ORTHOPEDAGOGIEK
Inhoud
1. INLEIDING....................................................................................................................... 5
1.2. Wat is orthopedaogiek..............................................................................................5
1.3. klinische orthopedagogiek en disability studies.......................................................6
2. personen met een Verstandelijke beperking I.................................................................7
2.1. HISTORIEK – PERSONEN MET EEN (VERSTANDELIJKE) beperking..............................8
2.1.1. 19de eeuwse pioniers..........................................................................................8
2.1.2. Ontstaan van eerste inrichtingen (1850)............................................................9
2.1.3. Eeuwwisseling – positivisme en evolutieleer.......................................................9
2.1.4. Opkomst testdiagnostiek....................................................................................9
2.1.5. eerste tekenen van kentering.............................................................................9
2.1.6. NA 1950 – tegenstroom....................................................................................10
2.1.7. start aversie voor instituutzorg – 1960.............................................................10
2.1.8. START DISABILITY RIGHTS MOVEMENT (’60-’70)...............................................10
2.1.9. normalisatieprincipe (’70).................................................................................10
2.1.10. het nieuwe denken – ‘90.................................................................................11
2.1.11. Het nieuwste denken......................................................................................11
2.2. begrippenkader...................................................................................................... 12
2.2.1. de spanning rond diagnoses en classificaties...................................................12
2.2.2. de drie classificatiesystemen............................................................................12
2.2.3. de zoektocht naar de juiste terminologie..........................................................14
2.2.4. Diagnosestelling............................................................................................... 15
2.2.5. hoe vaak komt een verstandelijke beperking voor?..........................................17
2.2.6. classificatie....................................................................................................... 18
2.3. beeldvorming.......................................................................................................... 19
2.3.1. integratief systeem........................................................................................... 19
2.3.2. multidimensioneel fenomeen (STAP 1).............................................................21
3.1. diagnosestelling – toekennen label (stap 2).........................................................22
3.2. uitwerking van ondersteuningsplan (stap 3)........................................................22
3.2.1. Quality of life.................................................................................................... 23
3.2.2. ondersteuningsdenken.....................................................................................24
3.2.3. conclusie........................................................................................................... 26
3.3. orthopedagogische ondersteuning.........................................................................26
3. Personen met ernstige meervoudige beperkingen........................................................27
3.1. geschiedenis........................................................................................................... 27
1
, 3.2. begrippenkader...................................................................................................... 27
3.2.1. deinitie: personen met een motorisch-verstandelijke beperking......................27
3.3. orthopedagogische ondersteuning.........................................................................28
4. personen met het syndroom van down.........................................................................31
4.1. het psychisch draaiboek......................................................................................... 31
4.2. duaal sociaal functioneren......................................................................................32
4.3. down en niet-down................................................................................................. 32
4.4. down en autisme.................................................................................................... 32
4.5. leeftijd.................................................................................................................... 33
4.5.1. Verliefdheid...................................................................................................... 34
4.5.2. down syndroom en dementie...........................................................................34
4.6. DRAAIBOEK TE VERMIJDEN?....................................................................................34
4.6.1. Afstand-nabijheid.............................................................................................. 35
4.6.2. getrapte benadering......................................................................................... 35
5. personen met autisme.................................................................................................. 35
5.1. geschiedenis........................................................................................................... 35
5.1.1. nature – nurture?.............................................................................................. 36
5.1.2. verschillende visies op autisme – lai et al.........................................................36
5.1.3. verschillende visies op autisme – baron-cohen.................................................37
5.2. begrippenkader...................................................................................................... 37
5.2.1. andere manier van informatieverwerking.........................................................37
5.2.2. etiologie............................................................................................................ 37
5.2.3. diagnostiek....................................................................................................... 38
5.2.4. DSM-5 criteria (!!)............................................................................................. 38
5.2.5. prevalentie....................................................................................................... 39
5.3. beeldovorming........................................................................................................ 40
5.2.6. cognitieve verklaringsmodellen........................................................................40
5.3. orthopedagogische aanpak.....................................................................................41
5.3.1. tot slot.............................................................................................................. 42
5.3.2. participatie hulpmiddelen.................................................................................42
6. Verslaving en middelengerelateerde problemen: begrippen, middelen, beeldvorming
en ondersteuning.............................................................................................................. 43
6.1. introductie.............................................................................................................. 43
6.2. historiek.................................................................................................................. 43
6.3. normalisering van middelgebruik...........................................................................44
6.4. wanneer spreken we van een verslaving?..............................................................44
6.5. waarom gebruiken mensen drugs?.........................................................................45
6.6. epidemiologie – enkele cijfer..................................................................................45
2
, 6.6.1. vlaamse cijfers.................................................................................................. 46
6.7. begrippenkader...................................................................................................... 46
6.7.1. hulpverlening.................................................................................................... 47
6.8. getuigenis over verslaving, herstel en hulpverlening..............................................47
6.9. interventiespectrum............................................................................................... 47
6.9.1. hoe omgaan met een verslaving: een continuüm.............................................47
6.10. beeldvorming........................................................................................................ 48
6.10.1. Verstrikt in vicieuze cirkels (van Dijk).............................................................49
6.11. motiviatie als drijfveer voor veranderingen en herstel..........................................49
6.12. herstel van verslaving........................................................................................... 50
7. personen met een fysieke beperking............................................................................50
7.1. geschiedenis en actuele uitdagingen......................................................................50
7.1.1. wereldoorlogen – T4-programma......................................................................51
7.1.2. mensenrechten................................................................................................. 51
7.2. begrippenkader...................................................................................................... 52
7.2.1. WHO – voorloper ICF: ICIDH: impairment, disability, handicap.........................52
7.3. beeldvorming.......................................................................................................... 53
7.3.1. ziektes/aandoeningen.......................................................................................54
7.4. orthopedagogische ondersteuning.........................................................................61
7.4.1. een orthopedagogisch handelingsplan op maat...............................................61
7.4.2. bobaths neurdevelopmental treatment............................................................62
7.4.3. onderwijs?........................................................................................................ 62
7.4.4. Hulpmiddelen – Woonmogelijkheden – Informele zorg......................................62
8. personen met een visuele beperking............................................................................63
8.1. geschiedenis........................................................................................................... 63
8.1. (be)leven van/met een visuele beperking...............................................................63
8.1.1. Blind geboren VS later blind worden:................................................................64
8.1.2. Dromen............................................................................................................. 64
8.1.3. Uiterlijk en sociale druk....................................................................................64
8.1.4. Emotioneel aanvoelen......................................................................................64
8.1.5. Braille............................................................................................................... 65
8.1.6. onderwijs.......................................................................................................... 65
8.1.7. context en gezin............................................................................................... 65
8.2. mobiliteit, dagelijks leven en zelfstandigheid.........................................................65
8.2.1. openbaar vervoer............................................................................................. 65
8.2.2. binnenshuis...................................................................................................... 65
8.2.3. reizen............................................................................................................... 66
8.2.4. technologie....................................................................................................... 66
3
, 8.3. begrippenkader...................................................................................................... 66
8.3.1. medische definitie............................................................................................ 67
8.3.2. functionele definitie.......................................................................................... 67
8.3.3. prevalentie....................................................................................................... 68
8.4. onderwijs en werk................................................................................................... 68
8.4.1. onderwijs.......................................................................................................... 68
8.4.2. werk.................................................................................................................. 68
8.5. relaties en gezin..................................................................................................... 68
8.5.1. partner.............................................................................................................. 68
8.5.2. vrienden........................................................................................................... 69
8.6. Beeldvorming en beleid.......................................................................................... 69
8.6.1. Representatie in de media................................................................................70
8.6.2. uitsluiting in maatschappij................................................................................70
8.7. ondersteuning en advies aan toekomstige hulpverleners.......................................70
9. personen met ernstige psychische problemen..............................................................71
9.1. beeldvorming.......................................................................................................... 71
9.1.1. biopsychosociale focus.....................................................................................71
9.2. prevalentie............................................................................................................. 72
9.3. beeldvorming en diagnostiek..................................................................................72
9.3.1. kanttekening DSM-5......................................................................................... 72
9.3.2. psygische kwetsbaarheid als concept...............................................................73
9.4. maatschappelijke beeldvorming.............................................................................73
9.4.1. frames en counterframes.................................................................................73
9.5. geschiedenis over herstel in de psychatrie.............................................................74
9.5.1. herstel als richtingevend kader........................................................................75
9.5.2. kritische (en orthopedagogische) kijk op herstel..............................................76
9.5.3. herstel vanuit relationeel en familieperspectief................................................76
9.5.4. naar herstelondersteunend GGZ-landschap.....................................................78
9.6. specifieke zorgvormen en praktijken......................................................................79
9.6.1. internering........................................................................................................ 79
9.6.2. belangrijke organisaties:...................................................................................80
10. gedrags-en emotionele stoornissen............................................................................81
10.1. inleiding: wat is (problematisch gedrag)...............................................................81
10.2. historiek................................................................................................................ 82
10.2.1. Moderne tijd – pioniers...................................................................................82
10.3. begrippenkader, definities en classificatie............................................................85
10.3.1. definities en classificaties...............................................................................86
10.4. prevalentie en etiologie........................................................................................88
4
Inhoud
1. INLEIDING....................................................................................................................... 5
1.2. Wat is orthopedaogiek..............................................................................................5
1.3. klinische orthopedagogiek en disability studies.......................................................6
2. personen met een Verstandelijke beperking I.................................................................7
2.1. HISTORIEK – PERSONEN MET EEN (VERSTANDELIJKE) beperking..............................8
2.1.1. 19de eeuwse pioniers..........................................................................................8
2.1.2. Ontstaan van eerste inrichtingen (1850)............................................................9
2.1.3. Eeuwwisseling – positivisme en evolutieleer.......................................................9
2.1.4. Opkomst testdiagnostiek....................................................................................9
2.1.5. eerste tekenen van kentering.............................................................................9
2.1.6. NA 1950 – tegenstroom....................................................................................10
2.1.7. start aversie voor instituutzorg – 1960.............................................................10
2.1.8. START DISABILITY RIGHTS MOVEMENT (’60-’70)...............................................10
2.1.9. normalisatieprincipe (’70).................................................................................10
2.1.10. het nieuwe denken – ‘90.................................................................................11
2.1.11. Het nieuwste denken......................................................................................11
2.2. begrippenkader...................................................................................................... 12
2.2.1. de spanning rond diagnoses en classificaties...................................................12
2.2.2. de drie classificatiesystemen............................................................................12
2.2.3. de zoektocht naar de juiste terminologie..........................................................14
2.2.4. Diagnosestelling............................................................................................... 15
2.2.5. hoe vaak komt een verstandelijke beperking voor?..........................................17
2.2.6. classificatie....................................................................................................... 18
2.3. beeldvorming.......................................................................................................... 19
2.3.1. integratief systeem........................................................................................... 19
2.3.2. multidimensioneel fenomeen (STAP 1).............................................................21
3.1. diagnosestelling – toekennen label (stap 2).........................................................22
3.2. uitwerking van ondersteuningsplan (stap 3)........................................................22
3.2.1. Quality of life.................................................................................................... 23
3.2.2. ondersteuningsdenken.....................................................................................24
3.2.3. conclusie........................................................................................................... 26
3.3. orthopedagogische ondersteuning.........................................................................26
3. Personen met ernstige meervoudige beperkingen........................................................27
3.1. geschiedenis........................................................................................................... 27
1
, 3.2. begrippenkader...................................................................................................... 27
3.2.1. deinitie: personen met een motorisch-verstandelijke beperking......................27
3.3. orthopedagogische ondersteuning.........................................................................28
4. personen met het syndroom van down.........................................................................31
4.1. het psychisch draaiboek......................................................................................... 31
4.2. duaal sociaal functioneren......................................................................................32
4.3. down en niet-down................................................................................................. 32
4.4. down en autisme.................................................................................................... 32
4.5. leeftijd.................................................................................................................... 33
4.5.1. Verliefdheid...................................................................................................... 34
4.5.2. down syndroom en dementie...........................................................................34
4.6. DRAAIBOEK TE VERMIJDEN?....................................................................................34
4.6.1. Afstand-nabijheid.............................................................................................. 35
4.6.2. getrapte benadering......................................................................................... 35
5. personen met autisme.................................................................................................. 35
5.1. geschiedenis........................................................................................................... 35
5.1.1. nature – nurture?.............................................................................................. 36
5.1.2. verschillende visies op autisme – lai et al.........................................................36
5.1.3. verschillende visies op autisme – baron-cohen.................................................37
5.2. begrippenkader...................................................................................................... 37
5.2.1. andere manier van informatieverwerking.........................................................37
5.2.2. etiologie............................................................................................................ 37
5.2.3. diagnostiek....................................................................................................... 38
5.2.4. DSM-5 criteria (!!)............................................................................................. 38
5.2.5. prevalentie....................................................................................................... 39
5.3. beeldovorming........................................................................................................ 40
5.2.6. cognitieve verklaringsmodellen........................................................................40
5.3. orthopedagogische aanpak.....................................................................................41
5.3.1. tot slot.............................................................................................................. 42
5.3.2. participatie hulpmiddelen.................................................................................42
6. Verslaving en middelengerelateerde problemen: begrippen, middelen, beeldvorming
en ondersteuning.............................................................................................................. 43
6.1. introductie.............................................................................................................. 43
6.2. historiek.................................................................................................................. 43
6.3. normalisering van middelgebruik...........................................................................44
6.4. wanneer spreken we van een verslaving?..............................................................44
6.5. waarom gebruiken mensen drugs?.........................................................................45
6.6. epidemiologie – enkele cijfer..................................................................................45
2
, 6.6.1. vlaamse cijfers.................................................................................................. 46
6.7. begrippenkader...................................................................................................... 46
6.7.1. hulpverlening.................................................................................................... 47
6.8. getuigenis over verslaving, herstel en hulpverlening..............................................47
6.9. interventiespectrum............................................................................................... 47
6.9.1. hoe omgaan met een verslaving: een continuüm.............................................47
6.10. beeldvorming........................................................................................................ 48
6.10.1. Verstrikt in vicieuze cirkels (van Dijk).............................................................49
6.11. motiviatie als drijfveer voor veranderingen en herstel..........................................49
6.12. herstel van verslaving........................................................................................... 50
7. personen met een fysieke beperking............................................................................50
7.1. geschiedenis en actuele uitdagingen......................................................................50
7.1.1. wereldoorlogen – T4-programma......................................................................51
7.1.2. mensenrechten................................................................................................. 51
7.2. begrippenkader...................................................................................................... 52
7.2.1. WHO – voorloper ICF: ICIDH: impairment, disability, handicap.........................52
7.3. beeldvorming.......................................................................................................... 53
7.3.1. ziektes/aandoeningen.......................................................................................54
7.4. orthopedagogische ondersteuning.........................................................................61
7.4.1. een orthopedagogisch handelingsplan op maat...............................................61
7.4.2. bobaths neurdevelopmental treatment............................................................62
7.4.3. onderwijs?........................................................................................................ 62
7.4.4. Hulpmiddelen – Woonmogelijkheden – Informele zorg......................................62
8. personen met een visuele beperking............................................................................63
8.1. geschiedenis........................................................................................................... 63
8.1. (be)leven van/met een visuele beperking...............................................................63
8.1.1. Blind geboren VS later blind worden:................................................................64
8.1.2. Dromen............................................................................................................. 64
8.1.3. Uiterlijk en sociale druk....................................................................................64
8.1.4. Emotioneel aanvoelen......................................................................................64
8.1.5. Braille............................................................................................................... 65
8.1.6. onderwijs.......................................................................................................... 65
8.1.7. context en gezin............................................................................................... 65
8.2. mobiliteit, dagelijks leven en zelfstandigheid.........................................................65
8.2.1. openbaar vervoer............................................................................................. 65
8.2.2. binnenshuis...................................................................................................... 65
8.2.3. reizen............................................................................................................... 66
8.2.4. technologie....................................................................................................... 66
3
, 8.3. begrippenkader...................................................................................................... 66
8.3.1. medische definitie............................................................................................ 67
8.3.2. functionele definitie.......................................................................................... 67
8.3.3. prevalentie....................................................................................................... 68
8.4. onderwijs en werk................................................................................................... 68
8.4.1. onderwijs.......................................................................................................... 68
8.4.2. werk.................................................................................................................. 68
8.5. relaties en gezin..................................................................................................... 68
8.5.1. partner.............................................................................................................. 68
8.5.2. vrienden........................................................................................................... 69
8.6. Beeldvorming en beleid.......................................................................................... 69
8.6.1. Representatie in de media................................................................................70
8.6.2. uitsluiting in maatschappij................................................................................70
8.7. ondersteuning en advies aan toekomstige hulpverleners.......................................70
9. personen met ernstige psychische problemen..............................................................71
9.1. beeldvorming.......................................................................................................... 71
9.1.1. biopsychosociale focus.....................................................................................71
9.2. prevalentie............................................................................................................. 72
9.3. beeldvorming en diagnostiek..................................................................................72
9.3.1. kanttekening DSM-5......................................................................................... 72
9.3.2. psygische kwetsbaarheid als concept...............................................................73
9.4. maatschappelijke beeldvorming.............................................................................73
9.4.1. frames en counterframes.................................................................................73
9.5. geschiedenis over herstel in de psychatrie.............................................................74
9.5.1. herstel als richtingevend kader........................................................................75
9.5.2. kritische (en orthopedagogische) kijk op herstel..............................................76
9.5.3. herstel vanuit relationeel en familieperspectief................................................76
9.5.4. naar herstelondersteunend GGZ-landschap.....................................................78
9.6. specifieke zorgvormen en praktijken......................................................................79
9.6.1. internering........................................................................................................ 79
9.6.2. belangrijke organisaties:...................................................................................80
10. gedrags-en emotionele stoornissen............................................................................81
10.1. inleiding: wat is (problematisch gedrag)...............................................................81
10.2. historiek................................................................................................................ 82
10.2.1. Moderne tijd – pioniers...................................................................................82
10.3. begrippenkader, definities en classificatie............................................................85
10.3.1. definities en classificaties...............................................................................86
10.4. prevalentie en etiologie........................................................................................88
4