SAMENVATTING PERIODEKENNIS
ROMEINSE TIJD
Inhoudsopgave
De Opbouw Van De Romeinse Provinciale Structuur............................................................3
1. Geschiedenis Romeinse Tijd Buiten Nederland..........................................................................3
1.1 Caesar..........................................................................................................................................................3
1.2 Begin Keizertijd............................................................................................................................................4
2. Nederland binnen het Romeinse Rijk.........................................................................................4
2.1 Varusslag.....................................................................................................................................................4
2.2 Friese Opstand.............................................................................................................................................4
2.3 Bataafse Opstand........................................................................................................................................5
2.4 Germania Inferior........................................................................................................................................5
2.5 Het Romeinse Rijk Valt Uiteen....................................................................................................................6
2.6 Het Gallische Rijk:........................................................................................................................................6
2.7 Het Rijk Valt Uit Elkaar................................................................................................................................6
2.8 Einde West Romeinse Rijk...........................................................................................................................6
2.9 Wanner Is Het Einde Van Het Romeinse Rijk?............................................................................................7
2.10 Samenvatting Transformation hoofdstuk.................................................................................................7
3. Steden en Romanisatie....................................................................................................7
3.1 Romeinse steden: juridisch......................................................................................................8
3.2 Romeinse steden in Nederland................................................................................................8
3.3 Overige centra op het platteland..............................................................................................9
3.4 Samenvatting Transformation hoofdstuk.................................................................................9
4. Het leger.......................................................................................................................10
4.1 naar een beroepsleger en Romeins burgerschap:...................................................................10
4.2 Verschillen tussen Legionarii & Auxilliarii en overige troepen................................................11
4.3 Dagelijks leven van de soldaten.............................................................................................13
4.4 De grens.................................................................................................................................14
4.5 Romeinse kust en vervoer......................................................................................................15
5. Het platteland en villalandschap...................................................................................16
5.1 Regio’s en romanisatie...........................................................................................................16
5.2 Villa achtige nederzettingen...................................................................................................18
5.3 Soorten villae.........................................................................................................................19
1
, 5.4 Samenvatting Transformation hoofdstuk...............................................................................20
6. Religie...........................................................................................................................22
6.1 Goden....................................................................................................................................22
6.2 Tempels..................................................................................................................................23
6.3 Samenvatting Transformation hoofdstuk...............................................................................23
7. Grafritueel.....................................................................................................................24
7.1 Grafritueel late IJzertijd..........................................................................................................25
7.2 Grafritueel Romeinse Tijd:......................................................................................................25
7.3 Grafrituelen............................................................................................................................25
7.4 Grafritueel: het proces...........................................................................................................26
7.5 Romeinse ideeën over de dood..............................................................................................26
7.6 Romeinse soldaten, burgers en gewone graven.....................................................................26
7.7 Elite graven............................................................................................................................27
7.8 Samenvatting Transformation hoofdstuk...............................................................................27
8. Noord-Nederland...........................................................................................................28
8.1 Pleistocene zandgronden.......................................................................................................28
8.2 Holoceen Nederland...............................................................................................................30
8.3 Noord-Holland........................................................................................................................32
1. Inleiding........................................................................................................................36
2. Wat kun je met materiaalonderzoek?............................................................................38
3. Soorten aardewerk........................................................................................................39
3.1 Terra sigillata..........................................................................................................................39
3.2 Gladwandig aardewerk..........................................................................................................40
3.3 Ruwwandig aardewerk...........................................................................................................40
3.4 Dikwandig aardewerk............................................................................................................41
3.5 Belgische waar.......................................................................................................................43
3.6 terra nigra..............................................................................................................................43
3.7 Geverde waar (gevernist).......................................................................................................43
3.8 Low lands ware (LLW).............................................................................................................44
4. Determineren aardewerk..............................................................................................44
4.1 achtergrond typen AW...........................................................................................................44
4.2 Determineren.........................................................................................................................45
2
,5. Romeins glas.................................................................................................................46
6. IJzer...............................................................................................................................47
7. Keramisch bouwmateriaal.............................................................................................50
DE OPBOUW VAN DE ROMEINSE PROVINCIALE STRUCTUUR
1. GESCHIEDENIS ROMEINSE TIJD BUITEN NEDERLAND
Rome: eerste nederzetting in 753 v. Chr.
Eerst koninkrijk, pas vanaf 509 - 27 v. Chr een republiek.
Koninkrijk: een senaat en 2 consults.
Wegens opstanden van het volk (Plebs) om meer macht komt er later ook een volkstribune.
1.1 CAESAR
Boek: Commentarii de bello Gallico (maar is een gekleurd verhaal):
Omschrijft:
- Gallische oorlogen Caesar 58 – 49 v. Chr.
- Eburonen uitgeroeid
- Menapiers vechten terug
- Wegens burgeroorlog trekt Caesar zich in 49 v. Chr. terug en laat weinig/geen bezettingstroepen
achter.
- Gallië na oorlog: zwaargehavend land en bevolking na 8 jaar oorlog.
Dood van Caesar: op 15 maart van het jaar 44 v. Chr:
Redenen van zijn dood:
- Door uitbreiding rijk voldoet senaat minder goed
- Hij heeft zichzelf benoemd tot doctator perpetuur (dictator voor het leven).
- Het dictatorschap doet men denken aan het koninkrijk.
3
, 1.2 BEGIN KEIZERTIJD
Keizer ook wel principaat genoemd. Dit gaat in vanaf 27 v. Chr.
- Na moord Caesar is er een machtstrijd tussen Marcus Antonius en adoptiezoon Octavianus.
- Octavius wint en krijgt macht.
- Senaat verkiest Octavianus als eerste alleenheerser.
- Hij wordt ook wel Keizer Augustus (de Verhevene) of Princeps (eerste burger/staatshoofd) genoemd.
Keizer werd als god gezien en was de baas, maar nog steeds officieel een senaat.
Pas na hervormingen van DIOCLETIANUS (284 – 305 na Chr.) verwaarloosbare politieke macht.
2. NEDERLAND BINNEN HET ROMEINSE RIJK
Landschap: Pleistoceen landschap.
Veel zand = dus niet erg vruchtbaar.
Zeeland en Zuid-Holland vooral veen en drassig. Dus lastig om met een heel legioen overheen te lopen.
Vanaf 50 v. Chr: VOLKSVERHUIZING!
Veldtochten Caesar met ‘volkerenmoord’, waarschijnlijk alle Eburonen uitgemoord.
- Bataven (+Canaefaten?) verhuizen naar Nederland.
- Beloning: geen belasting, alleen soldaten sturen.
Eerste legerkamp in Nederland:
- 12 v. Chr: Gallia officieel bij het keizerrijk reactie is actie!
- Veroveringstochter onder leiding van Drusus.
- Doel is GERMANIA veroveren.
- 19/15 v. Chr: Legerkamp opgezet bij Nijmegen. Deze was ongeveer 20-30 jaar in gebruik.
- Legerkamp bij Vechten (Fectio) voor verovering via Flevummeer (Oer-IJ-zee)
2.1 VARUSSLAG
- 9 na Chr.
- Leger dacht in vredestrijd te rijden terug naar het winterkamp.
- 3 legioenen verslagen bij Osnabruck (D)
- Arminius (Cherusk): Plan met andere stammen: gevecht op open terrein met Romeinen kon niet
tactische locatie nodig.
- Hinderlaag van tevoren aangelegd (een wal).
- Aanval was gericht op uitschakelen ruiters en uiteendrijven en opdelen colonne.
Bewijsmateriaal voor deze slag:
Sporen van een wal op helling
Menselijke botten
Sporen van geweld
Botten aantal jaar nog aan oppervlak gelegen voor ze werden begraven
Gezichtsmaskers voor strijd
Militaria
Persoonlijke bezittingen.
Hoe dateer je zulke vondsten?
MUNTEN! Namelijk geen enkele munt na Augustus en munt 13 na Chr. Ontbreekt. Tevens hebben ze
merktekens.
2.2 FRIESE OPSTAND
Redenen opstand is te hoge belasting.
- Olennius de belastinggaarder vlucht naar Fort Flevum = Velsen (?)
4
ROMEINSE TIJD
Inhoudsopgave
De Opbouw Van De Romeinse Provinciale Structuur............................................................3
1. Geschiedenis Romeinse Tijd Buiten Nederland..........................................................................3
1.1 Caesar..........................................................................................................................................................3
1.2 Begin Keizertijd............................................................................................................................................4
2. Nederland binnen het Romeinse Rijk.........................................................................................4
2.1 Varusslag.....................................................................................................................................................4
2.2 Friese Opstand.............................................................................................................................................4
2.3 Bataafse Opstand........................................................................................................................................5
2.4 Germania Inferior........................................................................................................................................5
2.5 Het Romeinse Rijk Valt Uiteen....................................................................................................................6
2.6 Het Gallische Rijk:........................................................................................................................................6
2.7 Het Rijk Valt Uit Elkaar................................................................................................................................6
2.8 Einde West Romeinse Rijk...........................................................................................................................6
2.9 Wanner Is Het Einde Van Het Romeinse Rijk?............................................................................................7
2.10 Samenvatting Transformation hoofdstuk.................................................................................................7
3. Steden en Romanisatie....................................................................................................7
3.1 Romeinse steden: juridisch......................................................................................................8
3.2 Romeinse steden in Nederland................................................................................................8
3.3 Overige centra op het platteland..............................................................................................9
3.4 Samenvatting Transformation hoofdstuk.................................................................................9
4. Het leger.......................................................................................................................10
4.1 naar een beroepsleger en Romeins burgerschap:...................................................................10
4.2 Verschillen tussen Legionarii & Auxilliarii en overige troepen................................................11
4.3 Dagelijks leven van de soldaten.............................................................................................13
4.4 De grens.................................................................................................................................14
4.5 Romeinse kust en vervoer......................................................................................................15
5. Het platteland en villalandschap...................................................................................16
5.1 Regio’s en romanisatie...........................................................................................................16
5.2 Villa achtige nederzettingen...................................................................................................18
5.3 Soorten villae.........................................................................................................................19
1
, 5.4 Samenvatting Transformation hoofdstuk...............................................................................20
6. Religie...........................................................................................................................22
6.1 Goden....................................................................................................................................22
6.2 Tempels..................................................................................................................................23
6.3 Samenvatting Transformation hoofdstuk...............................................................................23
7. Grafritueel.....................................................................................................................24
7.1 Grafritueel late IJzertijd..........................................................................................................25
7.2 Grafritueel Romeinse Tijd:......................................................................................................25
7.3 Grafrituelen............................................................................................................................25
7.4 Grafritueel: het proces...........................................................................................................26
7.5 Romeinse ideeën over de dood..............................................................................................26
7.6 Romeinse soldaten, burgers en gewone graven.....................................................................26
7.7 Elite graven............................................................................................................................27
7.8 Samenvatting Transformation hoofdstuk...............................................................................27
8. Noord-Nederland...........................................................................................................28
8.1 Pleistocene zandgronden.......................................................................................................28
8.2 Holoceen Nederland...............................................................................................................30
8.3 Noord-Holland........................................................................................................................32
1. Inleiding........................................................................................................................36
2. Wat kun je met materiaalonderzoek?............................................................................38
3. Soorten aardewerk........................................................................................................39
3.1 Terra sigillata..........................................................................................................................39
3.2 Gladwandig aardewerk..........................................................................................................40
3.3 Ruwwandig aardewerk...........................................................................................................40
3.4 Dikwandig aardewerk............................................................................................................41
3.5 Belgische waar.......................................................................................................................43
3.6 terra nigra..............................................................................................................................43
3.7 Geverde waar (gevernist).......................................................................................................43
3.8 Low lands ware (LLW).............................................................................................................44
4. Determineren aardewerk..............................................................................................44
4.1 achtergrond typen AW...........................................................................................................44
4.2 Determineren.........................................................................................................................45
2
,5. Romeins glas.................................................................................................................46
6. IJzer...............................................................................................................................47
7. Keramisch bouwmateriaal.............................................................................................50
DE OPBOUW VAN DE ROMEINSE PROVINCIALE STRUCTUUR
1. GESCHIEDENIS ROMEINSE TIJD BUITEN NEDERLAND
Rome: eerste nederzetting in 753 v. Chr.
Eerst koninkrijk, pas vanaf 509 - 27 v. Chr een republiek.
Koninkrijk: een senaat en 2 consults.
Wegens opstanden van het volk (Plebs) om meer macht komt er later ook een volkstribune.
1.1 CAESAR
Boek: Commentarii de bello Gallico (maar is een gekleurd verhaal):
Omschrijft:
- Gallische oorlogen Caesar 58 – 49 v. Chr.
- Eburonen uitgeroeid
- Menapiers vechten terug
- Wegens burgeroorlog trekt Caesar zich in 49 v. Chr. terug en laat weinig/geen bezettingstroepen
achter.
- Gallië na oorlog: zwaargehavend land en bevolking na 8 jaar oorlog.
Dood van Caesar: op 15 maart van het jaar 44 v. Chr:
Redenen van zijn dood:
- Door uitbreiding rijk voldoet senaat minder goed
- Hij heeft zichzelf benoemd tot doctator perpetuur (dictator voor het leven).
- Het dictatorschap doet men denken aan het koninkrijk.
3
, 1.2 BEGIN KEIZERTIJD
Keizer ook wel principaat genoemd. Dit gaat in vanaf 27 v. Chr.
- Na moord Caesar is er een machtstrijd tussen Marcus Antonius en adoptiezoon Octavianus.
- Octavius wint en krijgt macht.
- Senaat verkiest Octavianus als eerste alleenheerser.
- Hij wordt ook wel Keizer Augustus (de Verhevene) of Princeps (eerste burger/staatshoofd) genoemd.
Keizer werd als god gezien en was de baas, maar nog steeds officieel een senaat.
Pas na hervormingen van DIOCLETIANUS (284 – 305 na Chr.) verwaarloosbare politieke macht.
2. NEDERLAND BINNEN HET ROMEINSE RIJK
Landschap: Pleistoceen landschap.
Veel zand = dus niet erg vruchtbaar.
Zeeland en Zuid-Holland vooral veen en drassig. Dus lastig om met een heel legioen overheen te lopen.
Vanaf 50 v. Chr: VOLKSVERHUIZING!
Veldtochten Caesar met ‘volkerenmoord’, waarschijnlijk alle Eburonen uitgemoord.
- Bataven (+Canaefaten?) verhuizen naar Nederland.
- Beloning: geen belasting, alleen soldaten sturen.
Eerste legerkamp in Nederland:
- 12 v. Chr: Gallia officieel bij het keizerrijk reactie is actie!
- Veroveringstochter onder leiding van Drusus.
- Doel is GERMANIA veroveren.
- 19/15 v. Chr: Legerkamp opgezet bij Nijmegen. Deze was ongeveer 20-30 jaar in gebruik.
- Legerkamp bij Vechten (Fectio) voor verovering via Flevummeer (Oer-IJ-zee)
2.1 VARUSSLAG
- 9 na Chr.
- Leger dacht in vredestrijd te rijden terug naar het winterkamp.
- 3 legioenen verslagen bij Osnabruck (D)
- Arminius (Cherusk): Plan met andere stammen: gevecht op open terrein met Romeinen kon niet
tactische locatie nodig.
- Hinderlaag van tevoren aangelegd (een wal).
- Aanval was gericht op uitschakelen ruiters en uiteendrijven en opdelen colonne.
Bewijsmateriaal voor deze slag:
Sporen van een wal op helling
Menselijke botten
Sporen van geweld
Botten aantal jaar nog aan oppervlak gelegen voor ze werden begraven
Gezichtsmaskers voor strijd
Militaria
Persoonlijke bezittingen.
Hoe dateer je zulke vondsten?
MUNTEN! Namelijk geen enkele munt na Augustus en munt 13 na Chr. Ontbreekt. Tevens hebben ze
merktekens.
2.2 FRIESE OPSTAND
Redenen opstand is te hoge belasting.
- Olennius de belastinggaarder vlucht naar Fort Flevum = Velsen (?)
4
