Verklaringsmodellen 1:
De systemische en contextuele benadering
Examen
Schriftelijk examen: open vragen.
VKM1: 40 %
VKM2: 60%
1. Inleiding in het vak
“Een relatie is een verbinding tussen jou en mij. Deze relatie ontstaat en wordt onderhouden door
ons, elk van ons. Hij is niet statisch. Je kan hem niet vastpakken. Wel maken. Of breken.”
(Reijersen Van Buuren, 2013, p46)
“De relatie verdient evenveel zorg, aandacht en onderhoud als jezelf.”
(Reijersen Van Buuren, 2013,)
Start: de relatie tussen mensen
Elke relatie heeft 4 lagen (4 dimensies)
o Elke laag geeft inzichten over deze relatie
Grondlegger van deze kijk: Iván Böszörményi-Nagy
Nagy: Vanuit 4 dimensies kijken = contextueel denken
4 dimensies
Dimensie 1: feiten
Dimensie 2: psychologie
Dimensie 3: interacties
Dimensie 4: relationele ethiek
Dankzij deze vier dimensies van het menselijk functioneren, kunnen
we een overzicht maken van de totale situatie van de hulpvrager
in-zijn- context. We tonen op die manier respect voor de totaliteit
van zijn verhaal: elk aspect wordt belangrijk geacht. Immers, vaak beoordelen wij een menselijke
problematiek of situatie al te vlug en te eenzijdig op één aspect. Door de vier dimensies wordt de
cliënt gezien in al zijn facetten, die elk hun terechte plaats krijgen. Op die manier lopen we minder
gevaar belangrijke aangrijpingspunten voor groei te missen. Meteen zijn wij én onze cliënt verlost
van de idee dat er voor de aanpak van het probleem één zaligmakende weg zou zijn. Het traject, dat
de cliënt aflegt, slingert immers door de vier dimensies.
Elke dimensie is even belangrijk
Respect voor héél het cliëntsysteem, over minstens 3 generaties
Elke theorie over het menselijk functioneren past er in
Helpt om veel informatie over een cliënt te verzamelen én om lege gaatjes te vullen
Helpt gemeenschappelijke taal in de hulpverlening (loyaliteit, parentificatie, zondebok…
gemeenschappelijke taal in de hulpverlening)
Gelaagd kijken
o Alle theorieën indachtig zijn
o Kijken naar de 4 dimensies samen
1
,Dimensie 1: De objectiveerbare feiten
1.1 Theoretische toelichting
Alles in het leven wat zwart/wit is
Alles wat objectiveerbaar is
Geen beleving, interpretaties, veronderstellingen, hypothesen, waardering of afkeuring….
Cliëntsysteem = wanneer we willen werken met gezin, deel van gezin, stellen we ons aanbod
af op hulpvraag van dit cliëntsysteem
1.1.1 Opsomming
Biologisch en medisch kader:
o Geslacht
o Leeftijd
o Geboorte
o Dood
o Zwangerschap
o Ras
o Genetische kaart
o Erfelijke ziekten
o Lichamelijke ziekten
o Fysisch gestel
o Huidig lichamelijke toestand
o Invloed van geneeskunde
o (Para)-medische hulpverlening
o Een diagnose of psychopathologie is geen feit! Blijft een veronderstelling (2e
dimensie)
Financieel/ materieel kader:
o (Gezins-)inkomen en schulden
o Onderwijs
o Arbeid en tewerkstelling
o Armoede
o Huisvesting
o Mobiliteitsmogelijkheden
Wettelijk/ juridisch kader:
o Burgerlijk statuut
o Kinderen ten laste (volgens de wet)
o Ouderlijk gezag/ voogdijschap/ ...
o Nationaliteit
o Veroordelingen
Economisch/ ecologisch kader:
o Hoog/ laagconjunctuur
o Socio-economische status
o Milieuomstandigheden
o Natuurrampen
Sociologisch/ cultureel kader:
o Relatie- en samenlevingsvormen
o Klasse
o Gender en manier waarop dit cultureel en maatschappelijk geduid wordt
o Huidskleur
Historisch kader:
2
, oFeiten, gebeurtenissen die voortvloeien uit vroegere, huidige en toekomstige
toestand van samenleving, ras, nationaliteit
o Het betreft tijdvak, stroming waarin maatschappij functioneert
o Geen privé gebeurtenissen uit het verleden
Religieus/ spiritueel kader:
o Geloof
o Godsdienst
o Levensfilosofie
14 assen van identiteitsvorming
1.1.2 Vorige generaties
Niet alleen feiten in de huidige levenssituatie van iemand zijn hierbij van belang, maar ook gegevens
uit de voorgaande generaties. Feiten en gebeurtenissen in het leven van (groot)ouders hebben
consequenties voor het leven van hun nakomelingen.
1.1.3 Onrecht in de feiten
Sommige feiten/ gebeurtenissen noemen we onrecht:
o 1) Verdelend onrecht: het lot, niemand is verantwoordelijk
Dit is onrecht waaraan niemand direct schuld heeft of verantwoordelijk voor
is. Het overkomt een mens en het heeft consequenties voor zijn leven en
voor de volgende generatie. Voorbeelden hiervan zijn ziekte of overlijden
van een gezinslid, werkloosheid die belangrijke financiële en sociale
consequenties heeft, opgroeien in een oorlogssituatie of moeten vluchten
omdat het in eigen land niet langer veilig was.
Voorbeelden: De ouders van Anneloes (37) zijn allebei sinds hun geboorte
doof. Anneloes en haar oudere broer en zus kunnen wel gewoon horen. De
doofheid van haar ouders heeft haar jeugd en haar leven sterk beïnvloed. Ze
zegt daarover: ‘Wij waren de oren van mijn ouders, maar dat kon ook niet
anders.’
Het broertje van Lars (6) is nog maar vier jaar als er kanker bij hem wordt
geconstateerd. Er breekt een periode aan waarin bijna alle aandacht, zorg en
energie van de ouders naar Lars’ broertje uitgaat. Lars woont in die periode
veel bij zijn tante, omdat zijn ouders soms weken achtereen in het Ronald
McDonald Huis verblijven. De ouders van Lars onderkennen het probleem en
3
, ze doen dan ook zo goed mogelijk hun best er ook voor Lars te zijn. Maar dit
kan niet voorkomen dat Lars zich vaak alleen voelt.
o 2) Vergeldend onrecht: door mensen elkaar aangedaan
Hieronder valt het onrecht en het leed dat mensen elkaar bewust of
onbewust aandoen. Er is iemand verantwoordelijk voor wat er is gebeurd of
aangedaan.
Voorbeelden hiervan zijn misbruik en (geestelijke of emotionele)
mishandeling of verwaarlozing.
Voorbeeld: De vader van Lukas (9) heeft in één van zijn dronken buien een
ernstig auto-ongeluk veroorzaakt. Als gevolg daarvan moet hij enkele
maanden naar de gevangenis. Dat is al erg genoeg: Lukas houdt veel van zijn
vader en mist hem vreselijk. Nog moeilijker wordt het voor Lukas als blijkt
dat de kinderen in de klas hem erop aankijken en zelfs pesten omdat zijn
vader gevangen zit. Feiten zijn vaak een uitgangspunt voor ons handelen of
voor anderen het uitgangspunt om ons te benaderen, te gebruiken of te
negeren. Verdelend onrecht kan dus gemakkelijk leiden tot vergeldend
onrecht.
Voorbeeld: De vader van Meryem (17) komt uit een arm gezin en heeft
daardoor vroeger geen goede opleiding kunnen volgen. Hij vindt het daarom
vreselijk belangrijk dat zijn kinderen het goed doen op school. Meryems
oudere broer en zus kunnen goed leren Verklaringsmodellen 1 2021-2022 15
De systemische en contextuele benadering www.kdg.be maar voor Meryem
is leren al van jongs af aan een grote klus. Hoewel ze vreselijk haar best doet,
is ze toch al eens blijven zitten. Dit jaar doet ze eindexamen, maar het is nog
lang niet zeker of ze dat gaat redden. De vader van Meryem geeft bijna
dagelijks op haar af en zij weet zich geen raad.
Verdelend kan gemakkelijk vergeldend onrecht worden
Tips bij dimensie 1
Feiten intergenerationeel verkennen: minstens 3 generaties!
Tegenstellingen tussen familieleden zijn oké
Verken traag
Verken kader per kader
Kansen grijpen om te linken met naar de andere dimensies
Laat je verwonderen door het unieke van elk levensverhaal
Stop niet te snel met samen verkennen: hoe meer informatie je krijgt, hoe meer vragen je zal
stellen
Durf!
Wees zorgzaam en alert
Onthoud, noteer, … de woorden van de cliënt: ze zijn uniek en kan je later zelf terug
gebruiken
1.2 Methodieken en interventies bij dimensie 1
1.2.1 Genogram
“Als je de geschiedenis niet kent, dan weet je niets. Je bent een blad dat niet weet dat het
een deel van een boom is.”
Genogram = manier om alle feiten te verzamelen op een overzichtelijke manier
Letterlijke betekenis: stamboom
Manier om feiten te verzamelen over families
4
De systemische en contextuele benadering
Examen
Schriftelijk examen: open vragen.
VKM1: 40 %
VKM2: 60%
1. Inleiding in het vak
“Een relatie is een verbinding tussen jou en mij. Deze relatie ontstaat en wordt onderhouden door
ons, elk van ons. Hij is niet statisch. Je kan hem niet vastpakken. Wel maken. Of breken.”
(Reijersen Van Buuren, 2013, p46)
“De relatie verdient evenveel zorg, aandacht en onderhoud als jezelf.”
(Reijersen Van Buuren, 2013,)
Start: de relatie tussen mensen
Elke relatie heeft 4 lagen (4 dimensies)
o Elke laag geeft inzichten over deze relatie
Grondlegger van deze kijk: Iván Böszörményi-Nagy
Nagy: Vanuit 4 dimensies kijken = contextueel denken
4 dimensies
Dimensie 1: feiten
Dimensie 2: psychologie
Dimensie 3: interacties
Dimensie 4: relationele ethiek
Dankzij deze vier dimensies van het menselijk functioneren, kunnen
we een overzicht maken van de totale situatie van de hulpvrager
in-zijn- context. We tonen op die manier respect voor de totaliteit
van zijn verhaal: elk aspect wordt belangrijk geacht. Immers, vaak beoordelen wij een menselijke
problematiek of situatie al te vlug en te eenzijdig op één aspect. Door de vier dimensies wordt de
cliënt gezien in al zijn facetten, die elk hun terechte plaats krijgen. Op die manier lopen we minder
gevaar belangrijke aangrijpingspunten voor groei te missen. Meteen zijn wij én onze cliënt verlost
van de idee dat er voor de aanpak van het probleem één zaligmakende weg zou zijn. Het traject, dat
de cliënt aflegt, slingert immers door de vier dimensies.
Elke dimensie is even belangrijk
Respect voor héél het cliëntsysteem, over minstens 3 generaties
Elke theorie over het menselijk functioneren past er in
Helpt om veel informatie over een cliënt te verzamelen én om lege gaatjes te vullen
Helpt gemeenschappelijke taal in de hulpverlening (loyaliteit, parentificatie, zondebok…
gemeenschappelijke taal in de hulpverlening)
Gelaagd kijken
o Alle theorieën indachtig zijn
o Kijken naar de 4 dimensies samen
1
,Dimensie 1: De objectiveerbare feiten
1.1 Theoretische toelichting
Alles in het leven wat zwart/wit is
Alles wat objectiveerbaar is
Geen beleving, interpretaties, veronderstellingen, hypothesen, waardering of afkeuring….
Cliëntsysteem = wanneer we willen werken met gezin, deel van gezin, stellen we ons aanbod
af op hulpvraag van dit cliëntsysteem
1.1.1 Opsomming
Biologisch en medisch kader:
o Geslacht
o Leeftijd
o Geboorte
o Dood
o Zwangerschap
o Ras
o Genetische kaart
o Erfelijke ziekten
o Lichamelijke ziekten
o Fysisch gestel
o Huidig lichamelijke toestand
o Invloed van geneeskunde
o (Para)-medische hulpverlening
o Een diagnose of psychopathologie is geen feit! Blijft een veronderstelling (2e
dimensie)
Financieel/ materieel kader:
o (Gezins-)inkomen en schulden
o Onderwijs
o Arbeid en tewerkstelling
o Armoede
o Huisvesting
o Mobiliteitsmogelijkheden
Wettelijk/ juridisch kader:
o Burgerlijk statuut
o Kinderen ten laste (volgens de wet)
o Ouderlijk gezag/ voogdijschap/ ...
o Nationaliteit
o Veroordelingen
Economisch/ ecologisch kader:
o Hoog/ laagconjunctuur
o Socio-economische status
o Milieuomstandigheden
o Natuurrampen
Sociologisch/ cultureel kader:
o Relatie- en samenlevingsvormen
o Klasse
o Gender en manier waarop dit cultureel en maatschappelijk geduid wordt
o Huidskleur
Historisch kader:
2
, oFeiten, gebeurtenissen die voortvloeien uit vroegere, huidige en toekomstige
toestand van samenleving, ras, nationaliteit
o Het betreft tijdvak, stroming waarin maatschappij functioneert
o Geen privé gebeurtenissen uit het verleden
Religieus/ spiritueel kader:
o Geloof
o Godsdienst
o Levensfilosofie
14 assen van identiteitsvorming
1.1.2 Vorige generaties
Niet alleen feiten in de huidige levenssituatie van iemand zijn hierbij van belang, maar ook gegevens
uit de voorgaande generaties. Feiten en gebeurtenissen in het leven van (groot)ouders hebben
consequenties voor het leven van hun nakomelingen.
1.1.3 Onrecht in de feiten
Sommige feiten/ gebeurtenissen noemen we onrecht:
o 1) Verdelend onrecht: het lot, niemand is verantwoordelijk
Dit is onrecht waaraan niemand direct schuld heeft of verantwoordelijk voor
is. Het overkomt een mens en het heeft consequenties voor zijn leven en
voor de volgende generatie. Voorbeelden hiervan zijn ziekte of overlijden
van een gezinslid, werkloosheid die belangrijke financiële en sociale
consequenties heeft, opgroeien in een oorlogssituatie of moeten vluchten
omdat het in eigen land niet langer veilig was.
Voorbeelden: De ouders van Anneloes (37) zijn allebei sinds hun geboorte
doof. Anneloes en haar oudere broer en zus kunnen wel gewoon horen. De
doofheid van haar ouders heeft haar jeugd en haar leven sterk beïnvloed. Ze
zegt daarover: ‘Wij waren de oren van mijn ouders, maar dat kon ook niet
anders.’
Het broertje van Lars (6) is nog maar vier jaar als er kanker bij hem wordt
geconstateerd. Er breekt een periode aan waarin bijna alle aandacht, zorg en
energie van de ouders naar Lars’ broertje uitgaat. Lars woont in die periode
veel bij zijn tante, omdat zijn ouders soms weken achtereen in het Ronald
McDonald Huis verblijven. De ouders van Lars onderkennen het probleem en
3
, ze doen dan ook zo goed mogelijk hun best er ook voor Lars te zijn. Maar dit
kan niet voorkomen dat Lars zich vaak alleen voelt.
o 2) Vergeldend onrecht: door mensen elkaar aangedaan
Hieronder valt het onrecht en het leed dat mensen elkaar bewust of
onbewust aandoen. Er is iemand verantwoordelijk voor wat er is gebeurd of
aangedaan.
Voorbeelden hiervan zijn misbruik en (geestelijke of emotionele)
mishandeling of verwaarlozing.
Voorbeeld: De vader van Lukas (9) heeft in één van zijn dronken buien een
ernstig auto-ongeluk veroorzaakt. Als gevolg daarvan moet hij enkele
maanden naar de gevangenis. Dat is al erg genoeg: Lukas houdt veel van zijn
vader en mist hem vreselijk. Nog moeilijker wordt het voor Lukas als blijkt
dat de kinderen in de klas hem erop aankijken en zelfs pesten omdat zijn
vader gevangen zit. Feiten zijn vaak een uitgangspunt voor ons handelen of
voor anderen het uitgangspunt om ons te benaderen, te gebruiken of te
negeren. Verdelend onrecht kan dus gemakkelijk leiden tot vergeldend
onrecht.
Voorbeeld: De vader van Meryem (17) komt uit een arm gezin en heeft
daardoor vroeger geen goede opleiding kunnen volgen. Hij vindt het daarom
vreselijk belangrijk dat zijn kinderen het goed doen op school. Meryems
oudere broer en zus kunnen goed leren Verklaringsmodellen 1 2021-2022 15
De systemische en contextuele benadering www.kdg.be maar voor Meryem
is leren al van jongs af aan een grote klus. Hoewel ze vreselijk haar best doet,
is ze toch al eens blijven zitten. Dit jaar doet ze eindexamen, maar het is nog
lang niet zeker of ze dat gaat redden. De vader van Meryem geeft bijna
dagelijks op haar af en zij weet zich geen raad.
Verdelend kan gemakkelijk vergeldend onrecht worden
Tips bij dimensie 1
Feiten intergenerationeel verkennen: minstens 3 generaties!
Tegenstellingen tussen familieleden zijn oké
Verken traag
Verken kader per kader
Kansen grijpen om te linken met naar de andere dimensies
Laat je verwonderen door het unieke van elk levensverhaal
Stop niet te snel met samen verkennen: hoe meer informatie je krijgt, hoe meer vragen je zal
stellen
Durf!
Wees zorgzaam en alert
Onthoud, noteer, … de woorden van de cliënt: ze zijn uniek en kan je later zelf terug
gebruiken
1.2 Methodieken en interventies bij dimensie 1
1.2.1 Genogram
“Als je de geschiedenis niet kent, dan weet je niets. Je bent een blad dat niet weet dat het
een deel van een boom is.”
Genogram = manier om alle feiten te verzamelen op een overzichtelijke manier
Letterlijke betekenis: stamboom
Manier om feiten te verzamelen over families
4
