DEEL 0: Inleiding
1. Totaal overzicht van de leerstof: Inhoudstafel
—------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
1. de bron geeft reeds interpretatie van feiten
○ De notie “bron”
■ Inleiding
● Historische bronnen
● Overblijfselen vs getuigenissen (overleveringen)
■ Bronnen bewuste creaties?
■ Typologie: geschreven - ongeschreven
● Geschreven bronnen
○ 1. Verhalend (literaire bronnen)
○ 2. Niet-verhalend (archivalische bronnen)
■ Diplomatische bronnen
■ Bronnen van sociale boekhouding
● Ongeschreven bronnen
○ 3. Materiële voorwerpen
○ 4. Mondelinge overlevering
○ Bron (primaire bron) vs historisch werk (secundaire bron)
○ Van gesproken naar geschreven woord en terug
■ Veranderende drager
● Mondelinge bronnen
● Schrift en alfabet
● Drukpers
● Woord en beeld
● Internet
■ Versnelling transport en communicatie
● te voet
● Te paard
● Ontstaan van postverbindingen
● Mechanische technologie
● recentere technieken
○ Impact van communicatie - en informatie - technologie op de productie van bronnen
■ Functies v massamedia
■ Impact v communicatie od huidige samenleving
○ Stockeren en produceren van info
■ Inleiding:
■ Waarom gingen zoveel bronnen verloren
■ Toename v bronnenbestand
■ Consulteerbaarheid v bronnen = Archief
● Inleiding
● termen verklaren
● Ontstaan v archieven
● Bronnen kunne niet zomaar geconsulteerd w
● Opmerkingen
● Herkomstbeginsel
● Ontsluiting → toegankelijk maken v info
2. De onderzoeker evalueert & interpreteert deze bron opnieuw
○ Inleiding
■ Ontstaansgeschiedenis
■ Vervalsing
○ 7 principes vd historische kritiek
■ Externe kritiek
● Herstellingskritiek
○ Is de tekst de juiste tekst?
● Oorsprongskritiek
○ Waar? Wanneer? Door wie? werd de bron opgesteld?
● Ontleningskritiek
○ Is de tekst origineel of ergens ontleend?
■ Interne kritiek
● Interpretatiekritiek
○ Wat is de juiste betekenis vd tekst / getuigenis? (tweeledig)
● Gezagskritiek
○ Heeft de auteur het gezag van een ooggetuige?
● Bevoegdheidskritiek
○ Is de ooggetuige bevoegd (competent) om te getuigen?
● Rechtzinnigheidskritiek
○ Is de auteur bereid, geoorloofd de juiste toedracht van de beschreven gebeurtenis mee te delen?
3. De onderzoeker bouwt een bredere interpretatie tot rapport
○ Kritische juxtapositie van de bronnen
■ STAP 1: Confrontatie van de getuigenissen
■ STAP 2: Redeneringen opbouwen
○ De feiten: bouwstoffen vr de historicus
■ Eenmalig vs reccurent
■ Grote en banale feiten en hun kenbaarheid
■
4. Ontwikkelingen in de geschiedschrijving
1. Verhaal → Structuur INTERDISCIPLINARITEIT
2. Structuur → Verhaal LINGUISTIC TURN
1
, 2. Inleiding
—------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Historische kritiek
● = Systematische kritische reflectie bij verzamelen, evalueren en verwerken van informatie
● Kritische houding t.o.v. bronnen is belangrijk
○ Want heel vaak is er sprake van:
■ ‘Fake news’
■ Kleine manipulatie in berichtgeving
■ Selectieve berichtgeving
○ Voorbeeld: Fotograaf Jimmy Kets over beeldmanipulatie → overvolle straat
Begrippen
● Bronnen: Alle sporen van menselijke activiteit in het verleden
● Verleden: Dde tijd die voorbij is, die achter ons ligd
● Geschiedenis: Wat wij van het verleden maken
○ eigen perspectief
○ vele geschiedenissen
● Geschiedschrijving: Wat historici vertellen/schrijven over dat verleden
○ Werken met sporen + constructie taal en tekst
○ MAAR:
■ Verleden is voorbij en er zijn slechts fragmenten, deeltjes van bronnen (sporen) aanwezig
● Geschiedschrijving is zeer selectief
○ zal altijd maar een selectie uit die wkh v dat verleden kunnen beschrijven
■ Bepaalde gebeurtenissen en groepen uit verleden zijn amper aanwezig, lang ‘verborgen’ in geschiedschrijving
● Ze zijn veel minder vertegenwoordigd in verhalen → minder sporen, bronnen → minder kennis,
geschiedschrijving
Feiten vs uitspraken over feiten
● “Empirisme”
○ = het idee dat je via directe zintuiglijke waarneming tot waarachtige kennis komen
○ MAAR: waarneming berust altijd op detectie- en identificatieprocessen (= referentiekader)
■ → daardoor nemen we zaken anders waar en herkennen we ze snellere
■ Detectie- en identificatieprocessen (referentiekader)
● worden aangeleerd!
● Leefmilieu, opvoeding, taal, culturele constellatie,...
■ vb. 2 ooggetuigen van een zelfde situatie kunnen een verschillende interpretatie hebben van de gebeurtenis
● Belangrijk:
○ Geen waarneming zonder interpretatie !
○ Geen “objectieve” toegang tot feiten !!
■ Het enige wat onderzoekers kunnen doen is hun info steunen op zoveel mogelijk empirische bronnen en dat zo
objectief mogelijk te interpreteren.
■ DUS: volgend citaat klopt niet: “Comment is free… but facts are sacred” (CP Scott)
○ Getuigenissen geven geen feiten, maar uitspraken over feiten!
● Voorbeeld: het einde van Louis XVI
○ Situatie:
■ Louis XVI w terechtgesteld
■ Er waren 2 getuigenissen
○ Getuigenissen
■ Getuige 1: Jean
● Persoon: royalist = aanhanger van Louis
● Interpretatie in z dagboek: “De koning werd door het gepeupel vermoord”
○ Hij was er niet mee eens
■ Getuige 2: Pierre
● Persoon: revolutionaire = tegen Louis
● Interpretatie in z dagboek: “Burger Capet werd door de beul terechtgesteld”
○ Hij was er blij mee (gerechtvaardigd)
○ Conclusie:
■ Feiten: lodewijk w terechtgesteld
■ Uitspraken over feiten:
● “De koning werd door het gepeupel vermoord”
● “Burger Capet werd door de beul terechtgesteld”
De illusie van “objectieve waarneming”
● Elke weergave van feiten = selectief
● Elke waarneming = interpretatie = subjectief
○ Observatie gebeurt niet passief, maar actief via begrippen & taal
● Géén principieel verschil tussen waarnemen van feiten & interpreteren van feiten!
○ Beide gebeuren tegelijkertijd
● Opgelet voor naïeve interpretatie subjectief-objectief
○ Subjectiviteit van waarneming duidelijker aan de orde bij controversiële (aspecten van) feiten / contrasterende
waarnemingen
● “objectieve feiten” = algemeen geaccepteerde interpretaties !!
○ Hoe meer mensen ertoe komen bep. zaken op dezelfde manier te interpreteren dat zal sterker de objectieve waarheid
benaderen.
2
, DEEL 1: De bron: Typologie (soorten) van de bronnen
1. Inleiding
—--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
1. de bron geeft reeds interpretatie
van feiten
2. De onderzoeker evalueert &
interpreteert deze bron opnieuw
3. De onderzoeker bouwt een bredere
interpretatie tot rapport
2. De notie bron
—----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Inleiding
(Historische) bronnen
● Wat is een bron
○ Alles waaruit men bewijzen put voor wat men beweert
● Wat zijn historische bronnen (5)
○ Artefacten
■ = materiële overblijfselen door de mens gemaakt
■ Opmerking: teksten zijn ook artefacten
■ vb. werktuigen
○ Natuurlijke overblijfselen
■ = sporen van mensen die bestaan hebben
■ vb. botten, pollen
○ Landschap
■ = hierin kan men sporen zien van ingrepen vd mens
■ vb. ontbossing, bouwen van nederzettingen
○ Teksten
■ Zijn ook artefacten
○ Visuele bronnen
■ = beeldmateriaal
■ product van de mens
■ Ook informatiebronnen van vandaag
■ vb. afbeeldingen, schilderijen, foto, film
● Belang van ontstaanscontext:
○ We moeten ons altijd verschillende vragen stellen over ontstaanscontext
■ Waar komt die bron vandaan?
■ Wie heeft het gemaakt?
■ Wat was de bedoeling?
● Kenmerken van bronnen
○ Selectiviteit:
■ alle info is altijd een soort selectie → iets w bekeken vanuit een bepaalde hoek, oogpunt van de persoon die
de gebeurtenis registreert
○ Betrouwbaarheid
■ alle bronnen moeten op betrouwbaarheid w getoetst
■ Kwaliteit informatie met altijd w gecontroleerd
Onderscheid: overblijfselen vs getuigenissen (overleveringen)
● Overblijfselen
○ = Voorwerpen / artefacten die uit het verleden tot ons gekomen zijn
■ materiële voorwerpen
■ maar ook testen
○ ⇨ Iets wat toevallig is overgebleven
○ Domein van archeologie
● Overleveringen
○ = Getuigenissen over het verleden = verhalen
■ Getuigenissen: verhalen die eenvoudige/complexe gebeurtenis beschrijven/van commentaar voorzien
■ Onderscheid:
● mondelinge getuigenissen
● geschreven getuigenissen
○ ⇨ Iets wat bedoeld is om door ons, de toekomst gevonden te worden
○ Domein van geschiedenis
⇒ MAAR: overlapping
3
, 1. Bronnen bewuste creaties?
Bewuste bronnen
● ‘Intentionele bron’
● = een bron die bewust (met opzet) gemaakt is om een historische bron te worden
● objectief of subjectief
○ vaak bedoeld om tijdgenoot/historicus iets voor te houden
Onbewuste bronnen
● = een bron die NIET bewust gemaakt is om een historische bron te worden
● Unwitting testimony
○ ‘ongewilde, onbedoelde getuigenissen’
○ = is het onbedoelde bewijs dat wordt geleverd door historische bronnen
○ Voorbeelden:
■ Opname van de putsch van kolonel Tejero
■ De moord op president John F. kennedy
2. Typologie vd bronnen: geschreven - ongeschreven
Overzicht
● Geschreven bronnen
○ 1. Verhalend (literaire bronnen)
○ 2. Niet-verhalend (archivalische bronnen)
■ Diplomatische bronnen
■ Bronnen van sociale boekhouding
● Ongeschreven bronnen
○ 3. Materiële voorwerpen
○ 4. Mondelinge overlevering
Typologie van bronnen
● Geschreven bronnen
○ Algemeen:
■ = alles wat in een geschreven vorm tot ons kwam
■ Doel: een bepaalde boodschap doen overkomen
■ Verschillende motieven: inlichtingen geven via een min of meer wetenschappelijk traktaat, visies
en opinies opdringen…
■ Literaire =/= fictie literatuur
● Fictie Literatuur is een onderdeel van literatuur
● Het kan wel een historische bron zijn
○ Onderscheid:
■ 1. Verhalende (literaire bronnen)
● ‘narratieve teksten’
○ Doel: tijdgenoot of nageslacht beïnvloeden, informeren en/of ontspannen
■ Geen praktische rol in één of andere administratie
● Verder onderscheid
○ Informatieve geschriften
■ Doel: informatie overbrengen
■ vb. Pamfletten, kranten, tijdschriften, …
○ Literaire bronnen
■ Doel: ontspannen
■ vb. Romans, toneelstukken, gedichten, verhalen, …
4
1. Totaal overzicht van de leerstof: Inhoudstafel
—------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
1. de bron geeft reeds interpretatie van feiten
○ De notie “bron”
■ Inleiding
● Historische bronnen
● Overblijfselen vs getuigenissen (overleveringen)
■ Bronnen bewuste creaties?
■ Typologie: geschreven - ongeschreven
● Geschreven bronnen
○ 1. Verhalend (literaire bronnen)
○ 2. Niet-verhalend (archivalische bronnen)
■ Diplomatische bronnen
■ Bronnen van sociale boekhouding
● Ongeschreven bronnen
○ 3. Materiële voorwerpen
○ 4. Mondelinge overlevering
○ Bron (primaire bron) vs historisch werk (secundaire bron)
○ Van gesproken naar geschreven woord en terug
■ Veranderende drager
● Mondelinge bronnen
● Schrift en alfabet
● Drukpers
● Woord en beeld
● Internet
■ Versnelling transport en communicatie
● te voet
● Te paard
● Ontstaan van postverbindingen
● Mechanische technologie
● recentere technieken
○ Impact van communicatie - en informatie - technologie op de productie van bronnen
■ Functies v massamedia
■ Impact v communicatie od huidige samenleving
○ Stockeren en produceren van info
■ Inleiding:
■ Waarom gingen zoveel bronnen verloren
■ Toename v bronnenbestand
■ Consulteerbaarheid v bronnen = Archief
● Inleiding
● termen verklaren
● Ontstaan v archieven
● Bronnen kunne niet zomaar geconsulteerd w
● Opmerkingen
● Herkomstbeginsel
● Ontsluiting → toegankelijk maken v info
2. De onderzoeker evalueert & interpreteert deze bron opnieuw
○ Inleiding
■ Ontstaansgeschiedenis
■ Vervalsing
○ 7 principes vd historische kritiek
■ Externe kritiek
● Herstellingskritiek
○ Is de tekst de juiste tekst?
● Oorsprongskritiek
○ Waar? Wanneer? Door wie? werd de bron opgesteld?
● Ontleningskritiek
○ Is de tekst origineel of ergens ontleend?
■ Interne kritiek
● Interpretatiekritiek
○ Wat is de juiste betekenis vd tekst / getuigenis? (tweeledig)
● Gezagskritiek
○ Heeft de auteur het gezag van een ooggetuige?
● Bevoegdheidskritiek
○ Is de ooggetuige bevoegd (competent) om te getuigen?
● Rechtzinnigheidskritiek
○ Is de auteur bereid, geoorloofd de juiste toedracht van de beschreven gebeurtenis mee te delen?
3. De onderzoeker bouwt een bredere interpretatie tot rapport
○ Kritische juxtapositie van de bronnen
■ STAP 1: Confrontatie van de getuigenissen
■ STAP 2: Redeneringen opbouwen
○ De feiten: bouwstoffen vr de historicus
■ Eenmalig vs reccurent
■ Grote en banale feiten en hun kenbaarheid
■
4. Ontwikkelingen in de geschiedschrijving
1. Verhaal → Structuur INTERDISCIPLINARITEIT
2. Structuur → Verhaal LINGUISTIC TURN
1
, 2. Inleiding
—------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Historische kritiek
● = Systematische kritische reflectie bij verzamelen, evalueren en verwerken van informatie
● Kritische houding t.o.v. bronnen is belangrijk
○ Want heel vaak is er sprake van:
■ ‘Fake news’
■ Kleine manipulatie in berichtgeving
■ Selectieve berichtgeving
○ Voorbeeld: Fotograaf Jimmy Kets over beeldmanipulatie → overvolle straat
Begrippen
● Bronnen: Alle sporen van menselijke activiteit in het verleden
● Verleden: Dde tijd die voorbij is, die achter ons ligd
● Geschiedenis: Wat wij van het verleden maken
○ eigen perspectief
○ vele geschiedenissen
● Geschiedschrijving: Wat historici vertellen/schrijven over dat verleden
○ Werken met sporen + constructie taal en tekst
○ MAAR:
■ Verleden is voorbij en er zijn slechts fragmenten, deeltjes van bronnen (sporen) aanwezig
● Geschiedschrijving is zeer selectief
○ zal altijd maar een selectie uit die wkh v dat verleden kunnen beschrijven
■ Bepaalde gebeurtenissen en groepen uit verleden zijn amper aanwezig, lang ‘verborgen’ in geschiedschrijving
● Ze zijn veel minder vertegenwoordigd in verhalen → minder sporen, bronnen → minder kennis,
geschiedschrijving
Feiten vs uitspraken over feiten
● “Empirisme”
○ = het idee dat je via directe zintuiglijke waarneming tot waarachtige kennis komen
○ MAAR: waarneming berust altijd op detectie- en identificatieprocessen (= referentiekader)
■ → daardoor nemen we zaken anders waar en herkennen we ze snellere
■ Detectie- en identificatieprocessen (referentiekader)
● worden aangeleerd!
● Leefmilieu, opvoeding, taal, culturele constellatie,...
■ vb. 2 ooggetuigen van een zelfde situatie kunnen een verschillende interpretatie hebben van de gebeurtenis
● Belangrijk:
○ Geen waarneming zonder interpretatie !
○ Geen “objectieve” toegang tot feiten !!
■ Het enige wat onderzoekers kunnen doen is hun info steunen op zoveel mogelijk empirische bronnen en dat zo
objectief mogelijk te interpreteren.
■ DUS: volgend citaat klopt niet: “Comment is free… but facts are sacred” (CP Scott)
○ Getuigenissen geven geen feiten, maar uitspraken over feiten!
● Voorbeeld: het einde van Louis XVI
○ Situatie:
■ Louis XVI w terechtgesteld
■ Er waren 2 getuigenissen
○ Getuigenissen
■ Getuige 1: Jean
● Persoon: royalist = aanhanger van Louis
● Interpretatie in z dagboek: “De koning werd door het gepeupel vermoord”
○ Hij was er niet mee eens
■ Getuige 2: Pierre
● Persoon: revolutionaire = tegen Louis
● Interpretatie in z dagboek: “Burger Capet werd door de beul terechtgesteld”
○ Hij was er blij mee (gerechtvaardigd)
○ Conclusie:
■ Feiten: lodewijk w terechtgesteld
■ Uitspraken over feiten:
● “De koning werd door het gepeupel vermoord”
● “Burger Capet werd door de beul terechtgesteld”
De illusie van “objectieve waarneming”
● Elke weergave van feiten = selectief
● Elke waarneming = interpretatie = subjectief
○ Observatie gebeurt niet passief, maar actief via begrippen & taal
● Géén principieel verschil tussen waarnemen van feiten & interpreteren van feiten!
○ Beide gebeuren tegelijkertijd
● Opgelet voor naïeve interpretatie subjectief-objectief
○ Subjectiviteit van waarneming duidelijker aan de orde bij controversiële (aspecten van) feiten / contrasterende
waarnemingen
● “objectieve feiten” = algemeen geaccepteerde interpretaties !!
○ Hoe meer mensen ertoe komen bep. zaken op dezelfde manier te interpreteren dat zal sterker de objectieve waarheid
benaderen.
2
, DEEL 1: De bron: Typologie (soorten) van de bronnen
1. Inleiding
—--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
1. de bron geeft reeds interpretatie
van feiten
2. De onderzoeker evalueert &
interpreteert deze bron opnieuw
3. De onderzoeker bouwt een bredere
interpretatie tot rapport
2. De notie bron
—----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Inleiding
(Historische) bronnen
● Wat is een bron
○ Alles waaruit men bewijzen put voor wat men beweert
● Wat zijn historische bronnen (5)
○ Artefacten
■ = materiële overblijfselen door de mens gemaakt
■ Opmerking: teksten zijn ook artefacten
■ vb. werktuigen
○ Natuurlijke overblijfselen
■ = sporen van mensen die bestaan hebben
■ vb. botten, pollen
○ Landschap
■ = hierin kan men sporen zien van ingrepen vd mens
■ vb. ontbossing, bouwen van nederzettingen
○ Teksten
■ Zijn ook artefacten
○ Visuele bronnen
■ = beeldmateriaal
■ product van de mens
■ Ook informatiebronnen van vandaag
■ vb. afbeeldingen, schilderijen, foto, film
● Belang van ontstaanscontext:
○ We moeten ons altijd verschillende vragen stellen over ontstaanscontext
■ Waar komt die bron vandaan?
■ Wie heeft het gemaakt?
■ Wat was de bedoeling?
● Kenmerken van bronnen
○ Selectiviteit:
■ alle info is altijd een soort selectie → iets w bekeken vanuit een bepaalde hoek, oogpunt van de persoon die
de gebeurtenis registreert
○ Betrouwbaarheid
■ alle bronnen moeten op betrouwbaarheid w getoetst
■ Kwaliteit informatie met altijd w gecontroleerd
Onderscheid: overblijfselen vs getuigenissen (overleveringen)
● Overblijfselen
○ = Voorwerpen / artefacten die uit het verleden tot ons gekomen zijn
■ materiële voorwerpen
■ maar ook testen
○ ⇨ Iets wat toevallig is overgebleven
○ Domein van archeologie
● Overleveringen
○ = Getuigenissen over het verleden = verhalen
■ Getuigenissen: verhalen die eenvoudige/complexe gebeurtenis beschrijven/van commentaar voorzien
■ Onderscheid:
● mondelinge getuigenissen
● geschreven getuigenissen
○ ⇨ Iets wat bedoeld is om door ons, de toekomst gevonden te worden
○ Domein van geschiedenis
⇒ MAAR: overlapping
3
, 1. Bronnen bewuste creaties?
Bewuste bronnen
● ‘Intentionele bron’
● = een bron die bewust (met opzet) gemaakt is om een historische bron te worden
● objectief of subjectief
○ vaak bedoeld om tijdgenoot/historicus iets voor te houden
Onbewuste bronnen
● = een bron die NIET bewust gemaakt is om een historische bron te worden
● Unwitting testimony
○ ‘ongewilde, onbedoelde getuigenissen’
○ = is het onbedoelde bewijs dat wordt geleverd door historische bronnen
○ Voorbeelden:
■ Opname van de putsch van kolonel Tejero
■ De moord op president John F. kennedy
2. Typologie vd bronnen: geschreven - ongeschreven
Overzicht
● Geschreven bronnen
○ 1. Verhalend (literaire bronnen)
○ 2. Niet-verhalend (archivalische bronnen)
■ Diplomatische bronnen
■ Bronnen van sociale boekhouding
● Ongeschreven bronnen
○ 3. Materiële voorwerpen
○ 4. Mondelinge overlevering
Typologie van bronnen
● Geschreven bronnen
○ Algemeen:
■ = alles wat in een geschreven vorm tot ons kwam
■ Doel: een bepaalde boodschap doen overkomen
■ Verschillende motieven: inlichtingen geven via een min of meer wetenschappelijk traktaat, visies
en opinies opdringen…
■ Literaire =/= fictie literatuur
● Fictie Literatuur is een onderdeel van literatuur
● Het kan wel een historische bron zijn
○ Onderscheid:
■ 1. Verhalende (literaire bronnen)
● ‘narratieve teksten’
○ Doel: tijdgenoot of nageslacht beïnvloeden, informeren en/of ontspannen
■ Geen praktische rol in één of andere administratie
● Verder onderscheid
○ Informatieve geschriften
■ Doel: informatie overbrengen
■ vb. Pamfletten, kranten, tijdschriften, …
○ Literaire bronnen
■ Doel: ontspannen
■ vb. Romans, toneelstukken, gedichten, verhalen, …
4
