Het cinematografisch dispositief ofwel the apparatus is volgens de mediawetenschapper Jean-Louis
Baudry (jaren zeventig) op te delen in 3 onderdelen:
1. De film zelf en de filmapparatuur.
2. De omstandigheden waarin de film wordt waargenomen. Deze theorie komt oorspronkelijk uit
de jaren zeventig; met dit tweede punt wordt dan ook voornamelijk de bioscoop bedoeld.
3. De psychische mechanismen die werkzaam zijn in het hoofd van de toeschouwer.
Deze drie punten samen vormen het werkelijkheids-effect van de filmische illusie. Een voorbeeld
van de filmische illusie is de driedimensionaliteit van de op het (platte) filmdoek afgebeelde wereld.
Het was lange tijd kenmerkend voor de apparatus-theorie dat:
De klassieke cinema – oftewel de lange, verhalende films uit het midden van de twintigste eeuw
die vertoond werden in bioscopen – als richtpunt werd genomen.
De toeschouwer wordt benaderd als een theoretische constructie of model: de zogeheten
spectator. Men zag ze dus niet als ‘echte mensen’. Daarnaast gaan men ok uit van een standaard
functioneren van de samenleving. Deze was gebaseerd op het Marxisme en dan met name de
interpretatie van Althusser. Hij meende dat de bestaande machtsverhoudingen (volgens Marx: het
kapitalisme staat boven de armere arbeiders) zich in elke culturele vorm worden gereproduceerd
en dat deze nooit veranderen. Daarmee is het idee van de spectator dus niet gehistoriseerd.
Spectator werd analytisch beschreven als een afgeleide van de drie elementen van het
cinematografisch dispositief. De wetenschappers beschreven films, filmtechniek, de
omstandigheden van vertoning en psychische mechanismen, om dan van daaruit af te leiden hoe
‘de spectator’ bepaalde films had beleefd en geïnterpreteerd. Ze zochten niet naar empirische
gegevens over filmbeleving en filminterpretatie door “echte” toeschouwers van vlees en bloed.
De apparatus-theorie anno nu:
Zowel het dispositief als de spectator zijn nu wel gehistoriseerd. Het veranderen van tijd en context
wordt nu wel meegewogen. Dit heeft een aantal gevolgen gehad voor de gebruikte begrippen en
voor de manier waarop het verhaal over de introductie van film verteld wordt:
Er wordt nu gesproken van dispositieven in plaats van één dispositief. Men is nu van mening dat
op elk moment en op elke plaats een ander dispositief kan bestaan.
Er wordt nu gesproken van ‘vormen van spectatorship’ in plaats van ‘dé’ spectator. Verder heeft
men het nu ook over audiences: oftewel echte, empirisch gedocumenteerde publieken in plaats
van theoretische modellen van toeschouwers.
Het begrip audience ligt inmiddels onder vuur, omdat het mediaconsumenten nog steeds te veel
als homogeen collectief en als ‘ontvangende’, relatief passieve partij neerzet. Er vindt een
verschuiving naar begrippen als user en prosumer.
Het verhaal over de introductie van film wordt nu ingebed in een lange termijn geschiedenis van
dispositieven en vormen van spectatorship, gesitueerd in concrete historische contexten.
Baudry (jaren zeventig) op te delen in 3 onderdelen:
1. De film zelf en de filmapparatuur.
2. De omstandigheden waarin de film wordt waargenomen. Deze theorie komt oorspronkelijk uit
de jaren zeventig; met dit tweede punt wordt dan ook voornamelijk de bioscoop bedoeld.
3. De psychische mechanismen die werkzaam zijn in het hoofd van de toeschouwer.
Deze drie punten samen vormen het werkelijkheids-effect van de filmische illusie. Een voorbeeld
van de filmische illusie is de driedimensionaliteit van de op het (platte) filmdoek afgebeelde wereld.
Het was lange tijd kenmerkend voor de apparatus-theorie dat:
De klassieke cinema – oftewel de lange, verhalende films uit het midden van de twintigste eeuw
die vertoond werden in bioscopen – als richtpunt werd genomen.
De toeschouwer wordt benaderd als een theoretische constructie of model: de zogeheten
spectator. Men zag ze dus niet als ‘echte mensen’. Daarnaast gaan men ok uit van een standaard
functioneren van de samenleving. Deze was gebaseerd op het Marxisme en dan met name de
interpretatie van Althusser. Hij meende dat de bestaande machtsverhoudingen (volgens Marx: het
kapitalisme staat boven de armere arbeiders) zich in elke culturele vorm worden gereproduceerd
en dat deze nooit veranderen. Daarmee is het idee van de spectator dus niet gehistoriseerd.
Spectator werd analytisch beschreven als een afgeleide van de drie elementen van het
cinematografisch dispositief. De wetenschappers beschreven films, filmtechniek, de
omstandigheden van vertoning en psychische mechanismen, om dan van daaruit af te leiden hoe
‘de spectator’ bepaalde films had beleefd en geïnterpreteerd. Ze zochten niet naar empirische
gegevens over filmbeleving en filminterpretatie door “echte” toeschouwers van vlees en bloed.
De apparatus-theorie anno nu:
Zowel het dispositief als de spectator zijn nu wel gehistoriseerd. Het veranderen van tijd en context
wordt nu wel meegewogen. Dit heeft een aantal gevolgen gehad voor de gebruikte begrippen en
voor de manier waarop het verhaal over de introductie van film verteld wordt:
Er wordt nu gesproken van dispositieven in plaats van één dispositief. Men is nu van mening dat
op elk moment en op elke plaats een ander dispositief kan bestaan.
Er wordt nu gesproken van ‘vormen van spectatorship’ in plaats van ‘dé’ spectator. Verder heeft
men het nu ook over audiences: oftewel echte, empirisch gedocumenteerde publieken in plaats
van theoretische modellen van toeschouwers.
Het begrip audience ligt inmiddels onder vuur, omdat het mediaconsumenten nog steeds te veel
als homogeen collectief en als ‘ontvangende’, relatief passieve partij neerzet. Er vindt een
verschuiving naar begrippen als user en prosumer.
Het verhaal over de introductie van film wordt nu ingebed in een lange termijn geschiedenis van
dispositieven en vormen van spectatorship, gesitueerd in concrete historische contexten.
