Samenvatting Nederlands in de bovenbouw
Boeken: Portaal, Spelling, aanvankelijk en
technisch lezen.
,Aanvankelijk en technisch lezen
Hoofdstuk 2 – Het leesproces
2.1. Lezen als informatieverwerking
De meeste volwassen lezen zonder problemen een tekst omdat het
geautomatiseerd is. Als je kinderen wil leren lesgeven moet je het leerproces
begrijpen.
Lezen als informatieverwerking
Het lezen van een tekst is ingewikkeld.
In het begin zal het proces langzaam verlopen maar aan het einde van de
basisschool kunnen ze het. Er zijn verbanden met letters waardoor ze woorden
worden en de betekenen weer dingen. Deze verbanden hebben verschillende
niveaus van informatieverwerking.
Informatieniveaus
Visueel niveau
De lezer herkent letters aan de speciale vorm van de letters. Het is ook de
combinatie van letters waardoor een lezer een woord herkent.
Een beginnende lezer leest vooral losse letters, een geoefende lezer leest
grotere gehelen.
De visuele informatie van een letter zit niet alleen in de vorm van losse letter
maar ook de combinaties ervan. Kinderen die leren lezen zien al volgorde in
de letters. Ze zien tussen alle woorden snel hun eigen naam staan.
Begin van lezen: meest gebruik van informatie afzonderlijke letters daarna
clusters.
Aanvankelijk: ze maken gebruik van het visuele niveau.
Voortgezet technisch lezen: andere niveaus van informatieverwerking.
Fonemen: betekenis onderscheidende spraakklanken.
Hetzelfde foneem maar verschillende spraakklanken: EU – deur – neus
Kinderen vinden het lastig om fonemen te herkennen (te abstract)
Grafeem: Een letter of lettercombinatie die een foneem weergeeft.
Kinderen vinden het lastig om te herkennen welke letters samen een grafeem
vormen.
Klankzuivere woorden: Woorden waarin het foneem door het normale grafeem
wordt weergegeven.
Morfologisch niveau
Morfologie = de manier waarop een woord is opgebouwd.
De lezer maakt gebruik van de kennis van de opbouw het woord om woorden
te lezen.
Semantisch niveau
Semantisch = betekenis van een woord
Als de lezer de betekenis van een woord gebruikt voor het lezen. (Om tot een
interpretatie te komen)
Syntactisch niveau
,De lezer gebruikt de relaties tussen woorden, woordgroepen en
zinnen om woorden te decoderen. De volgorde van de woorden kan
namelijk bepalend zijn voor de betekenis. Een lezer maakt
constant gebruik van syntactische informatie en is bezig met
verbanden leggen.
Modellen
Er bestaan verschillende opvattingen en modellen over de manier waarop de
verschillende niveaus informatie verwerken.
Bottom-upmodel
De lezer leest eerst letters, vervolgens woorden en tot slot een hele zin.
Volgens dit model begint een lezer met het visuele niveau. Eerst herken je de
letters, opbouw van woorden en woordgroepen en als laatste wordt er een
betekenis aan toegekend. Hoe meer ervaring hoe sneller dit proces verloopt.
Volgens deze opvatting is het leesproces een kwestie van waarnemen van
letter voor letter en woord voor woord.
Top-downmodel
Voorspellen van wat er staat, waarna de lezer controleert of dat wel klopt.
Volgens dit model starten de leesprocessen juist op de hoge
informatieniveaus. De waarneming van afzonderlijke letters en woorden
wordt beïnvloed door de verwachting van de lezers.
Het top-down model vat het lezen op als een proces van voorspellen,
selecteren en toetsen.
Een lezer kijkt dus globaal naar een zin behalve als bij het toetsen niet het
juiste eruit komt dan moet de lezer daadwerkelijk naar de woorden gaan
kijken.
Het top-down model geeft ook geen duidelijk analyse van het leesproces.
Lezer kunnen namelijk niet heel precies voorspellen.
Interactie model
Een wisselwerking tussen de twee bovenstaande modellen. De lezer wisselt af;
woord voor woord lezen en voorspellend lezen.
Bij het lezen is het vaak een wisselwerking tussen de visuele informatie en de
kennis die de lezer al heeft over het onderwerp.
Fonologisch coherentiemodel
Dit model gaat uit van het geheugen van de lezer. In een netwerk met knopen
zit kennis van spraakklanken, letters en woordbetekenissen opgeslagen. Bij
het leesproces is er een wisselwerking tussen deze informatie.
Verschillende soorten knopen in ons geheugen:
1. Foneemknopen (spraakklanken)
2. Letterknopen (kennis van letters)
3. Semantische knopen (betekenis).
2.2. Leesstrategieën
, Informatieniveau Leesstrategieën
Visueel niveau De elementaire leeshandeling
Visueel niveau Lezen met behulp van clusters en
spellingpatronen
Visueel niveau Lezen met behulp van visuele woordvorm
Morfologisch niveau Lezen met behulp van morfologische analyse
Semantisch en syntactisch Lezen met behulp van de context
niveau
1. Elementaire leeshandeling
Als een kind letter of letter leest noemen we dit ‘elementair’ omdat het de
basistechniek is binnen het leren lezen. De elementaire leeshandeling is de
basishandeling van leren lezen: het verklanken van eenvoudige woorden.
Als een kind letter voor letter leest, dan maakt het gebruik van de
elementaire leeshandeling. Deze handeling bestaat uit drie stappen:
1. Van links naar rechts koppelen van fonemen aan grafemen.
a. Werken volgens de leesrichting
b. Visuele analyse in grafemen
c. Koppelen van foneem aan grafeem
d. Fonemen op volgorde onthouden
2. Auditieve synthese (hakken en plakken)
3. Betekenis geven
Elementaire leeshandeling
Geschreven Visuele Van links naar rechts Gesproken
woord analyse koppelen van fonemen aan woord
Auditieve grafemen
synthese
Input Output
Gesproken Auditieve Onthouden Koppeling Geschreven
woord analyse volgorde foneem/grafe woord
fonemen em
Elementaire spellinghandeling
2. Lezen met behulp van clusters en spellingspatronen
Als kinderen combinaties van medeklinkers (clusters) of combinaties van
klinkers en medeklinkers (spellingpatronen) gaan gebruiken om woorden te
lezen.
Cluster combinatie van medeklinkers bijv. str, spr of kl
Spellingspatroon combinatie van zowel klinkers als medeklinkers bijv. open,
aan Je kunt het ook gebruiken om niet klankzuivere woorden te ontcijferen.
Dit noem je indirecte woordherkenning via visuele synthese.
3. Lezen met behulp van visuele woordvorm
Kinderen lezen woorden met behulp van de visuele woordvorm, het woord wordt
meteen herkent.
Deze leesstrategie noemen we ook wel de directe woordherkenning. Deze
, strategie past goed bij de manier van waarnemen van kinderen en is eenvoudig.
Volwassen gebruiken dit soms ook. Het is een strategie waardoor je snel en
efficiënt gaat lezen. Deze strategie is wel lastig voor de beginnende lezer omdat
kinderen nog geen letterkennis hebben.
4. Lezen met behulp van morfologische analyse
Kinderen maken gebruik van de kennis die ze al hebben van de opbouw van
woorden (voor- en achtervoegsels). Kinderen maken gebruik van morfemen
(letters of combinaties die een betekenis hebben)
Morfeem = Als een letter of een combinatie van letters een betekenis heeft. Bij
het lezen van langere woorden maken we hier gebruik van.
Lezen met behulp van morfologische analyse en lezen van cluster en
spellingspatronen gaan beide om het herkennen van lettercombinaties. Alleen
gaat het bij de clusters en protonen om combinaties zonder betekenis en bij
morfologische analyse om woorden met een betekenis.
5. Lezen met behulp van een context
Kinderen gebruiken grammaticale kennis van zinsstructuren en de betekenis van
woorden bij het lezen. Je raadt wat er gaat komen in een zin. Vooraf geoefende
lezers.
Lezen met behulp van context is goed voor begrijpend lezen. Voor technisch
lezen is het minder geschikt. Zwakke lezers maken vaak gebruik van context en
hierdoor maken ze fouten.
2.3. Flexibel gebruik van leesstrategieën
Ervaren lezers maken nooit gebruik van maar 1 leesstrategie. Door leeservaring
kun je verschillende woorden in een keer waarnemen en zo bereik je een hogere
leessnelheid. Meestal lees je met behulp van visuele woordvorm en context. Als
je een onbekend woord tegenkomt zoals pyridoxine, zal je overschakelen op
clusters en spellingspatronen. Als kinderen nog niet zo goed zijn in lezen of net
beginnen maken ze gebruik van de elementaire leeshandeling (dit is de
basisstrategie).
Na 10 maanden kunnen kinderen gebruik maken van visuele,
morfologische of context. En als ze het lastig vinden kunnen ze nog
gebruik maken van de elementaire leeshandeling of clusters en
spellingspatronen.
Leesproblemen
Spellende lezers kinderen de moeite hebben met het direct herkennen van
woorden. De kinderen houden wat langer vast aan de elementaire
leeshandeling of clusters en spellingspatronen.
Radende lezers Kinderen die te vlug van de elementaire leeshandeling afstappen
en overstappen op leesstrategieën (visueel of context). Ze maken hierdoor
fouten als het veranderen van het woord rillen in bang. Ook als ze woorden nog
niet kennen gaan kinderen raden.
Radende kinderen lezen voornamelijk op de top-down manier en spellende lezers
op de bottom-up manier.
2.4. Deelvaardigheden van lezers
Boeken: Portaal, Spelling, aanvankelijk en
technisch lezen.
,Aanvankelijk en technisch lezen
Hoofdstuk 2 – Het leesproces
2.1. Lezen als informatieverwerking
De meeste volwassen lezen zonder problemen een tekst omdat het
geautomatiseerd is. Als je kinderen wil leren lesgeven moet je het leerproces
begrijpen.
Lezen als informatieverwerking
Het lezen van een tekst is ingewikkeld.
In het begin zal het proces langzaam verlopen maar aan het einde van de
basisschool kunnen ze het. Er zijn verbanden met letters waardoor ze woorden
worden en de betekenen weer dingen. Deze verbanden hebben verschillende
niveaus van informatieverwerking.
Informatieniveaus
Visueel niveau
De lezer herkent letters aan de speciale vorm van de letters. Het is ook de
combinatie van letters waardoor een lezer een woord herkent.
Een beginnende lezer leest vooral losse letters, een geoefende lezer leest
grotere gehelen.
De visuele informatie van een letter zit niet alleen in de vorm van losse letter
maar ook de combinaties ervan. Kinderen die leren lezen zien al volgorde in
de letters. Ze zien tussen alle woorden snel hun eigen naam staan.
Begin van lezen: meest gebruik van informatie afzonderlijke letters daarna
clusters.
Aanvankelijk: ze maken gebruik van het visuele niveau.
Voortgezet technisch lezen: andere niveaus van informatieverwerking.
Fonemen: betekenis onderscheidende spraakklanken.
Hetzelfde foneem maar verschillende spraakklanken: EU – deur – neus
Kinderen vinden het lastig om fonemen te herkennen (te abstract)
Grafeem: Een letter of lettercombinatie die een foneem weergeeft.
Kinderen vinden het lastig om te herkennen welke letters samen een grafeem
vormen.
Klankzuivere woorden: Woorden waarin het foneem door het normale grafeem
wordt weergegeven.
Morfologisch niveau
Morfologie = de manier waarop een woord is opgebouwd.
De lezer maakt gebruik van de kennis van de opbouw het woord om woorden
te lezen.
Semantisch niveau
Semantisch = betekenis van een woord
Als de lezer de betekenis van een woord gebruikt voor het lezen. (Om tot een
interpretatie te komen)
Syntactisch niveau
,De lezer gebruikt de relaties tussen woorden, woordgroepen en
zinnen om woorden te decoderen. De volgorde van de woorden kan
namelijk bepalend zijn voor de betekenis. Een lezer maakt
constant gebruik van syntactische informatie en is bezig met
verbanden leggen.
Modellen
Er bestaan verschillende opvattingen en modellen over de manier waarop de
verschillende niveaus informatie verwerken.
Bottom-upmodel
De lezer leest eerst letters, vervolgens woorden en tot slot een hele zin.
Volgens dit model begint een lezer met het visuele niveau. Eerst herken je de
letters, opbouw van woorden en woordgroepen en als laatste wordt er een
betekenis aan toegekend. Hoe meer ervaring hoe sneller dit proces verloopt.
Volgens deze opvatting is het leesproces een kwestie van waarnemen van
letter voor letter en woord voor woord.
Top-downmodel
Voorspellen van wat er staat, waarna de lezer controleert of dat wel klopt.
Volgens dit model starten de leesprocessen juist op de hoge
informatieniveaus. De waarneming van afzonderlijke letters en woorden
wordt beïnvloed door de verwachting van de lezers.
Het top-down model vat het lezen op als een proces van voorspellen,
selecteren en toetsen.
Een lezer kijkt dus globaal naar een zin behalve als bij het toetsen niet het
juiste eruit komt dan moet de lezer daadwerkelijk naar de woorden gaan
kijken.
Het top-down model geeft ook geen duidelijk analyse van het leesproces.
Lezer kunnen namelijk niet heel precies voorspellen.
Interactie model
Een wisselwerking tussen de twee bovenstaande modellen. De lezer wisselt af;
woord voor woord lezen en voorspellend lezen.
Bij het lezen is het vaak een wisselwerking tussen de visuele informatie en de
kennis die de lezer al heeft over het onderwerp.
Fonologisch coherentiemodel
Dit model gaat uit van het geheugen van de lezer. In een netwerk met knopen
zit kennis van spraakklanken, letters en woordbetekenissen opgeslagen. Bij
het leesproces is er een wisselwerking tussen deze informatie.
Verschillende soorten knopen in ons geheugen:
1. Foneemknopen (spraakklanken)
2. Letterknopen (kennis van letters)
3. Semantische knopen (betekenis).
2.2. Leesstrategieën
, Informatieniveau Leesstrategieën
Visueel niveau De elementaire leeshandeling
Visueel niveau Lezen met behulp van clusters en
spellingpatronen
Visueel niveau Lezen met behulp van visuele woordvorm
Morfologisch niveau Lezen met behulp van morfologische analyse
Semantisch en syntactisch Lezen met behulp van de context
niveau
1. Elementaire leeshandeling
Als een kind letter of letter leest noemen we dit ‘elementair’ omdat het de
basistechniek is binnen het leren lezen. De elementaire leeshandeling is de
basishandeling van leren lezen: het verklanken van eenvoudige woorden.
Als een kind letter voor letter leest, dan maakt het gebruik van de
elementaire leeshandeling. Deze handeling bestaat uit drie stappen:
1. Van links naar rechts koppelen van fonemen aan grafemen.
a. Werken volgens de leesrichting
b. Visuele analyse in grafemen
c. Koppelen van foneem aan grafeem
d. Fonemen op volgorde onthouden
2. Auditieve synthese (hakken en plakken)
3. Betekenis geven
Elementaire leeshandeling
Geschreven Visuele Van links naar rechts Gesproken
woord analyse koppelen van fonemen aan woord
Auditieve grafemen
synthese
Input Output
Gesproken Auditieve Onthouden Koppeling Geschreven
woord analyse volgorde foneem/grafe woord
fonemen em
Elementaire spellinghandeling
2. Lezen met behulp van clusters en spellingspatronen
Als kinderen combinaties van medeklinkers (clusters) of combinaties van
klinkers en medeklinkers (spellingpatronen) gaan gebruiken om woorden te
lezen.
Cluster combinatie van medeklinkers bijv. str, spr of kl
Spellingspatroon combinatie van zowel klinkers als medeklinkers bijv. open,
aan Je kunt het ook gebruiken om niet klankzuivere woorden te ontcijferen.
Dit noem je indirecte woordherkenning via visuele synthese.
3. Lezen met behulp van visuele woordvorm
Kinderen lezen woorden met behulp van de visuele woordvorm, het woord wordt
meteen herkent.
Deze leesstrategie noemen we ook wel de directe woordherkenning. Deze
, strategie past goed bij de manier van waarnemen van kinderen en is eenvoudig.
Volwassen gebruiken dit soms ook. Het is een strategie waardoor je snel en
efficiënt gaat lezen. Deze strategie is wel lastig voor de beginnende lezer omdat
kinderen nog geen letterkennis hebben.
4. Lezen met behulp van morfologische analyse
Kinderen maken gebruik van de kennis die ze al hebben van de opbouw van
woorden (voor- en achtervoegsels). Kinderen maken gebruik van morfemen
(letters of combinaties die een betekenis hebben)
Morfeem = Als een letter of een combinatie van letters een betekenis heeft. Bij
het lezen van langere woorden maken we hier gebruik van.
Lezen met behulp van morfologische analyse en lezen van cluster en
spellingspatronen gaan beide om het herkennen van lettercombinaties. Alleen
gaat het bij de clusters en protonen om combinaties zonder betekenis en bij
morfologische analyse om woorden met een betekenis.
5. Lezen met behulp van een context
Kinderen gebruiken grammaticale kennis van zinsstructuren en de betekenis van
woorden bij het lezen. Je raadt wat er gaat komen in een zin. Vooraf geoefende
lezers.
Lezen met behulp van context is goed voor begrijpend lezen. Voor technisch
lezen is het minder geschikt. Zwakke lezers maken vaak gebruik van context en
hierdoor maken ze fouten.
2.3. Flexibel gebruik van leesstrategieën
Ervaren lezers maken nooit gebruik van maar 1 leesstrategie. Door leeservaring
kun je verschillende woorden in een keer waarnemen en zo bereik je een hogere
leessnelheid. Meestal lees je met behulp van visuele woordvorm en context. Als
je een onbekend woord tegenkomt zoals pyridoxine, zal je overschakelen op
clusters en spellingspatronen. Als kinderen nog niet zo goed zijn in lezen of net
beginnen maken ze gebruik van de elementaire leeshandeling (dit is de
basisstrategie).
Na 10 maanden kunnen kinderen gebruik maken van visuele,
morfologische of context. En als ze het lastig vinden kunnen ze nog
gebruik maken van de elementaire leeshandeling of clusters en
spellingspatronen.
Leesproblemen
Spellende lezers kinderen de moeite hebben met het direct herkennen van
woorden. De kinderen houden wat langer vast aan de elementaire
leeshandeling of clusters en spellingspatronen.
Radende lezers Kinderen die te vlug van de elementaire leeshandeling afstappen
en overstappen op leesstrategieën (visueel of context). Ze maken hierdoor
fouten als het veranderen van het woord rillen in bang. Ook als ze woorden nog
niet kennen gaan kinderen raden.
Radende kinderen lezen voornamelijk op de top-down manier en spellende lezers
op de bottom-up manier.
2.4. Deelvaardigheden van lezers
