Gezondheidspsychologie
1
,1. HOOFDSTUK 1 Wat is gezondheid?
1.1. Wat is gezondheid? Veranderende perspectieven
Corona -> perspectief op gezondheid op paar jaar tijd al enorm veranderd
Kan veranderen binnen zelfde cultuur, tussen culturen, economische situatie …
Geschiedenis
van oudsher hebben mensen een relatie gezien tussen
- Geest
- God(en)
o Sommigen doen dat nog steeds
- Fysieke gesteldheid
1.1.1. Relatie tussen lichaam en geest
Hippocrates (oudheid: 460-377 v.Chr.)
ziekte = een verstoord evenwicht tssn 4 circulerende lichaamsvloeistoffen (humores):
- Gele gal
- Slijm
- Bloed
- Zwarte gal
Genezing: opniew balans brengen via aderlaten (bv. te veel bloed -> bloed aftappen), vasten (bv. iets
veranderen aan eetgewoonten), dieet, geneesmiddelen
Sommigen dingen zie je nu nog terug
Bv. disbalans tss neurtransmitters -> problemen bv. depressie
MAAR geen evidentie dat lichaamsvloeistoffen zo belangrijk zijn in ontstaan ziekten
Lichaam en geest = 1 eenheid
Hoeveelheid sappen Persoonlijkheid
- Veel slijm: kalm
- Veel bloed: optimisten
- Veel zwarte gal: eerder droefgestemden
- Veel gele gal: boosaardige PH
Etiologie = oorzaak van een ziekte
Galenus (129-199 n.Chr.)
De etiologische basis voor alle ziekten (geestelijk en lichamelijk) is puur lichamelijk
4 lichamelijke humores -> 4 temperamenten -> specifieke ziekten
Bv. melancholieke vrouwen hadden grote kans op borstkanker door een grote hoeveelheid zwarte gal
De geest speelt dus geen rol in de etiologie van ziekten
Vroege middeleeuwen: geloof en spiritualiteit
- Ziekte = straf van God of gevolg van kwade geesten die de ziel binnendrongen
- Verbod op wetenschappelijk onderzoek
- Religieuze gezichtpunten hielden stand tot de ‘renaissance’ begon
- 1600 n.Chr.: wetenschappelijke revolutie
Descartes (1596-1650)
Lichaam en geest zijn 2 afzonderlijke/onafhankelijke entiteiten
= Dualisme
2
,Lichaam = machine uit versch onderdelen -> bestuderen op cel/moleculair niveau = mechanistisch standpunt
Bep. ziekten in cellen situeren = naar voor gekomen door onderzoek
1.1.2. Biomedisch ziektemodel
= Reductionistisch (reduceert tot op celniveau -> kijkt niet verder)
- Gezondheid = afwezigheid van ziekte
- Ziekten en symptomen hebben een achterliggende fysiologische verklaring
Nu anders Bv.chronische pijnen vaak geen fysiologische verklaring
- Genezing werkt mechanistisch en rechtlijnig
- MAAR…waarom dan verschillende reacties van mensen?
Bv. Corona andere klachten
1.1.3. Vraagtekens bij dualisme: psychosociale modellen voor gezondheid en ziekte
- Veel ziekten hebben een organische oorzaak, maar verzoorzaken individuele reacties
- Rol van ‘geest’ of psyche blijkt daarin belangrijk bv. fantoompijn, placebo-effect (zie ook H15)
- Dus toch (tenminste) een bidirectionele relatie i.t.t. dualistisch denken
Geëvolueerd naar:
1.1.4. Biopsychosociaal ziektemodel
Geïntegreerde benadering voor de assessment van:
- Biologische/fysiologische
- Psychologische/gedragsmatige
- Sociale/omgevingsfactoren
die bijdragen aan gezondheid en ziekte
1.1.5. Gedrag, dood en ziekte
Perspectief heeft doen veranderen:
- Stijging levensverwachting
Laatste 100 jaar enorm gestegen
(Momenteel plateau, mss zelfs beetje dalen door bv. obesitas)
- Daling mortaliteit (sterftecijfers)
Geneesmiddelen, vaccinatie, betere sanitaire
voorzieningen
- Oorzaken overlijden ook drastisch veranderd
Bv. kanker, hartaandoeningen, TBC minder door
betere sanitaire voorzieningen
Belangrijke gedragscomponent
Ons gedrag draagt bij aan onze gezondheid en onze kans op
overlijden
1.2. Individuele, culturele en leeftijd gerelateerde perspectieven op gezondheid
1.2.1. Lekentheorieën over gezondheid
Bauman (1961) vroeg aan patiënten met een ernstige ziekte:
“Wat betekent gezondheid voor u?” antwoorden:
- Een overwegend gevoel van welzijn
- De afwezigheid van symptomen
- Handelingen waartoe een persoon in staat is
Benyamini (2003)
Zelfde vraag aan ouderen (n = 500)
3
, - Slechte/redelijke gezondheid: recente symptomen/indicatoren van slechte gezondheid (bv. pijn)
- Goede gezondheid: positieve indicatoren (bv. in staat zijn tot wandelen)
Gezonde individuen hun subjectieve gezondheidsbeoordelingen zijn meer verbonden met
gezondheidsgedrag
= Gedrag (ongeacht de gezondheidstoestand) dat bedoeld is om de gezondheid te beschermen, te
bevorderen of in stand te houden (bv. voldoende lichaamsbeweging) zie ook H4
Health & Lifestyle (n = 9000, Blaxter):
gezondheid als
- Niet ziek
- Bezit
o Bv. Geërfd van ouders, gekregen
- Gedrag
o Bv. trap nog ku oplopen
- Lichamelijk fitheid en vitaliteit
o Vooral jongeren, bv. energiek voelen
- Psychosociaal welzijn
o Bv. in balans voelen, oké voelen, goed in je vel
- Functie
o In staat tot handelingen, bv. beroep
Subjectieve beoordeling van gezondheid
via vergelijking met anderen (welke referentiegroep?)
Leeftijd, beroep, betere/slechtere gezondheid, ….
Gezondheid is een relatieve staat van zijn (in relatie tot …)
1.2.2. Definitie van gezondheid van de WHO (Wereldgezondheidsorganisatie)
Toestand van volledig lichamelijk, geestelijk en sociaal welzijn en (…) niet alleen als de afwezigheid van
ziekte of invaliditeit (WHO, 1947)
Doelstellingen & beleidsdocumenten veronderstellen een relatie tss gedrag, leefwijze en gezondheid
De Vlaming leeft gezonder in 2025
1.2.3. Crossculturele perspectieven op gezondheid
‘Normale gezondheid’ verschilt per cultuur en is afh. v/h economische, politieke klimaat v/h tijdperk
Bv. Obama – Trump – Biden OF waar gaat geld naartoe
Bv. Bevallen: bij ons erg medisch, vaak naar ziekenhuis MAAR Nederland veel meer thuis
Bv. kijken naar roken: ooit niet meer dan normaal, werd aangeboden
Bv. Alcohol: laatste jaren erg aan het veranderen –> bv. Tournée minéral nu
1.2.4. Levensloop en gezondheid
kinderen < 7 Op een magisch niveau
kinderen 8-11 Concreter over nadenken, ku uitleggen oorzaak en gevolg
Vroege puberteit Fysiologisch
Late puberteit en volwassenheid Psychofisiologisch
Ouderen Vaak positieve opvatting
Afh. v/d leeftijd ontwikkelt perspectief zich
1.3. Wat is gezondheidspsychologie?
4
1
,1. HOOFDSTUK 1 Wat is gezondheid?
1.1. Wat is gezondheid? Veranderende perspectieven
Corona -> perspectief op gezondheid op paar jaar tijd al enorm veranderd
Kan veranderen binnen zelfde cultuur, tussen culturen, economische situatie …
Geschiedenis
van oudsher hebben mensen een relatie gezien tussen
- Geest
- God(en)
o Sommigen doen dat nog steeds
- Fysieke gesteldheid
1.1.1. Relatie tussen lichaam en geest
Hippocrates (oudheid: 460-377 v.Chr.)
ziekte = een verstoord evenwicht tssn 4 circulerende lichaamsvloeistoffen (humores):
- Gele gal
- Slijm
- Bloed
- Zwarte gal
Genezing: opniew balans brengen via aderlaten (bv. te veel bloed -> bloed aftappen), vasten (bv. iets
veranderen aan eetgewoonten), dieet, geneesmiddelen
Sommigen dingen zie je nu nog terug
Bv. disbalans tss neurtransmitters -> problemen bv. depressie
MAAR geen evidentie dat lichaamsvloeistoffen zo belangrijk zijn in ontstaan ziekten
Lichaam en geest = 1 eenheid
Hoeveelheid sappen Persoonlijkheid
- Veel slijm: kalm
- Veel bloed: optimisten
- Veel zwarte gal: eerder droefgestemden
- Veel gele gal: boosaardige PH
Etiologie = oorzaak van een ziekte
Galenus (129-199 n.Chr.)
De etiologische basis voor alle ziekten (geestelijk en lichamelijk) is puur lichamelijk
4 lichamelijke humores -> 4 temperamenten -> specifieke ziekten
Bv. melancholieke vrouwen hadden grote kans op borstkanker door een grote hoeveelheid zwarte gal
De geest speelt dus geen rol in de etiologie van ziekten
Vroege middeleeuwen: geloof en spiritualiteit
- Ziekte = straf van God of gevolg van kwade geesten die de ziel binnendrongen
- Verbod op wetenschappelijk onderzoek
- Religieuze gezichtpunten hielden stand tot de ‘renaissance’ begon
- 1600 n.Chr.: wetenschappelijke revolutie
Descartes (1596-1650)
Lichaam en geest zijn 2 afzonderlijke/onafhankelijke entiteiten
= Dualisme
2
,Lichaam = machine uit versch onderdelen -> bestuderen op cel/moleculair niveau = mechanistisch standpunt
Bep. ziekten in cellen situeren = naar voor gekomen door onderzoek
1.1.2. Biomedisch ziektemodel
= Reductionistisch (reduceert tot op celniveau -> kijkt niet verder)
- Gezondheid = afwezigheid van ziekte
- Ziekten en symptomen hebben een achterliggende fysiologische verklaring
Nu anders Bv.chronische pijnen vaak geen fysiologische verklaring
- Genezing werkt mechanistisch en rechtlijnig
- MAAR…waarom dan verschillende reacties van mensen?
Bv. Corona andere klachten
1.1.3. Vraagtekens bij dualisme: psychosociale modellen voor gezondheid en ziekte
- Veel ziekten hebben een organische oorzaak, maar verzoorzaken individuele reacties
- Rol van ‘geest’ of psyche blijkt daarin belangrijk bv. fantoompijn, placebo-effect (zie ook H15)
- Dus toch (tenminste) een bidirectionele relatie i.t.t. dualistisch denken
Geëvolueerd naar:
1.1.4. Biopsychosociaal ziektemodel
Geïntegreerde benadering voor de assessment van:
- Biologische/fysiologische
- Psychologische/gedragsmatige
- Sociale/omgevingsfactoren
die bijdragen aan gezondheid en ziekte
1.1.5. Gedrag, dood en ziekte
Perspectief heeft doen veranderen:
- Stijging levensverwachting
Laatste 100 jaar enorm gestegen
(Momenteel plateau, mss zelfs beetje dalen door bv. obesitas)
- Daling mortaliteit (sterftecijfers)
Geneesmiddelen, vaccinatie, betere sanitaire
voorzieningen
- Oorzaken overlijden ook drastisch veranderd
Bv. kanker, hartaandoeningen, TBC minder door
betere sanitaire voorzieningen
Belangrijke gedragscomponent
Ons gedrag draagt bij aan onze gezondheid en onze kans op
overlijden
1.2. Individuele, culturele en leeftijd gerelateerde perspectieven op gezondheid
1.2.1. Lekentheorieën over gezondheid
Bauman (1961) vroeg aan patiënten met een ernstige ziekte:
“Wat betekent gezondheid voor u?” antwoorden:
- Een overwegend gevoel van welzijn
- De afwezigheid van symptomen
- Handelingen waartoe een persoon in staat is
Benyamini (2003)
Zelfde vraag aan ouderen (n = 500)
3
, - Slechte/redelijke gezondheid: recente symptomen/indicatoren van slechte gezondheid (bv. pijn)
- Goede gezondheid: positieve indicatoren (bv. in staat zijn tot wandelen)
Gezonde individuen hun subjectieve gezondheidsbeoordelingen zijn meer verbonden met
gezondheidsgedrag
= Gedrag (ongeacht de gezondheidstoestand) dat bedoeld is om de gezondheid te beschermen, te
bevorderen of in stand te houden (bv. voldoende lichaamsbeweging) zie ook H4
Health & Lifestyle (n = 9000, Blaxter):
gezondheid als
- Niet ziek
- Bezit
o Bv. Geërfd van ouders, gekregen
- Gedrag
o Bv. trap nog ku oplopen
- Lichamelijk fitheid en vitaliteit
o Vooral jongeren, bv. energiek voelen
- Psychosociaal welzijn
o Bv. in balans voelen, oké voelen, goed in je vel
- Functie
o In staat tot handelingen, bv. beroep
Subjectieve beoordeling van gezondheid
via vergelijking met anderen (welke referentiegroep?)
Leeftijd, beroep, betere/slechtere gezondheid, ….
Gezondheid is een relatieve staat van zijn (in relatie tot …)
1.2.2. Definitie van gezondheid van de WHO (Wereldgezondheidsorganisatie)
Toestand van volledig lichamelijk, geestelijk en sociaal welzijn en (…) niet alleen als de afwezigheid van
ziekte of invaliditeit (WHO, 1947)
Doelstellingen & beleidsdocumenten veronderstellen een relatie tss gedrag, leefwijze en gezondheid
De Vlaming leeft gezonder in 2025
1.2.3. Crossculturele perspectieven op gezondheid
‘Normale gezondheid’ verschilt per cultuur en is afh. v/h economische, politieke klimaat v/h tijdperk
Bv. Obama – Trump – Biden OF waar gaat geld naartoe
Bv. Bevallen: bij ons erg medisch, vaak naar ziekenhuis MAAR Nederland veel meer thuis
Bv. kijken naar roken: ooit niet meer dan normaal, werd aangeboden
Bv. Alcohol: laatste jaren erg aan het veranderen –> bv. Tournée minéral nu
1.2.4. Levensloop en gezondheid
kinderen < 7 Op een magisch niveau
kinderen 8-11 Concreter over nadenken, ku uitleggen oorzaak en gevolg
Vroege puberteit Fysiologisch
Late puberteit en volwassenheid Psychofisiologisch
Ouderen Vaak positieve opvatting
Afh. v/d leeftijd ontwikkelt perspectief zich
1.3. Wat is gezondheidspsychologie?
4
