Recht
DEEL 1: ENKELE BASISBEGINSELEN UIT HET RECHT
1. DE NOODZAAK VAN REGELS
In elke vorm van samenleven maken mensen afspraken en zijn er uitgesproken of onuitgesproken
regels. Tussen partners, vrienden, gezinsleden gelden afspraken en regels. Ook in de samenleving
moeten er regels gemaakt worden, maar daarbij komt een haast eindeloze reeks vragen op.
Regels zijn bovendien niet eeuwigdurend. In de samenleving worden permanent regels opgesteld en
bijgeschaafd. De samenleving evolueert, er ontstaan nieuwe omgangsvormen en problemen en er is
voortdurend discussie over de regels. In een ideale situatie zouden alle leden van een samenleving
de regels billijk en rechtvaardig moeten vinden, maar dat is in de realiteit niet zo. Wel is er in de loop
van de 20e eeuw wereldwijd een consensus over een aantal fundamentele mensenrechten (ook een
vorm van regels) gegroeid. Dat nagenoeg alle landen van de wereld de Universele Verklaring van de
Rechten van de Mens hebben ondertekend, betekent evenwel niet dat ze die rechten op dezelfde
manier interpreteren of toepassen. Voortdurend ontstaan meningsverschillen en zelfs conflicten over
de interpretatie van de regels.
2. HET ONTSTAAN EN DE ONTWIKKELING VAN RECHT
Geschiedenis
Overal, sinds eeuwen zijn er geschreven en ongeschreven regels.
Ongeschreven regels en gewoonterecht
o De meeste regels zijn ontstaan door traditie.
o Worden mond op mond doorgegeven
o Van generatie op generatie overgedragen
Geschreven regels zijn ontstaan (circa 3500v.Chr.) sinds het schrift is uitgevonden
Tussen 2100 en 1700 v.Chr.: Kleitabletten of op steen gegraveerde regels
Wetboek/codex van Hammoerabi
o Dit wetboek regelde thema’s zoals; slavernij, misdaad, huwelijk. Zelfs de koop-
verkoop van bier werd er geregeld en gold er het wel bekende citaat “oog om oog,
tand om tand”
o Eerste beginselen van rechtvaardigheid, billijkheid en bescherming
o Recht had goddelijke oorsprong: “Gods wil, is wet”
o Nu: er is nog steeds sprake van moderne slavernij en eerwraak
1
,Doel recht
= om te kunnen samenleven
o Nood aan orde
o Nood aan rechtsbescherming
o Nood aan rechtszekerheid
Op internationaal niveau
o Om te vermijden dat deze barbaarsheid niet meer zou plaatsvinden werd op
internationaal niveau samengekomen en ontstonden er o.a. mensenrechten die
vandaag de dag aan meer en meer belang winnen
o Wereldbevolking 2021: 7,8 miljard mensen, hiervan wordt verwacht dat deze tot
2064 zal groeien tot 9,7 miljard. Een nieuwe samenwerking, regelgeving en ordening
zal onontbeerlijk zijn om te kunnen samenleven
o Nood aan MENSENRECHTEN!
Het recht is complex en dynamisch
Er is sprake van juridisering: er bestaat een toenemende regulering van maatschappelijke
verhoudingen enerzijds en een toenemend beroep op het recht en op (buiten)gerechtelijke
procedures. (steeds meer zaken worden in de wet vastgelegd)
o Juridisering kan als nadeel hebben dat er abstractie wordt gemaakt van concrete
omstandigheden maar…
o … het voordeel is de rechtsbescherming en mogelijkheid tot emancipatie voor de
cliënt in de zorg.
o Je mag niet vergeten dat de cliënt zich bevindt in een onevenwichtige ongelijke
machtsverhouding en situatie. Door zijn nood aan zorg is hij afhankelijk van de
zorgaanbieder en staat hij in zijn positie als zorgvrager kwetsbaar die dient te
worden beschermd.
Verschil tussen recht, religie & godsdienst en moraal
Recht Religie & godsdienst Moraal
Bron: Bron: Bron:
Opgelegd door de overheid Goddelijke Mens zelf
oorsprong
Geseculariseerde Recht heeft rechtsnormen (<-> moraal):
samenleving : Het Belgisch Gelden algemeen
recht gaat uit van een Geschreven en afgekondigd
scheiding tussen Kerk en Kunnen worden afgedwongen en
Staat. gesanctioneerd
Deze scheiding is evenwel Er bestaat vanzelfsprekend geen eensgezindheid
niet absoluut, ze is voorzien over wat tot de moraal behoort. Er is in onze
in belangrijke financiering samenleving sprake van ethisch pluralisme. Bv.
van de erkende erediensten. verschillende opvattingen over euthanasie, abortus.
Er werden 6 erediensten Vaak zijn rechtsregels in overeenstemming met de
door de overheid erkend: de moraal, precies omdat zij zijn uitgevaardigd om iets
katholieke, protestantse, waarover ethisch consensus bestaat, te verankeren.
Israëlitische, anglicaanse,
islamitische en orthodoxe. Maar soms is het recht niet in overeenstemming
Daarnaast werd ook de niet- met eenieders moraal: sommige zaken stroken niet
2
,confessionele met de moraal van bepaalde personen, maar worden
levensbeschouwing/vrijzinnig toegelaten door het recht (bv. IVF, abortus,
humanisme erkend. Wat de euthansie, verjaring van misdrijven); en kan volgens
erkenning van het een bepaalde moraal iets een plicht zijn zonder dat
boeddhisme in België betreft, het recht daartoe verplicht (bv. naastenliefde).
zijn de eerste stappen gezet.
Tot slot kan een rechtsregel een burger ook
In de Grondwet staan ook verplichten tot wat hij immoreel vindt (bv.
enkele principes inzake de belastingen betalen die mede dienen ter financiering
verhouding tussen Kerk en van bepaald wetenschappelijk onderzoek of ter
Staat gehuldigd: Zo bestaat financiering van de aankoop van wapens)
er de vrijheid van eredienst
en vrijheid van Ethisch pluralisme: theorie die stelt dat de
levensbeschouwing (art. 19 verscheidenheid aan morele waarden, normen,
Gw.) en kan niemand worden idealen, plichten en deugden niet gereduceerd kan
verplicht een bepaalde worden tot één morele superwaarde.
godsdienst te belijden of een Iedereen heeft andere waarden etc.
overtuiging aan te hangen
(art. 20 Gw)
3. EEN DEFINITIE VAN HET RECHT
Wanneer we willen zoeken naar een definitie van het recht dan vinden we geen universele
definitie
Elk land, gemeenschap, elke samenleving heeft een ander en eigen ontwikkeling, sociale,
filosofische en politieke organisatie
Definitie van recht:
Het recht = een geheel van bindende regels, opgesteld door de samenleving, waardoor de
belangen van de enkelingen die in de gemeenschap leven, geordend worden, door middel
van sociale dwang.
3.1. Een geheel van bindende regels
Regels bestaan uit :
o Geschreven regels, ongeschreven regels, nationale regels & internationale regels.
o Rechtsregels formuleren een verbod, een gebod, laten een handeling toe of houden
een belofte in.
o Geen suggesties, noch aanbevelingen:
Verbod: bv. diefstal, moord; geen 2 huwelijkspartners
Gebod: bv. schade vergoeden, iemand in nood moet je helpen
Laten een handeling toe: bv. schenking
Houden een belofte in: bv. art 23 Gw. O.a:
Recht op… Arbeid, sociale zekerheid, behoorlijke huisvesting,
bescherming van een gezond leefmilieu, culturele en
maatschappelijke ontplooiing
3
, 3.2. Opgesteld door de samenleving
Rechtsregels worden opgesteld door mensen die binnen een bepaalde context samenleven,
maar gelet op het feit dat het we met héél véél mensen samenleven, zou het onmogelijk zijn
om allemaal fysiek samen te komen en regels te formuleren. Hierdoor kwam een systeem
van vrije verkiezingen tot stand waardoor de regels opgesteld worden door
vertegenwoordigers van de samenleving en politici.
De staat als rechtsgemeenschap met een:
1. Wetgevende macht (parlement): de Staat maakt nieuwe rechtsregels via wetgeving.
2. Uitvoerende macht (regering, ministers): de Staat maakt de toepassing van de
rechtsregels mogelijk d.m.v. een regering en een administratief apparaat.
3. Rechterlijke macht: de Staat past de rechtsregels toe in zijn rechtbanken voor de
beslechting van geschillen
Niet alleen de Staat is verantwoordelijk voor de creatie van recht, ook andere
rechtsgemeenschappen, zoals de lokale besturen, maken recht. Zelfs bij de meest primitieve
volkeren bestaan rechtsregels.
België: sprake van een democratie het volk heerst
o Burgers nemen in België deel aan het staatsbestuur via het kiesrecht. Het kiesrecht laat
burgers toe om te stemmen
o Wij verkiezen wie er in het parlement zetelt en wie wetten maakt
o Bestaat nog niet zo lang…
Het kiesrecht kwam aanvankelijk toe aan de rijke klassen. Arbeiders hadden geen
stemrecht en namen dus niet deel aan het staatbestuur. Het algemeen stemrecht is
geleidelijk ingevoerd voor de mannelijke bevolking via de herziening van de grondwet
tussen 1893 en 1921. Het algemeen stemrecht is één man één stem. Het algemeen
stemrecht voor vrouwen is pas aangenomen in 1947, vrouwen werden dus héél lang
uitgesloten van politieke participatie
3.3. Het doel van het recht is de samenleving ordenen en in
stand houden
Samenleven in deze gemeenschap vraagt om orde en nood aan organisatie
Afschaffing van overheidsinstellingen, wat dan? (HOBBES, LOCKE, ROUSSEAU)
o Natuurtoestand? Allen tegen allen? Chaos?
Deze natuurtoestand wordt door deze denkers als zeer gevaarlijk beschouwd tenzij
we ervan uitgaan dat mensen van nature welwillend zijn en zonder instituties
kunnen samenleven. De natuurtoestand zal leiden tot het nastreven van eigenbelang
ten koste van elkaar en dat dit zal leiden tot een oorlog van allen tegen allen.
o Daarom : maatschappelijk verdrag of sociaal contract aangegaan met overheid
Dit verdrag stelt dat een samenleving enkel kan worden tot stand gebracht
door onderlinge afspraken, waarvan de collectieve beslissing om zich aan de
regels te onderwerpen de meest fundamentele is. Dit levert de legitimatie
van de overheid op. Zo kan je stellen dat vandaag de dag in het algemeen
belang, beperkingen opgelegd worden aan eenieders vrijheid en we
beschermd worden indien onze rechten worden geschonden.
4
DEEL 1: ENKELE BASISBEGINSELEN UIT HET RECHT
1. DE NOODZAAK VAN REGELS
In elke vorm van samenleven maken mensen afspraken en zijn er uitgesproken of onuitgesproken
regels. Tussen partners, vrienden, gezinsleden gelden afspraken en regels. Ook in de samenleving
moeten er regels gemaakt worden, maar daarbij komt een haast eindeloze reeks vragen op.
Regels zijn bovendien niet eeuwigdurend. In de samenleving worden permanent regels opgesteld en
bijgeschaafd. De samenleving evolueert, er ontstaan nieuwe omgangsvormen en problemen en er is
voortdurend discussie over de regels. In een ideale situatie zouden alle leden van een samenleving
de regels billijk en rechtvaardig moeten vinden, maar dat is in de realiteit niet zo. Wel is er in de loop
van de 20e eeuw wereldwijd een consensus over een aantal fundamentele mensenrechten (ook een
vorm van regels) gegroeid. Dat nagenoeg alle landen van de wereld de Universele Verklaring van de
Rechten van de Mens hebben ondertekend, betekent evenwel niet dat ze die rechten op dezelfde
manier interpreteren of toepassen. Voortdurend ontstaan meningsverschillen en zelfs conflicten over
de interpretatie van de regels.
2. HET ONTSTAAN EN DE ONTWIKKELING VAN RECHT
Geschiedenis
Overal, sinds eeuwen zijn er geschreven en ongeschreven regels.
Ongeschreven regels en gewoonterecht
o De meeste regels zijn ontstaan door traditie.
o Worden mond op mond doorgegeven
o Van generatie op generatie overgedragen
Geschreven regels zijn ontstaan (circa 3500v.Chr.) sinds het schrift is uitgevonden
Tussen 2100 en 1700 v.Chr.: Kleitabletten of op steen gegraveerde regels
Wetboek/codex van Hammoerabi
o Dit wetboek regelde thema’s zoals; slavernij, misdaad, huwelijk. Zelfs de koop-
verkoop van bier werd er geregeld en gold er het wel bekende citaat “oog om oog,
tand om tand”
o Eerste beginselen van rechtvaardigheid, billijkheid en bescherming
o Recht had goddelijke oorsprong: “Gods wil, is wet”
o Nu: er is nog steeds sprake van moderne slavernij en eerwraak
1
,Doel recht
= om te kunnen samenleven
o Nood aan orde
o Nood aan rechtsbescherming
o Nood aan rechtszekerheid
Op internationaal niveau
o Om te vermijden dat deze barbaarsheid niet meer zou plaatsvinden werd op
internationaal niveau samengekomen en ontstonden er o.a. mensenrechten die
vandaag de dag aan meer en meer belang winnen
o Wereldbevolking 2021: 7,8 miljard mensen, hiervan wordt verwacht dat deze tot
2064 zal groeien tot 9,7 miljard. Een nieuwe samenwerking, regelgeving en ordening
zal onontbeerlijk zijn om te kunnen samenleven
o Nood aan MENSENRECHTEN!
Het recht is complex en dynamisch
Er is sprake van juridisering: er bestaat een toenemende regulering van maatschappelijke
verhoudingen enerzijds en een toenemend beroep op het recht en op (buiten)gerechtelijke
procedures. (steeds meer zaken worden in de wet vastgelegd)
o Juridisering kan als nadeel hebben dat er abstractie wordt gemaakt van concrete
omstandigheden maar…
o … het voordeel is de rechtsbescherming en mogelijkheid tot emancipatie voor de
cliënt in de zorg.
o Je mag niet vergeten dat de cliënt zich bevindt in een onevenwichtige ongelijke
machtsverhouding en situatie. Door zijn nood aan zorg is hij afhankelijk van de
zorgaanbieder en staat hij in zijn positie als zorgvrager kwetsbaar die dient te
worden beschermd.
Verschil tussen recht, religie & godsdienst en moraal
Recht Religie & godsdienst Moraal
Bron: Bron: Bron:
Opgelegd door de overheid Goddelijke Mens zelf
oorsprong
Geseculariseerde Recht heeft rechtsnormen (<-> moraal):
samenleving : Het Belgisch Gelden algemeen
recht gaat uit van een Geschreven en afgekondigd
scheiding tussen Kerk en Kunnen worden afgedwongen en
Staat. gesanctioneerd
Deze scheiding is evenwel Er bestaat vanzelfsprekend geen eensgezindheid
niet absoluut, ze is voorzien over wat tot de moraal behoort. Er is in onze
in belangrijke financiering samenleving sprake van ethisch pluralisme. Bv.
van de erkende erediensten. verschillende opvattingen over euthanasie, abortus.
Er werden 6 erediensten Vaak zijn rechtsregels in overeenstemming met de
door de overheid erkend: de moraal, precies omdat zij zijn uitgevaardigd om iets
katholieke, protestantse, waarover ethisch consensus bestaat, te verankeren.
Israëlitische, anglicaanse,
islamitische en orthodoxe. Maar soms is het recht niet in overeenstemming
Daarnaast werd ook de niet- met eenieders moraal: sommige zaken stroken niet
2
,confessionele met de moraal van bepaalde personen, maar worden
levensbeschouwing/vrijzinnig toegelaten door het recht (bv. IVF, abortus,
humanisme erkend. Wat de euthansie, verjaring van misdrijven); en kan volgens
erkenning van het een bepaalde moraal iets een plicht zijn zonder dat
boeddhisme in België betreft, het recht daartoe verplicht (bv. naastenliefde).
zijn de eerste stappen gezet.
Tot slot kan een rechtsregel een burger ook
In de Grondwet staan ook verplichten tot wat hij immoreel vindt (bv.
enkele principes inzake de belastingen betalen die mede dienen ter financiering
verhouding tussen Kerk en van bepaald wetenschappelijk onderzoek of ter
Staat gehuldigd: Zo bestaat financiering van de aankoop van wapens)
er de vrijheid van eredienst
en vrijheid van Ethisch pluralisme: theorie die stelt dat de
levensbeschouwing (art. 19 verscheidenheid aan morele waarden, normen,
Gw.) en kan niemand worden idealen, plichten en deugden niet gereduceerd kan
verplicht een bepaalde worden tot één morele superwaarde.
godsdienst te belijden of een Iedereen heeft andere waarden etc.
overtuiging aan te hangen
(art. 20 Gw)
3. EEN DEFINITIE VAN HET RECHT
Wanneer we willen zoeken naar een definitie van het recht dan vinden we geen universele
definitie
Elk land, gemeenschap, elke samenleving heeft een ander en eigen ontwikkeling, sociale,
filosofische en politieke organisatie
Definitie van recht:
Het recht = een geheel van bindende regels, opgesteld door de samenleving, waardoor de
belangen van de enkelingen die in de gemeenschap leven, geordend worden, door middel
van sociale dwang.
3.1. Een geheel van bindende regels
Regels bestaan uit :
o Geschreven regels, ongeschreven regels, nationale regels & internationale regels.
o Rechtsregels formuleren een verbod, een gebod, laten een handeling toe of houden
een belofte in.
o Geen suggesties, noch aanbevelingen:
Verbod: bv. diefstal, moord; geen 2 huwelijkspartners
Gebod: bv. schade vergoeden, iemand in nood moet je helpen
Laten een handeling toe: bv. schenking
Houden een belofte in: bv. art 23 Gw. O.a:
Recht op… Arbeid, sociale zekerheid, behoorlijke huisvesting,
bescherming van een gezond leefmilieu, culturele en
maatschappelijke ontplooiing
3
, 3.2. Opgesteld door de samenleving
Rechtsregels worden opgesteld door mensen die binnen een bepaalde context samenleven,
maar gelet op het feit dat het we met héél véél mensen samenleven, zou het onmogelijk zijn
om allemaal fysiek samen te komen en regels te formuleren. Hierdoor kwam een systeem
van vrije verkiezingen tot stand waardoor de regels opgesteld worden door
vertegenwoordigers van de samenleving en politici.
De staat als rechtsgemeenschap met een:
1. Wetgevende macht (parlement): de Staat maakt nieuwe rechtsregels via wetgeving.
2. Uitvoerende macht (regering, ministers): de Staat maakt de toepassing van de
rechtsregels mogelijk d.m.v. een regering en een administratief apparaat.
3. Rechterlijke macht: de Staat past de rechtsregels toe in zijn rechtbanken voor de
beslechting van geschillen
Niet alleen de Staat is verantwoordelijk voor de creatie van recht, ook andere
rechtsgemeenschappen, zoals de lokale besturen, maken recht. Zelfs bij de meest primitieve
volkeren bestaan rechtsregels.
België: sprake van een democratie het volk heerst
o Burgers nemen in België deel aan het staatsbestuur via het kiesrecht. Het kiesrecht laat
burgers toe om te stemmen
o Wij verkiezen wie er in het parlement zetelt en wie wetten maakt
o Bestaat nog niet zo lang…
Het kiesrecht kwam aanvankelijk toe aan de rijke klassen. Arbeiders hadden geen
stemrecht en namen dus niet deel aan het staatbestuur. Het algemeen stemrecht is
geleidelijk ingevoerd voor de mannelijke bevolking via de herziening van de grondwet
tussen 1893 en 1921. Het algemeen stemrecht is één man één stem. Het algemeen
stemrecht voor vrouwen is pas aangenomen in 1947, vrouwen werden dus héél lang
uitgesloten van politieke participatie
3.3. Het doel van het recht is de samenleving ordenen en in
stand houden
Samenleven in deze gemeenschap vraagt om orde en nood aan organisatie
Afschaffing van overheidsinstellingen, wat dan? (HOBBES, LOCKE, ROUSSEAU)
o Natuurtoestand? Allen tegen allen? Chaos?
Deze natuurtoestand wordt door deze denkers als zeer gevaarlijk beschouwd tenzij
we ervan uitgaan dat mensen van nature welwillend zijn en zonder instituties
kunnen samenleven. De natuurtoestand zal leiden tot het nastreven van eigenbelang
ten koste van elkaar en dat dit zal leiden tot een oorlog van allen tegen allen.
o Daarom : maatschappelijk verdrag of sociaal contract aangegaan met overheid
Dit verdrag stelt dat een samenleving enkel kan worden tot stand gebracht
door onderlinge afspraken, waarvan de collectieve beslissing om zich aan de
regels te onderwerpen de meest fundamentele is. Dit levert de legitimatie
van de overheid op. Zo kan je stellen dat vandaag de dag in het algemeen
belang, beperkingen opgelegd worden aan eenieders vrijheid en we
beschermd worden indien onze rechten worden geschonden.
4
