RECHTSVINDING
INLEIDING
1. Waarom dit opleidingsonderdeel?
Iets kunnen vs. iets goed kunnen: kwestie van kwaliteit
Recht = (ook) politiek → Politieke keuzes benoemen en kritisch evalueren
̶ Rechtsvinding: ‘juridische hermeneutiek’
̶ Hoe we uitleggen in het recht, d.i. hoe uitlegger inhoud/betekenis van het recht in
concreet geval bepaalt
‒ Hoe antwoord geven op vragen als:
– Moet Johan de fiets teruggeven aan Ibrahim?
– Mag ik hier meer dan 70 kilometer per uur rijden?
– Mocht Yasmina in 2020 haar hoofddoek ophouden in de rechtszaal?
̶ Vooronderstelling, uitgangspunten en technieken waaruit uitleggers kiezen
̶ Verhouding tot AR
̶ AR als basis? Vermeld op slide
Overzicht ‘rechtsvinding’
I. Twee perspectieven op (juridische) uitlegging
• Wat is (juridische) uitlegging?
• Twee visies
II. Uitlegging in staatkundig perspectief
1
, III. (Onmogelijk) onderscheid ‘rechtsfeiten’ en ‘rechtsregels’
IV. Constructie van rechtsfeiten
V. Constructie van rechtsregels
DEEL I: twee perspectieven op
juridische uitlegging
1. Wat is (juridische) Uitlegging?
Hoofdstuk 1: uitlegging: begripsomschrijving
Uitlegging in het algemeen
Omschrijving
Intuïtieve omschrijving: “uitlegging/interpretatie = het interpreteren van iets”
- Preciezer = het toeschrijven van een betekenis aan een interpretatievoorwerp
- Alternatief = activiteit die interpretans (‘betekenis’/’inhoud’) koppelt aan interpretandum
(interpretatievoorwerp)
Drie elementen
- Interpretandum
- = ‘brandstof’ voor interpretatie
- Synoniemen: interpretatievoorwerp, brongeheel
- Bv. geschreven teksten, gebaren, partituren, cijfers, potscherven, afbeeldingen…
- Interpretans
- = de ‘interpretatie’ die je aan interpretandum geeft
- Synoniemen: doelgeheel
- Bv. geschreven commentaar op tekst, betekenis die je hecht aan gebaar, commentaar
op wetsartikel
- Activiteit
= Handeling waarbij je combinatie tss de 2 legt
I’m en I’s?
Onmogelijk om op voorhand te zeggen of iets interpretandum (I’m) dan wel interpretans (I’s) is
- Gebaar?
2
, - Vaak I’m: zwaaien op straat → nog betekenis aan te hechten
- Ook I’s mogelijk: gehurkt rondspringen (om bv. ‘konijn’ uit te beelden), duim omhoog
om iets goed te keuren
Zie ook het begrip ‘definitie’
- Bv. ‘hond’ = “zoogdier uit de familie van de hondachtigen dat blaft en dat tot huisdier
is gemaakt vanwege zijn talenten om te jagen en te waken” (Van Dale)
- I waarbij definiens= de inhoud, betekenis wordt toegeschreven aan definiendum=
interpretatievoorwerp
I’m, I’s en referent
‒
= semiotische driehoek: verhouding interpretandum en
interpretans
‒ Chinese karakters linksonder(= significant of signifier)= de
vorm
datgene wat moet worden geinterpreteerd=
interpretandum
‒ Mentale voorstelling aan het teken (signifié of signified)=
inhoudelijke of betekenisaspect vh teken= interpretans de
denotans
‒ Entiteit opgeroepen door de betekenis= referent of
denotatum die werkelijk betstaat de denotatie
Concrete vormen van interpretatie
Overzicht
1. Semantische interpretatie
Zoudt u uw arm willen uitsteken? Prima, dank u.”
- “Arm” → bepaald lichaamsdeel
3
, - “Uw arm” → bepaald lichaamsdeel van toehoorder
- “Prima” → zeer goed/eerste
- “Uitsteken” → naar buiten brengen
Semantiek: studie van semantische betekenis
- = betekenissen van uitdrukkingen (dus: woorden en zinnen) los van context (‘letterlijke
betekenis’)
- Brengt in kaart aan welke referenten uitdrukkingen refereren
- “Arm”
- (1) Toestand van armoede;
- (2) een van de bovenste ledematen van het menselijk lichaam;
- (3) de leuning van een zitmeubel waarop het bovenste lidmaat kan rusten
Interpretans= cognitieve handelingen
Cognitie? “Vermogen om iets te leren of om ergens kennis van te nemen”
- Nodig om semantische betekenis te bepalen? Vermogen om kennis te nemen van de
relevante taalkundige conventies
- Dat vermogen + effectieve kennis → semantische betekenis
Cognitieve handeling: handeling die louter bestaat uit koppeling vermogen + effectieve kennis
- Dus: géén eigen keuzes (geen ‘volitieve’ handelingen)
- Andere voorbeelden
- 2+2=? (kennis relevante wiskundige regels)
- Sudoku (vermogen om logisch te redeneren + kennis sudokuregels)
Cognitieve handelingen → onweerlegbaar juiste interpretatieresultaten
Deductieve redenering
Anders verwoord: semantisch interpretatieproces = mechanisch of algoritmisch
- Deductieve redenering = redenering waarbij je tot (ondubbelzinnig) juiste conclusie komt,
louter door kennis te hebben van relevante (wiskundige, taalkundige…) conventies
- = zuivere kwestie van logica
4
INLEIDING
1. Waarom dit opleidingsonderdeel?
Iets kunnen vs. iets goed kunnen: kwestie van kwaliteit
Recht = (ook) politiek → Politieke keuzes benoemen en kritisch evalueren
̶ Rechtsvinding: ‘juridische hermeneutiek’
̶ Hoe we uitleggen in het recht, d.i. hoe uitlegger inhoud/betekenis van het recht in
concreet geval bepaalt
‒ Hoe antwoord geven op vragen als:
– Moet Johan de fiets teruggeven aan Ibrahim?
– Mag ik hier meer dan 70 kilometer per uur rijden?
– Mocht Yasmina in 2020 haar hoofddoek ophouden in de rechtszaal?
̶ Vooronderstelling, uitgangspunten en technieken waaruit uitleggers kiezen
̶ Verhouding tot AR
̶ AR als basis? Vermeld op slide
Overzicht ‘rechtsvinding’
I. Twee perspectieven op (juridische) uitlegging
• Wat is (juridische) uitlegging?
• Twee visies
II. Uitlegging in staatkundig perspectief
1
, III. (Onmogelijk) onderscheid ‘rechtsfeiten’ en ‘rechtsregels’
IV. Constructie van rechtsfeiten
V. Constructie van rechtsregels
DEEL I: twee perspectieven op
juridische uitlegging
1. Wat is (juridische) Uitlegging?
Hoofdstuk 1: uitlegging: begripsomschrijving
Uitlegging in het algemeen
Omschrijving
Intuïtieve omschrijving: “uitlegging/interpretatie = het interpreteren van iets”
- Preciezer = het toeschrijven van een betekenis aan een interpretatievoorwerp
- Alternatief = activiteit die interpretans (‘betekenis’/’inhoud’) koppelt aan interpretandum
(interpretatievoorwerp)
Drie elementen
- Interpretandum
- = ‘brandstof’ voor interpretatie
- Synoniemen: interpretatievoorwerp, brongeheel
- Bv. geschreven teksten, gebaren, partituren, cijfers, potscherven, afbeeldingen…
- Interpretans
- = de ‘interpretatie’ die je aan interpretandum geeft
- Synoniemen: doelgeheel
- Bv. geschreven commentaar op tekst, betekenis die je hecht aan gebaar, commentaar
op wetsartikel
- Activiteit
= Handeling waarbij je combinatie tss de 2 legt
I’m en I’s?
Onmogelijk om op voorhand te zeggen of iets interpretandum (I’m) dan wel interpretans (I’s) is
- Gebaar?
2
, - Vaak I’m: zwaaien op straat → nog betekenis aan te hechten
- Ook I’s mogelijk: gehurkt rondspringen (om bv. ‘konijn’ uit te beelden), duim omhoog
om iets goed te keuren
Zie ook het begrip ‘definitie’
- Bv. ‘hond’ = “zoogdier uit de familie van de hondachtigen dat blaft en dat tot huisdier
is gemaakt vanwege zijn talenten om te jagen en te waken” (Van Dale)
- I waarbij definiens= de inhoud, betekenis wordt toegeschreven aan definiendum=
interpretatievoorwerp
I’m, I’s en referent
‒
= semiotische driehoek: verhouding interpretandum en
interpretans
‒ Chinese karakters linksonder(= significant of signifier)= de
vorm
datgene wat moet worden geinterpreteerd=
interpretandum
‒ Mentale voorstelling aan het teken (signifié of signified)=
inhoudelijke of betekenisaspect vh teken= interpretans de
denotans
‒ Entiteit opgeroepen door de betekenis= referent of
denotatum die werkelijk betstaat de denotatie
Concrete vormen van interpretatie
Overzicht
1. Semantische interpretatie
Zoudt u uw arm willen uitsteken? Prima, dank u.”
- “Arm” → bepaald lichaamsdeel
3
, - “Uw arm” → bepaald lichaamsdeel van toehoorder
- “Prima” → zeer goed/eerste
- “Uitsteken” → naar buiten brengen
Semantiek: studie van semantische betekenis
- = betekenissen van uitdrukkingen (dus: woorden en zinnen) los van context (‘letterlijke
betekenis’)
- Brengt in kaart aan welke referenten uitdrukkingen refereren
- “Arm”
- (1) Toestand van armoede;
- (2) een van de bovenste ledematen van het menselijk lichaam;
- (3) de leuning van een zitmeubel waarop het bovenste lidmaat kan rusten
Interpretans= cognitieve handelingen
Cognitie? “Vermogen om iets te leren of om ergens kennis van te nemen”
- Nodig om semantische betekenis te bepalen? Vermogen om kennis te nemen van de
relevante taalkundige conventies
- Dat vermogen + effectieve kennis → semantische betekenis
Cognitieve handeling: handeling die louter bestaat uit koppeling vermogen + effectieve kennis
- Dus: géén eigen keuzes (geen ‘volitieve’ handelingen)
- Andere voorbeelden
- 2+2=? (kennis relevante wiskundige regels)
- Sudoku (vermogen om logisch te redeneren + kennis sudokuregels)
Cognitieve handelingen → onweerlegbaar juiste interpretatieresultaten
Deductieve redenering
Anders verwoord: semantisch interpretatieproces = mechanisch of algoritmisch
- Deductieve redenering = redenering waarbij je tot (ondubbelzinnig) juiste conclusie komt,
louter door kennis te hebben van relevante (wiskundige, taalkundige…) conventies
- = zuivere kwestie van logica
4
