Hoorcolleges Strafprocesrecht
Week 1 Het strafproces
Strafprocesrecht (het formele strafrecht)
- ‘Het strafprocesrecht bestaat uit het geheel aan regels die betrekking hebben op
toepassing van het strafrecht in een concreet geval’.
- ‘Het strafproces bepaalt op welke manier en door wie wordt onderzocht of een
strafbaar feit is begaan en door wie en naar welke maatstaven daarover en over de
daaraan te verbinden strafrechtelijke sancties wordt beslist’.
- Het strafprocesrecht biedt het model waarin het materiële recht tot leven komt (het
strafproces als schakel tussen feit en reactie).
o Onder welke voorwaarden ben je strafbaar materiële recht. Het
strafprocesrecht is de weg waarlangs het materiële recht wordt verwezenlijkt.
Het gaat om de vraag; hoe stel je de strafrechtelijke aansprakelijkheid vast?
Heeft de verdachte zich schuldig gemaakt aan wat in de tenlastelegging wordt
gevoerd?
o Het materiële recht staat voorop en het strafprocesrecht is het middel om het
materiële recht te verwezenlijken.
- Het strafprocesrecht heeft ook een eigen, zelfstandige dimensie.
- De functie van het strafprocesrecht is met name instrumentaliteit en
rechtsbescherming.
- Twee aspecten; bevoegdheidstoedeling enerzijds en begrenzing anderzijds.
Doelstellingen van het strafproces
Hoofddoel: verwezenlijking van het materiële recht
- Waarheidsvinding
o Zoeken naar de ‘materiële’ waarheid.
o Toepassing van het strafrecht op de ‘werkelijke’ schuldigen.
Het gaat om toepassing van de bevoegdheden om dingen mogelijk te
maken.
- Rechtsbescherming
o Bescherming van de burger tegen de almacht van de staat.
Het gaat om bescherming van de burger tegen de overheid wanneer
de overheid bevoegdheden toepast. Het strafrecht kan namelijk diep
ingrijpen in het leven van de burgers, want er staan erg veel
bevoegdheden in het strafrecht.
o Voor verdachten, maar ook voor de burger die zonder het te willen in het
strafproces wordt betrokken.
- Criminaliteitsbestrijding
Er is een intrinsieke spanning tussen waarheidsvinding en rechtsbescherming. Er moet een
constante balans daartussen bestaan, omdat ze altijd op gespannen voet staan. Je wil wel
het recht toepassen, maar de burger moet ook worden beschermd.
,Accusatoir vs. inquisitoir proces
- Accusatoir het proces wordt gedomineerd door (min of meer gelijkwaardige)
procespartijen en de rechter is meer procesleider.
o De waarheid, de werkelijkheid, zoals die heeft te gelden tussen partijen.
Partijen kunnen samen dus ook iets afspreken over de werkelijkheid. Het gaat
hier om de formele waarheid.
o De procespartijen zijn vaak gelijkwaardig.
o Het gaat vaak om een mondelinge procedure tussen de partijen.
o Admissibility rules
- Inquisitoir het proces wordt gedomineerd door de rechter. Hij doet onderzoek en
leidt de zaak.
o Op zoek naar de materiële waarheid, de echte waarheid, datgene wat er
werkelijk is gebeurd. De officier van justitie en de rechter doen samen
onderzoek naar wat er werkelijk gebeurd is.
o Verdachte is niet zozeer procespartij, maar voorwerp van onderzoek.
o Het proces wordt gedomineerd door schriftelijke stukken.
o Beslis- en motiveringsregels waar de rechter zich aan dient te houden.
Nederland wortels in inquisitoire procestraditie met contradictoire elementen.
Kenmerken Nederlandse strafproces
- Beroepsrechter, geen lekeninbreng
- Zwaar accent op het vooronderzoek
- Het dossier vormt de ruggengraat van de strafrechtspleging.
Gevaren onderzoek ter terechtzitting vooral gericht op verificatie (gevaren: conformation
bias). Mensen zijn van nature geneigd om eerder open te staan voor signalen die een
hypothese bevestigen dan die het ontkrachten.
Bronnen van strafprocesrecht
- Wetboek van Strafvordering geeft het kader waarbinnen de justitiële afdoening van
een strafzaak moet worden verricht.
- Volgens art. 1 Sv ‘Strafvordering heeft alleen plaats op de wijze bij de wet
voorzien’.
o Strafvordering wordt dus niet gemaakt door lagere wetgevers, bijv.
decentrale overheden (provincies, gemeenten). Strafbepalingen (materieel
recht) kunnen lagere wetgevers wel maken.
- Maar ook andere bronnen van strafprocesrecht
o Bijzondere wetten, bijv. Wet wapens en munitie, Opiumwet.
o EVRM, EU-recht en (andere) internationale verdragen
o AMvB’s en beleidsregels
o Beginselen van een goede procesorde, bijv. vertrouwens- en
gelijkheidsbeginsel, détournement de pouvoir, proportionaliteit en
subsidiariteit.
Ook al zijn ze ongeschreven, ze zijn wel van belang. Dat is omdat het
rechtsbescherming biedt aan de burger. Het kan wel goed met het
legaliteitsbeginsel, omdat ze in elkaars verlengde liggen. De
ongeschreven beginselen bieden namelijk rechtsbescherming boven
op de bescherming die het legaliteitsbeginsel al biedt.
, o Jurisprudentie
Algemene ontwikkelingen
- Digitalisering van criminaliteit en de aanpak daarvan
- Internationalisering van criminaliteit en aanpak daarvan
- Bezuinigen en druk op de rechtspraak
- Afdoening buiten de rechter om
- Modernisering van het Wetboek van Strafvordering beginselen van goede
procesorde gaan ook neergelegd worden in het Wetboek.
Fasen van het procesrecht
Een eerste indeling;
1. Voorbereidend onderzoek (art. 132 Sv)
o Niet openbaar
o Dossier wordt samengesteld
o Heel veel strafzaken worden van tevoren afgedaan
2. Hoofdonderzoek/behandeling van de zaak (art. 268 e.v. Sv)
o Openbaar
o Onderzoek ter terechtzitting
Voorbereidend onderzoek
‘Onder het voorbereidend onderzoek wordt verstaan het onderzoek hetwelk aan de
behandeling van de terechtzitting voorafgaat’.
o Verkennend onderzoek (art. 126gg Sv)
o Opsporingsonderzoek (art. 132a Sv)
De politie, onder gezag van de officier van de justitie, doet het
opsporingsonderzoek.
o Onderzoek door de rechter-commissaris (art. 181 Sv)
Een andere indeling;
1. Opsporing
2. Vervolging er is sprake van een beschuldiging jegens een persoon en die leg je
voor aan de rechter. Het voorleggen van een zaak aan de rechter.
3. Berechting
4. Tenuitvoerlegging
Opsporingsonderzoek
Art. 132a Sv ‘Onder opsporing wordt verstaan het onderzoek in verband met strafbare
feiten onder gezag van de officier van justitie met als doel het nemen van strafvorderlijke
beslissingen’.
- Startpunt van de opsporing?
- Verhouding tot (bestuurlijk) toezicht?
Vervolging
- Het vervolgingsbegrip is door de wetgever niet duidelijk omlijnd.
- Teloorgang van het gerechtelijk vooronderzoek (GVO) en de invoering van de
strafbeschikking hebben geleid tot verwatering van het klassieke vervolgingsbegrip.
, - Betekenis ‘vervolging’ na afschaffing GVO?
- EVRM kent autonoom vervolgingsbegrip (criminal charge).
Berechting
- ‘Onder berechting in strikte wordt verstaan het op basis van het onderzoek ter
terechtzitting op de grondslag van de tenlastelegging beraadslagen en beslissen over
de vragen van art. 348/350 Sv’.
- Overgang van het voorbereidend onderzoek naar het onderzoek ter terechtzitting
niet helder geregeld.
- Modernisering WvS meer nadruk op voorbereidend onderzoek en contradictoire
karakter van strafproces.
Tenuitvoerlegging
- Art. 6:1 Sv ‘De tenuitvoerlegging van rechterlijke beslissingen en
strafbeschikkingen geschiedt door Openbaar Ministerie’.
- Wet herziening tenuitvoerlegging strafrechtelijke beslissingen
o Overheveling regeling van de tenuitvoerlegging van straffen en maatregelen
van het WvSr naar het WvSv.
o OvJ niet langer formeel verantwoordelijk voor tenuitvoerlegging, maar
Ministerie van J&V.
Week 1 Het strafproces
Strafprocesrecht (het formele strafrecht)
- ‘Het strafprocesrecht bestaat uit het geheel aan regels die betrekking hebben op
toepassing van het strafrecht in een concreet geval’.
- ‘Het strafproces bepaalt op welke manier en door wie wordt onderzocht of een
strafbaar feit is begaan en door wie en naar welke maatstaven daarover en over de
daaraan te verbinden strafrechtelijke sancties wordt beslist’.
- Het strafprocesrecht biedt het model waarin het materiële recht tot leven komt (het
strafproces als schakel tussen feit en reactie).
o Onder welke voorwaarden ben je strafbaar materiële recht. Het
strafprocesrecht is de weg waarlangs het materiële recht wordt verwezenlijkt.
Het gaat om de vraag; hoe stel je de strafrechtelijke aansprakelijkheid vast?
Heeft de verdachte zich schuldig gemaakt aan wat in de tenlastelegging wordt
gevoerd?
o Het materiële recht staat voorop en het strafprocesrecht is het middel om het
materiële recht te verwezenlijken.
- Het strafprocesrecht heeft ook een eigen, zelfstandige dimensie.
- De functie van het strafprocesrecht is met name instrumentaliteit en
rechtsbescherming.
- Twee aspecten; bevoegdheidstoedeling enerzijds en begrenzing anderzijds.
Doelstellingen van het strafproces
Hoofddoel: verwezenlijking van het materiële recht
- Waarheidsvinding
o Zoeken naar de ‘materiële’ waarheid.
o Toepassing van het strafrecht op de ‘werkelijke’ schuldigen.
Het gaat om toepassing van de bevoegdheden om dingen mogelijk te
maken.
- Rechtsbescherming
o Bescherming van de burger tegen de almacht van de staat.
Het gaat om bescherming van de burger tegen de overheid wanneer
de overheid bevoegdheden toepast. Het strafrecht kan namelijk diep
ingrijpen in het leven van de burgers, want er staan erg veel
bevoegdheden in het strafrecht.
o Voor verdachten, maar ook voor de burger die zonder het te willen in het
strafproces wordt betrokken.
- Criminaliteitsbestrijding
Er is een intrinsieke spanning tussen waarheidsvinding en rechtsbescherming. Er moet een
constante balans daartussen bestaan, omdat ze altijd op gespannen voet staan. Je wil wel
het recht toepassen, maar de burger moet ook worden beschermd.
,Accusatoir vs. inquisitoir proces
- Accusatoir het proces wordt gedomineerd door (min of meer gelijkwaardige)
procespartijen en de rechter is meer procesleider.
o De waarheid, de werkelijkheid, zoals die heeft te gelden tussen partijen.
Partijen kunnen samen dus ook iets afspreken over de werkelijkheid. Het gaat
hier om de formele waarheid.
o De procespartijen zijn vaak gelijkwaardig.
o Het gaat vaak om een mondelinge procedure tussen de partijen.
o Admissibility rules
- Inquisitoir het proces wordt gedomineerd door de rechter. Hij doet onderzoek en
leidt de zaak.
o Op zoek naar de materiële waarheid, de echte waarheid, datgene wat er
werkelijk is gebeurd. De officier van justitie en de rechter doen samen
onderzoek naar wat er werkelijk gebeurd is.
o Verdachte is niet zozeer procespartij, maar voorwerp van onderzoek.
o Het proces wordt gedomineerd door schriftelijke stukken.
o Beslis- en motiveringsregels waar de rechter zich aan dient te houden.
Nederland wortels in inquisitoire procestraditie met contradictoire elementen.
Kenmerken Nederlandse strafproces
- Beroepsrechter, geen lekeninbreng
- Zwaar accent op het vooronderzoek
- Het dossier vormt de ruggengraat van de strafrechtspleging.
Gevaren onderzoek ter terechtzitting vooral gericht op verificatie (gevaren: conformation
bias). Mensen zijn van nature geneigd om eerder open te staan voor signalen die een
hypothese bevestigen dan die het ontkrachten.
Bronnen van strafprocesrecht
- Wetboek van Strafvordering geeft het kader waarbinnen de justitiële afdoening van
een strafzaak moet worden verricht.
- Volgens art. 1 Sv ‘Strafvordering heeft alleen plaats op de wijze bij de wet
voorzien’.
o Strafvordering wordt dus niet gemaakt door lagere wetgevers, bijv.
decentrale overheden (provincies, gemeenten). Strafbepalingen (materieel
recht) kunnen lagere wetgevers wel maken.
- Maar ook andere bronnen van strafprocesrecht
o Bijzondere wetten, bijv. Wet wapens en munitie, Opiumwet.
o EVRM, EU-recht en (andere) internationale verdragen
o AMvB’s en beleidsregels
o Beginselen van een goede procesorde, bijv. vertrouwens- en
gelijkheidsbeginsel, détournement de pouvoir, proportionaliteit en
subsidiariteit.
Ook al zijn ze ongeschreven, ze zijn wel van belang. Dat is omdat het
rechtsbescherming biedt aan de burger. Het kan wel goed met het
legaliteitsbeginsel, omdat ze in elkaars verlengde liggen. De
ongeschreven beginselen bieden namelijk rechtsbescherming boven
op de bescherming die het legaliteitsbeginsel al biedt.
, o Jurisprudentie
Algemene ontwikkelingen
- Digitalisering van criminaliteit en de aanpak daarvan
- Internationalisering van criminaliteit en aanpak daarvan
- Bezuinigen en druk op de rechtspraak
- Afdoening buiten de rechter om
- Modernisering van het Wetboek van Strafvordering beginselen van goede
procesorde gaan ook neergelegd worden in het Wetboek.
Fasen van het procesrecht
Een eerste indeling;
1. Voorbereidend onderzoek (art. 132 Sv)
o Niet openbaar
o Dossier wordt samengesteld
o Heel veel strafzaken worden van tevoren afgedaan
2. Hoofdonderzoek/behandeling van de zaak (art. 268 e.v. Sv)
o Openbaar
o Onderzoek ter terechtzitting
Voorbereidend onderzoek
‘Onder het voorbereidend onderzoek wordt verstaan het onderzoek hetwelk aan de
behandeling van de terechtzitting voorafgaat’.
o Verkennend onderzoek (art. 126gg Sv)
o Opsporingsonderzoek (art. 132a Sv)
De politie, onder gezag van de officier van de justitie, doet het
opsporingsonderzoek.
o Onderzoek door de rechter-commissaris (art. 181 Sv)
Een andere indeling;
1. Opsporing
2. Vervolging er is sprake van een beschuldiging jegens een persoon en die leg je
voor aan de rechter. Het voorleggen van een zaak aan de rechter.
3. Berechting
4. Tenuitvoerlegging
Opsporingsonderzoek
Art. 132a Sv ‘Onder opsporing wordt verstaan het onderzoek in verband met strafbare
feiten onder gezag van de officier van justitie met als doel het nemen van strafvorderlijke
beslissingen’.
- Startpunt van de opsporing?
- Verhouding tot (bestuurlijk) toezicht?
Vervolging
- Het vervolgingsbegrip is door de wetgever niet duidelijk omlijnd.
- Teloorgang van het gerechtelijk vooronderzoek (GVO) en de invoering van de
strafbeschikking hebben geleid tot verwatering van het klassieke vervolgingsbegrip.
, - Betekenis ‘vervolging’ na afschaffing GVO?
- EVRM kent autonoom vervolgingsbegrip (criminal charge).
Berechting
- ‘Onder berechting in strikte wordt verstaan het op basis van het onderzoek ter
terechtzitting op de grondslag van de tenlastelegging beraadslagen en beslissen over
de vragen van art. 348/350 Sv’.
- Overgang van het voorbereidend onderzoek naar het onderzoek ter terechtzitting
niet helder geregeld.
- Modernisering WvS meer nadruk op voorbereidend onderzoek en contradictoire
karakter van strafproces.
Tenuitvoerlegging
- Art. 6:1 Sv ‘De tenuitvoerlegging van rechterlijke beslissingen en
strafbeschikkingen geschiedt door Openbaar Ministerie’.
- Wet herziening tenuitvoerlegging strafrechtelijke beslissingen
o Overheveling regeling van de tenuitvoerlegging van straffen en maatregelen
van het WvSr naar het WvSv.
o OvJ niet langer formeel verantwoordelijk voor tenuitvoerlegging, maar
Ministerie van J&V.
