Hoorcolleges Historiografie en Geschiedfilosofie (hoorcollege 7 tot en met 12)
2020-2021
Universiteit Leiden – Bachelor geschiedenis – jaar 2 – semester 2
Deeltentamen 2
Hoorcollege Historiografie en Geschiedfilosofie 01042021
De basis van historiografie
De betekenis van het woord historiografie
Het woord historiografie heeft twee betekenissen:
1. Wat historici vertellen over het verleden. We spreken bijvoorbeeld over de historiografie van
de Franse Revolutie.
2. Hoe historici vertellen/denken over het verleden. Dit is vooral een methodologische
benadering.
Dit college zal zich vooral met de tweede betekenis van historiografie bezighouden.
Popkin definieert historiografie als de kritische beoordeling van de manieren waarop historici
proberen gebeurtenissen in het verleden te reconstrueren, als onderscheiden van de statements die
zij maken over het verleden.
De tweede betekenis van het woord historiografie kan op zichzelf weer vanuit twee perspectieven
benaderd worden:
2a. De filosofie van geschiedenis: wat is historisch denken/vertellen?
2b. De geschiedenis van historisch denken/vertellen: de studie van de variaties hierin in tijd en
plaats.
Dit college zal zich vooral met betekenis 2b bezighouden.
De (selectieve) chronologische benadering
Selectief omdat het college niet alles kan behandelen. Er is dus een selectie gemaakt van de
belangrijkste zaken.
Chronologische benadering: wil een overzicht geven van historiografie vanaf het begin tot nu.
Het is lastig te bepalen waar dit begin ligt. Het conventionele, Eurocentrische perspectief (‘dead
white males’ perspective) belicht historici zoals Herodotus, Voltaire en Von Ranke. Echter kunnen we
ook dingen vanuit een wat breder perspectief zien. De eerste beschavingen ontstonden namelijk in
andere werelddelen dan Europa. Al deze beschavingen hebben ook hun eigen historiografische
traditie. Het lijkt erop dat de geboorte van record-keeping samenviel met de geboorte van grote
beschavingen. Record-keeping van geschiedenis is dus niet uitgevonden in één plek, en zeker niet in
Europa. Voor zover we weten was Mesopotamië het eerste rijk met een historiografische traditie en
was India de laatste van de eerste beschavingen waar zo’n traditie ontstond. In de andere
1
,beschavingen (Joods, Grieks, Romeins, Chinees) zien we dat een historiografische traditie vrijwel op
hetzelfde moment ontstond.
Waarom wordt geschiedenis opgetekend?
Omdat het nuttig is.
Veranderingen in de distributie van macht en grondgebied werden bijgehouden om de
huidige verdeling te legitimeren. Daarnaast werd het gebruikt om tijd bij te houden.
Voor educatieve doeleinden; om mensen dingen te leren over religie, ethiek en politiek en
om lessen uit het verleden te halen.
Om gemeenschappen en generaties te verbinden. Een gemeenschappelijke geschiedenis
hebben draagt bij aan een gevoel van gemeenschappelijke identiteit.
Wat vooral interessant is, zijn de overeenkomsten en verschillen tussen verschillende
historiografische tradities.
De (selectieve) globale benadering
Selectief omdat het college niet alles kan behandelen. Er is dus een selectie gemaakt van de
belangrijkste zaken.
Globale benadering: focus op verschillende historiografische tradities in verschillende werelddelen.
Typologieën
1. Typology of fields: welke velden van het leven worden bestudeerd?
Ten eerste zijn er de velden die vallen onder ‘hard history’ (politiek, diplomatiek, militair, economisch
en sociaal). In de tweede helft van de twintigste eeuw zijn deze velden bestempeld als traditioneel,
omdat ze gaan over negentiende-eeuwse tradities die nog steeds met ons zijn vandaag. Deze velden
zijn ook wel ‘hard history’ genoemd, omdat ze zouden gaan over dingen die makkelijker meetbaar
zijn. Daarnaast focussen deze velden vaak op grote politieke actoren.
Ten tweede zijn er de velden die vallen onder ‘soft history’ (cultureel, intellectueel). Ze worden
traditioneel gezien als zaken die meer interpretatie en speculatie vereisen omdat de bronnen niet
altijd duidelijk zijn en omdat zaken soms lastig meetbaar zijn. Vaak wordt er minder gefocust op
handelingen en gevolgen, maar eerder op redenen, motivaties, mentaliteiten, stiltes en emoties.
Deze verdeling is behoorlijk problematisch:
De afgelopen decennia zijn er veranderingen geweest in deze historische velden.
Deze classificatie is vrij simplistisch en kan dus soms niet de complexiteit van bepaalde
historische werken vatten. Niet alles laat zich makkelijk indelen in een van beide categorieën.
De labels zijn wel nuttig, omdat ze ons toestaan dingen te classificeren.
2. Typology of approaches: geen indeling in velden, maar een indeling aan de hand van hoe de
velden bestudeerd worden. Er zijn drie grote criteria hier:
2
, Scope: waar op de schaal tussen wereldgeschiedenis, regionale geschiedenis
(nationaal/continentaal) en lokale geschiedenis bevindt het werk zich?
Explanation: waar op de schaal tussen universele wetten, historicisme (uniciteit van tijden en
plaatsen, oftewel de tijd waarin je leeft en de cultuur waarvan je onderdeel maakt hebben
invloed) en vrije wil (individuen bepalen op basis van hun vrije wil geschiedenis) bevinden de
verklaringen in het werk zich?
Access to truth: waar op de schaal tussen objectiviteit (bronnen bevatten de waarheid en die
is toegankelijk voor historici) en subjectiviteit (de historicus staat centraal en waarheid is
geconstrueerd en dit is niet erg) ziet de historicus zichzelf staan? Hier kunnen we achter
komen door een beetje tussen de regeltjes van hun werk door te lezen.
3
2020-2021
Universiteit Leiden – Bachelor geschiedenis – jaar 2 – semester 2
Deeltentamen 2
Hoorcollege Historiografie en Geschiedfilosofie 01042021
De basis van historiografie
De betekenis van het woord historiografie
Het woord historiografie heeft twee betekenissen:
1. Wat historici vertellen over het verleden. We spreken bijvoorbeeld over de historiografie van
de Franse Revolutie.
2. Hoe historici vertellen/denken over het verleden. Dit is vooral een methodologische
benadering.
Dit college zal zich vooral met de tweede betekenis van historiografie bezighouden.
Popkin definieert historiografie als de kritische beoordeling van de manieren waarop historici
proberen gebeurtenissen in het verleden te reconstrueren, als onderscheiden van de statements die
zij maken over het verleden.
De tweede betekenis van het woord historiografie kan op zichzelf weer vanuit twee perspectieven
benaderd worden:
2a. De filosofie van geschiedenis: wat is historisch denken/vertellen?
2b. De geschiedenis van historisch denken/vertellen: de studie van de variaties hierin in tijd en
plaats.
Dit college zal zich vooral met betekenis 2b bezighouden.
De (selectieve) chronologische benadering
Selectief omdat het college niet alles kan behandelen. Er is dus een selectie gemaakt van de
belangrijkste zaken.
Chronologische benadering: wil een overzicht geven van historiografie vanaf het begin tot nu.
Het is lastig te bepalen waar dit begin ligt. Het conventionele, Eurocentrische perspectief (‘dead
white males’ perspective) belicht historici zoals Herodotus, Voltaire en Von Ranke. Echter kunnen we
ook dingen vanuit een wat breder perspectief zien. De eerste beschavingen ontstonden namelijk in
andere werelddelen dan Europa. Al deze beschavingen hebben ook hun eigen historiografische
traditie. Het lijkt erop dat de geboorte van record-keeping samenviel met de geboorte van grote
beschavingen. Record-keeping van geschiedenis is dus niet uitgevonden in één plek, en zeker niet in
Europa. Voor zover we weten was Mesopotamië het eerste rijk met een historiografische traditie en
was India de laatste van de eerste beschavingen waar zo’n traditie ontstond. In de andere
1
,beschavingen (Joods, Grieks, Romeins, Chinees) zien we dat een historiografische traditie vrijwel op
hetzelfde moment ontstond.
Waarom wordt geschiedenis opgetekend?
Omdat het nuttig is.
Veranderingen in de distributie van macht en grondgebied werden bijgehouden om de
huidige verdeling te legitimeren. Daarnaast werd het gebruikt om tijd bij te houden.
Voor educatieve doeleinden; om mensen dingen te leren over religie, ethiek en politiek en
om lessen uit het verleden te halen.
Om gemeenschappen en generaties te verbinden. Een gemeenschappelijke geschiedenis
hebben draagt bij aan een gevoel van gemeenschappelijke identiteit.
Wat vooral interessant is, zijn de overeenkomsten en verschillen tussen verschillende
historiografische tradities.
De (selectieve) globale benadering
Selectief omdat het college niet alles kan behandelen. Er is dus een selectie gemaakt van de
belangrijkste zaken.
Globale benadering: focus op verschillende historiografische tradities in verschillende werelddelen.
Typologieën
1. Typology of fields: welke velden van het leven worden bestudeerd?
Ten eerste zijn er de velden die vallen onder ‘hard history’ (politiek, diplomatiek, militair, economisch
en sociaal). In de tweede helft van de twintigste eeuw zijn deze velden bestempeld als traditioneel,
omdat ze gaan over negentiende-eeuwse tradities die nog steeds met ons zijn vandaag. Deze velden
zijn ook wel ‘hard history’ genoemd, omdat ze zouden gaan over dingen die makkelijker meetbaar
zijn. Daarnaast focussen deze velden vaak op grote politieke actoren.
Ten tweede zijn er de velden die vallen onder ‘soft history’ (cultureel, intellectueel). Ze worden
traditioneel gezien als zaken die meer interpretatie en speculatie vereisen omdat de bronnen niet
altijd duidelijk zijn en omdat zaken soms lastig meetbaar zijn. Vaak wordt er minder gefocust op
handelingen en gevolgen, maar eerder op redenen, motivaties, mentaliteiten, stiltes en emoties.
Deze verdeling is behoorlijk problematisch:
De afgelopen decennia zijn er veranderingen geweest in deze historische velden.
Deze classificatie is vrij simplistisch en kan dus soms niet de complexiteit van bepaalde
historische werken vatten. Niet alles laat zich makkelijk indelen in een van beide categorieën.
De labels zijn wel nuttig, omdat ze ons toestaan dingen te classificeren.
2. Typology of approaches: geen indeling in velden, maar een indeling aan de hand van hoe de
velden bestudeerd worden. Er zijn drie grote criteria hier:
2
, Scope: waar op de schaal tussen wereldgeschiedenis, regionale geschiedenis
(nationaal/continentaal) en lokale geschiedenis bevindt het werk zich?
Explanation: waar op de schaal tussen universele wetten, historicisme (uniciteit van tijden en
plaatsen, oftewel de tijd waarin je leeft en de cultuur waarvan je onderdeel maakt hebben
invloed) en vrije wil (individuen bepalen op basis van hun vrije wil geschiedenis) bevinden de
verklaringen in het werk zich?
Access to truth: waar op de schaal tussen objectiviteit (bronnen bevatten de waarheid en die
is toegankelijk voor historici) en subjectiviteit (de historicus staat centraal en waarheid is
geconstrueerd en dit is niet erg) ziet de historicus zichzelf staan? Hier kunnen we achter
komen door een beetje tussen de regeltjes van hun werk door te lezen.
3
