
- Neurobiologische ontwikkelingsstoornissen (ADHD, ASS, ticstoornissen)
- Disruptieve, impulsbeheersings- en andere gedragsproblemen (ODD, CD)
- Angststoornissen
- Depressie
- Psychotrauma en stressor gerelateerd
- Voedings- en eetstoornissen
- Stoornissen in de zindelijkheid
- Slaap waakstoornissen
- Anderen problemen → relatie problemen, opvoedingsproblemen, mishandeling,
onderwijs, werk, economische omstandigheden etc.
Voordelen DSM-5
- Communicatie → met doorverwijzen is het makkelijk om te zeggen in welk cluster aan
symptomen een kind binnen valt
- Systematisch onderzoek → gerichter onderzoek doen, hoe gaat het bij andere kinderen?
- Prognoses → hoe verloopt het bij andere kinderen met dezelfde combinatie aan
kenmerken? Hierdoor kan je makkelijker een voorspelling doen.
- Behandelingsmogelijkheden → we weten bij welke groep welke behandeling goed past
- Wetenschappelijk onderzoek → een specifieke groep gaan we onderzoeken of de
behandeling ook werkt
,Nadelen DSM-5
- Stigma
- Te simplificerend → reduceren tot één classificatie, is dat genoeg?
- Betrouwbaarheid → hoe zeker weet je dat iemand correct in een bepaald hokje plaatst?
Wat normaal is in de ene cultuur is misschien niet normaal in de andere cultuur. En dit
veranderd ook over tijd, bijv. homoseksualiteit.
De diagnostische cyclus
Systematische aanpak → 5 vragen/kapstokken
De diagnostische cyclus is gebaseerd op:
1. Empirische cyclus (de Groot)
o Wetenschappelijk onderzoek
o Hypothese toetsing
o Empirische gegevensverzameling
2. Regulatieve cyclus (Van Strien)
o Praktijk zorgverlening
o Het zorgverleningsproces is systematisch en in fases ingedeeld
o Sommige fases worden herhaald indien nodig
Theoretische achtergrond empirische cyclus
1. Observatie/oriëntatie op een theorie
2. Hypothese/predictie vanuit de theorie (bijv. op basis van deze symptomen denken we
dat het kind ADHD heeft)
3. Hypothese toetsing
4. Conclusie geldigheid van de theorie
Essentie: toetsing van de juistheid van beschrijving van de werkelijkheid
Regulatieve cyclus
1. Probleemherkenning
2. Probleemdefiniëring/diagnose
3. Kiezen van een behandeling
4. Plannen van de behandeling
5. Uitvoeren van de behandeling
6. Evaluatie
, Essentie: evaluatie van het effect van geboden hulp
In de praktijk (fases):
1. Aanmelding en intake = het eerste contact
2. Teamoverleg, voorlopige indicatiestelling (denkschema, oriënterend beeld)
3. Gericht onderzoek
4. Integratie: duidelijk beeld of meer info nodig? (cyclisch denkkader)
5. Planning van behandeling
6. Behandeling: verloop/respons, meer info nodig? (cyclisch denkkader)
7. Evaluatie
Hypothese: er is sprake van…
De diagnostische cyclus
Aanmelding: personalia → woonomstandigheden, risicofactoren, schooltype, culturele
achtergrond etc.
Klachtenanalyse → aanmeldings- en/of verwijzingsredenen, screening: eerste info m.b.t. de
problemen, daarna klachtenanalyse o.b.v. hulpvraag en informatie van de cliënt
Probleemanalyse → probleembeschrijving in vaktermen, probleemordening en benoeming
Onderkennende hypothese bevat een stelling dat er sprake is van een syndroom of classificatie
Hoorcollege 1 – wat is diagnostiek + diagnostische cyclus
Wat is diagnostiek?
- Een systematische aanpak om problemen in kaart te brengen, te verhelderen en te
verklaren
- Om goed na te kunnen gaan wat er aan te doen is
- Nodig om grip te krijgen op de complexe werkelijkheid
Officiële definitie: de kunst van het ‘doorkennen’ van de mechanismen die bij een bepaald
individu, gegeven zijn/haar omgeving en aanleg, onder de huidige omstandigheden, leiden tot
klachten of disfunctioneren.
Nu: het hele proces van het onderzoeken van een probleem of situatie met het oog op het
verkrijgen van een uniek, gedetailleerd en voldoende compleet klinisch beeld, teneinde de
problemen van de hulpvrager en zijn/haar/hun situatie te begrijpen en verklaren met het oog op
gefundeerde advisering en probleemoplossing.
Wat is diagnostiek? (2)
- Het gehele proces van informatieverwerving en -verwerking ten behoeve van de
hulpverlening bij gedrags- of leerproblemen
- Meestal n.a.v. klachten, of in geval van risicofactoren of eerdere problemen om het
ontwikkelingsverloop te volgen; ook nodig bij wetenschappelijk onderzoek
- Screening, assessment en classificatie m.b.t. ontwikkeling, gedrag en functioneren
worden geïntegreerd tot een (klinisch) beeld om
o De problemen te begrijpen = onderkennen en verklaren
o Een advies te geven m.b.t. verdere begeleiding of behandeling
o Of om ontwikkeling te volgen
Orthopedagogische diagnostiek
- Kind/jongere als opvoedeling; in relatie tot zijn (beroeps) opvoeders/systeem
- (cliënt) systeem: gezin, pedagogische relaties, (werk)setting
- Systeemperspectief:
o Context (ouders en leerkracht/groepsleider)
o Wederzijdse beïnvloeding (relatie) tussen kind en context
o Transactioneel uitgangspunt
- Ontwikkelingsperspectief: in welke ontwikkelingsfase is het kind? (past het gedrag bij
het ontwikkelingsniveau?)
Doel van orthopedagogische diagnostiek: bijdragen tot het verminderen van een probleem of
het oplossen van een probleem.
- Niet alleen letten op risicofactoren, maar ook protectieve factoren (wat gaat goed,
hierop aansluiten en versterken)
- Empowerment (mogelijkheden om met problemen om te gaan) van cliënt systeem (bijv.
met gezin) vergroten
,Ontwikkeling
- Verstandelijke, cognitieve ontwikkeling
- Sociaal emotionele ontwikkeling
- Neuro-motorische ontwikkeling
- Groei en gezondheid
➔ Verloopt de ontwikkeling ‘normaal’?
Hoe voeren we diagnostiek uit?
1. Op basis van onze theoretische kennis over de factoren die van belang zijn voor
opvoeding en ontwikkeling
2. M.b.v. met een systematische aanpak; door gebruik van het hypothese toetsend model
en diagnostische cyclus
3. Classificatie systemen, zoals de DSM
DSM-5-TR
Classificatie vs diagnose
Diagnose: een gedetailleerd en omvattend beeld met een verklaring voor de problemen van de
cliënt en zijn/haar situatie, uitmondend in een advies
→ Meestal aan de hand van een classificatie (een soort cluster van symptomen binnen de DSM)
1. Diagnostic and Statistic Manual of Mental Disorders (DSM)
2. International Classification of Diseases (ICD)
Niet altijd classificatie mogelijk → met handelingsgerichte diagnostiek toch aanknopingspunten
geven (hulp is dan wel nodig)
Belangrijkste DSM-5-TR classificatie categorieën voor kinderen
- Neurobiologische ontwikkelingsstoornissen (ADHD, ASS, ticstoornissen)
- Disruptieve, impulsbeheersings- en andere gedragsproblemen (ODD, CD)
- Angststoornissen
- Depressie
- Psychotrauma en stressor gerelateerd
- Voedings- en eetstoornissen
- Stoornissen in de zindelijkheid
- Slaap waakstoornissen
- Anderen problemen → relatie problemen, opvoedingsproblemen, mishandeling,
onderwijs, werk, economische omstandigheden etc.
Voordelen DSM-5
- Communicatie → met doorverwijzen is het makkelijk om te zeggen in welk cluster aan
symptomen een kind binnen valt
- Systematisch onderzoek → gerichter onderzoek doen, hoe gaat het bij andere kinderen?
- Prognoses → hoe verloopt het bij andere kinderen met dezelfde combinatie aan
kenmerken? Hierdoor kan je makkelijker een voorspelling doen.
- Behandelingsmogelijkheden → we weten bij welke groep welke behandeling goed past
- Wetenschappelijk onderzoek → een specifieke groep gaan we onderzoeken of de
behandeling ook werkt
,Nadelen DSM-5
- Stigma
- Te simplificerend → reduceren tot één classificatie, is dat genoeg?
- Betrouwbaarheid → hoe zeker weet je dat iemand correct in een bepaald hokje plaatst?
Wat normaal is in de ene cultuur is misschien niet normaal in de andere cultuur. En dit
veranderd ook over tijd, bijv. homoseksualiteit.
De diagnostische cyclus
Systematische aanpak → 5 vragen/kapstokken
De diagnostische cyclus is gebaseerd op:
1. Empirische cyclus (de Groot)
o Wetenschappelijk onderzoek
o Hypothese toetsing
o Empirische gegevensverzameling
2. Regulatieve cyclus (Van Strien)
o Praktijk zorgverlening
o Het zorgverleningsproces is systematisch en in fases ingedeeld
o Sommige fases worden herhaald indien nodig
Theoretische achtergrond empirische cyclus
1. Observatie/oriëntatie op een theorie
2. Hypothese/predictie vanuit de theorie (bijv. op basis van deze symptomen denken we
dat het kind ADHD heeft)
3. Hypothese toetsing
4. Conclusie geldigheid van de theorie
Essentie: toetsing van de juistheid van beschrijving van de werkelijkheid
Regulatieve cyclus
1. Probleemherkenning
2. Probleemdefiniëring/diagnose
3. Kiezen van een behandeling
4. Plannen van de behandeling
5. Uitvoeren van de behandeling
6. Evaluatie
, Essentie: evaluatie van het effect van geboden hulp
In de praktijk (fases):
1. Aanmelding en intake = het eerste contact
2. Teamoverleg, voorlopige indicatiestelling (denkschema, oriënterend beeld)
3. Gericht onderzoek
4. Integratie: duidelijk beeld of meer info nodig? (cyclisch denkkader)
5. Planning van behandeling
6. Behandeling: verloop/respons, meer info nodig? (cyclisch denkkader)
7. Evaluatie
Hypothese: er is sprake van…
De diagnostische cyclus
Aanmelding: personalia → woonomstandigheden, risicofactoren, schooltype, culturele
achtergrond etc.
Klachtenanalyse → aanmeldings- en/of verwijzingsredenen, screening: eerste info m.b.t. de
problemen, daarna klachtenanalyse o.b.v. hulpvraag en informatie van de cliënt
Probleemanalyse → probleembeschrijving in vaktermen, probleemordening en benoeming
Onderkennende hypothese bevat een stelling dat er sprake is van een syndroom of classificatie
