DRUGSFENOMENEN
PARTIM PROF. COLMAN
1. INLEIDING DRUGBELEID
Wat begrijpen we onder drugsbeleid?
• Drugsbeleid: tabak, alcohol, psychoactieve medicatie, illegale drugs, gedragsvormen met verslavend
potentieel, zoals gok-, kansspelen en gamen (sinds 2016) + producten met verslavend potentieel zoals
dopingproducten, lachgas* (sinds 2024 oneigenlijk gebruik)
o Illegale drugs = cocaïne, XTC, …
o Lachgas kreeg wettelijk kader – oneigenlijk gebruik is strafbaar
▪ Oneigenlijk WANT medisch is het wel toegestaan (vb. tandarts verdoving)
• Vraagzijde en aanbodzijde
o Gericht naar mensen die het gebruiken / doen (vraag)
o Gericht naar producenten (aanbod)
▪ Handel en smokkel
• Mensen die drugs gebruiken → NIET drugsgebruikers
Met "drugsbeleid" bedoelt men het geheel van maatregelen, wetten, strategieën en richtlijnen die een overheid of
instelling opstelt om het gebruik, de productie, de handel en de gevolgen van drugs (zowel legale als illegale) te
reguleren. Er zijn verschillende benaderingen binnen een drugsbeleid, zoals:
• Preventie: Informeren en sensibiliseren om druggebruik te voorkomen, bijvoorbeeld door
voorlichtingscampagnes op scholen.
• Hulpverlening: Bieden van medische en psychologische ondersteuning aan mensen met een verslaving.
• Handhaving: Controle en strafrechtelijke aanpak van drugshandel, productie en bezit.
• Regulering: Bepalen onder welke voorwaarden bepaalde drugs (zoals alcohol, tabak of medicinale cannabis)
legaal verkocht en gebruikt mogen worden.
• Harm reduction (schadebeperking): Maatregelen die erop gericht zijn om de schade door drugsgebruik te
verminderen, zoals het beschikbaar stellen van veilige naalden of het openen van druggebruikruimtes.
1
,ONTSTAAN INTERFEDERAAL DRUGSBELEID
BELEID VS WETGEVING → Wetgeving is onderdeel van beleid
Eén van de belangrijkste beleidsdocumenten in het kader van drugs was de drugswet van 1921, dit noemt men ook
wel eens de basiswet, deze wet maakte productie, bezit, gebruik & handel in bepaalde verdovende middelen strafbaar
(opium, cocaïne, morfine, …). Aanvankelijk richtte het zich op harddrugs. In dit werd in de jaren ’70 aangevuld met
Cannabis, LSD & amfetamine omwille van het stijgende gebruik in België, ….
Federaal Actieplan Toxicomanie (1995)
• Federale regering komt voor het eerst samen (J. VDL) (Johan Vandelanotte)
• 10-puntenplan met focus op drugpreventie en drughulp
Parlementaire Werkgroep Drugs (1996-1997)
• Men moest focussen op aanbod zijde
• Bottom-up aanpak + multidisciplinaire samenstelling
o Vanuit de werkvloer /praktijk (dagelijks geconfronteerd in de praktijk)
▪ experten gaan nadenken over het drugsbeleid). Het was een multidisciplinaire samenstelling
van experten, veldwerkers, … Die gaan samenzitten om een beleid vorm te geven & vervolgens
informatie door te geven aan de bevoegde politici (bottom-up)
o Voorstel doen naar de regering toe
o Samenstelling: politie, hulpverlening, …
• Belangrijkste punt: Een van de belangrijkste aanpassingen is om het strafrecht als ultimum remedium te
gebruiken, we moeten ervoor zorgen dat drugsgebruikers uit onze strafrechtsketen geraken
“Het strafrechtelijk beleid ten aanzien van druggebruikers moet worden aangepast. Vermeden moet worden
dat druggebruikers die, behalve dat ze drugs bezitten, geen misdrijf hebben gepleegd, in de gevangenis
terechtkomen.” (p. 992) “De strafrechtelijke interventie ten opzichte van de druggebruiker is maar
aangewezen wanneer, bijkomend, door de betrokkene misdrijven worden gepleegd die de maatschappelijke
ordening verstoren. Buiten specifieke risicosituaties, zoals middelengebruik in het wegverkeer, is
druggebruik op zich geen reden tot een strafrechtelijke interventie.” (p. 1003)
• Tweede punt: We moeten eigenlijk opzoek naar een “gulden middenweg”, aangezien langs de ene kant een
prohibitionistisch beleid (alles verbieden) ook niet zorgt voor een beter beheersing van een drugsprobleem &
langs de andere kant zal een anti-prohibitionistisch beleid (totale criminalisering) ook het probleem niet
verhelpen
o Welk type beleid wou men?
o Prohibitionisme (verbod) leidt niet tot drugsvrije samenleving
o anti-prohibitionistisch zou kunnen leiden tot explosie aan illegale drugs
o → op zoek gaan naar een midden optie
“Een prohibitionistisch beleid ter zake niet langer een waarborg [biedt] op een betere beheersing van het
drugfenomeen. Een anti-prohibitionistisch beleid dat zich zou beperken tot een totale decriminalisering –
gesteld dat dit vanuit internationaal oogpunt haalbaar zou zijn – zou tot een explosie van het aanbod kunnen
leiden.” (p. 993)
2
, • Drugsbeleid differentiëren: vraag VS aanbod
▪ Vermijden dat mensen die gebruiken bestraft worden en in de gevangenis terecht komen
• Druggebruik zou kunnen toenemen omdat er te weinig hulp is in gevangenis omtrent
problematiek
• Sommigen komen voor andere reden binnen in de gevangenis en starten hun
druggebruik in de gevangenis
• Kan ook een keerpunt zijn → gevangenis als plaats om te stoppen
o Strafrecht is voorbehouden voor mensen die zich bezighouden met productie en handel
▪ Financieel gewin
Federale Beleidsnota Drugs 2001
• Waarom latere implementatie?
o Bende van Nijvel
o Zaak Dutroux
o → grote problemen met heel wat hervormingen
o Werd uiteindelijk vertaald in interfederaal beleid na voorstel van parlementaire werkgroep
• 3 pijlers (Federale Regering, 2001, p.7)
o 1) Preventie voor de niet-gebruik(st)ers en de niet-problematische gebruik(st)ers
▪ Zorgen dat ze niet starten → voorkomen dat mensen die nog nooit drugs hebben gebruikt
overgaan tot het gebruiken van drugs
▪ Zorgen dat gebruik geen verslaving wordt → bij diegene die het wel al eens hebben gebruikt
op een recreatieve manier gaan we proberen om te vermijden dat hun gebruik escaleert tot
problematisch gebruik
o 2) Zorgverlening, risicobeperking en (her)integratie voor de problematische gebruik(st)ers
▪ Risicobeperking als deel van zorg (staat niet op zichzelf)
▪ Voor mensen met problematisch gebruikt OF voor mensen die niet willen stoppen
• Verslaafden behandelen & zorgen dat ze zich terug als ‘normaal functionerend’ lid
kunnen toevoegen aan de maatschappij
▪ Hulpverlening: medische en psychologische hulp bieden aan verslaafden →
afkickprogramma’s, detoxificatie, langdurige begeleiding
▪ Harm reduction: het minimaliseren van schade door drugsgebruik zonder te streven naar
volledige abstinentie
• Vb. spuitenruilprogramma’s om de verspreiding van infectieziekten zoals HIV en
hepatitis te voorkomen, gebruiksruimtes, toegang tot subsitutiemedicatie zoals
methadon
▪ Herintegratie: ondersteuning bij re-integratie in de samenleving door wergelegenheid,
huisvesting en sociale begeleiding.
3
, o 3) Repressie voor de producenten en de handelaars
▪ Handelaars op verschillende niveaus
• Handel op grootschalig niveau
o Vb. cocaïne gemaakt in Zuid-Amerika – gesmokkeld naar Europa
• Tussenhandel = Handelaars die na de smokkeling de drugs ophalen in Antwerpen –
versnijden de drugs
• Klein handel
o Verkopen de kleine hoeveelheden (grammen) door een gebruikers
2 cruciale elementen
• Integraal (allesomvattend): drugsfenomeen is een multidimensionaal probleem dat meerdere aspecten van de
samenleving raakt (gezondheid, veiligheid, internationale samenwerking, en financiën)
o Rekening houden met alle facetten/dimensies (preventie, zorg, repressie)
o Op verschillende domeinen: economie, huisvestiging, ….
• Geïntegreerd (één geheel): Zorgen voor de nodige samenwerking & coördinatie tussen alle relevante actoren
(politie, hulpverlening, Justitie) & (politieke) overheden, want alle domeinen waar drugs impact op heeft zijn
verspreid over verschillende bevoegdheidsniveau (Europees, Federaal, Regionaal, Lokaal). In België zijn
bevoegdheden rond drugsbeleid verspreid over meerdere niveaus
o Met alle relevante actoren en diensten op alle bevoegdheidsniveaus
o Bevoegdheden op verschillende niveaus (Brussel, Waals, Vlaams)
o Samenwerking
Bijkomende zaken
• Drugswet 1921:
o Basiswet
▪ Kaderwet
▪ Basis voor drugs
▪ Wat zijn de regels rond drugs?
▪ Sinds 1921 zijn er natuurlijk aanpassingen gebeurd a.d.h.v. Koninklijke Besluiten
• Tijdsgeest aanpassen
o Verbod → illegale drugs zijn verboden
o Sinds het aannemen van de Federale Drugsnota is de Drugwet van 1921 het voorwerp geweest van
meer dan 21 wetswijzigingen (Vb. aandacht voor NPS wet 2014/ KB 2017, bezit cannabis persoonlijk
gebruik via wet 2003).
4
PARTIM PROF. COLMAN
1. INLEIDING DRUGBELEID
Wat begrijpen we onder drugsbeleid?
• Drugsbeleid: tabak, alcohol, psychoactieve medicatie, illegale drugs, gedragsvormen met verslavend
potentieel, zoals gok-, kansspelen en gamen (sinds 2016) + producten met verslavend potentieel zoals
dopingproducten, lachgas* (sinds 2024 oneigenlijk gebruik)
o Illegale drugs = cocaïne, XTC, …
o Lachgas kreeg wettelijk kader – oneigenlijk gebruik is strafbaar
▪ Oneigenlijk WANT medisch is het wel toegestaan (vb. tandarts verdoving)
• Vraagzijde en aanbodzijde
o Gericht naar mensen die het gebruiken / doen (vraag)
o Gericht naar producenten (aanbod)
▪ Handel en smokkel
• Mensen die drugs gebruiken → NIET drugsgebruikers
Met "drugsbeleid" bedoelt men het geheel van maatregelen, wetten, strategieën en richtlijnen die een overheid of
instelling opstelt om het gebruik, de productie, de handel en de gevolgen van drugs (zowel legale als illegale) te
reguleren. Er zijn verschillende benaderingen binnen een drugsbeleid, zoals:
• Preventie: Informeren en sensibiliseren om druggebruik te voorkomen, bijvoorbeeld door
voorlichtingscampagnes op scholen.
• Hulpverlening: Bieden van medische en psychologische ondersteuning aan mensen met een verslaving.
• Handhaving: Controle en strafrechtelijke aanpak van drugshandel, productie en bezit.
• Regulering: Bepalen onder welke voorwaarden bepaalde drugs (zoals alcohol, tabak of medicinale cannabis)
legaal verkocht en gebruikt mogen worden.
• Harm reduction (schadebeperking): Maatregelen die erop gericht zijn om de schade door drugsgebruik te
verminderen, zoals het beschikbaar stellen van veilige naalden of het openen van druggebruikruimtes.
1
,ONTSTAAN INTERFEDERAAL DRUGSBELEID
BELEID VS WETGEVING → Wetgeving is onderdeel van beleid
Eén van de belangrijkste beleidsdocumenten in het kader van drugs was de drugswet van 1921, dit noemt men ook
wel eens de basiswet, deze wet maakte productie, bezit, gebruik & handel in bepaalde verdovende middelen strafbaar
(opium, cocaïne, morfine, …). Aanvankelijk richtte het zich op harddrugs. In dit werd in de jaren ’70 aangevuld met
Cannabis, LSD & amfetamine omwille van het stijgende gebruik in België, ….
Federaal Actieplan Toxicomanie (1995)
• Federale regering komt voor het eerst samen (J. VDL) (Johan Vandelanotte)
• 10-puntenplan met focus op drugpreventie en drughulp
Parlementaire Werkgroep Drugs (1996-1997)
• Men moest focussen op aanbod zijde
• Bottom-up aanpak + multidisciplinaire samenstelling
o Vanuit de werkvloer /praktijk (dagelijks geconfronteerd in de praktijk)
▪ experten gaan nadenken over het drugsbeleid). Het was een multidisciplinaire samenstelling
van experten, veldwerkers, … Die gaan samenzitten om een beleid vorm te geven & vervolgens
informatie door te geven aan de bevoegde politici (bottom-up)
o Voorstel doen naar de regering toe
o Samenstelling: politie, hulpverlening, …
• Belangrijkste punt: Een van de belangrijkste aanpassingen is om het strafrecht als ultimum remedium te
gebruiken, we moeten ervoor zorgen dat drugsgebruikers uit onze strafrechtsketen geraken
“Het strafrechtelijk beleid ten aanzien van druggebruikers moet worden aangepast. Vermeden moet worden
dat druggebruikers die, behalve dat ze drugs bezitten, geen misdrijf hebben gepleegd, in de gevangenis
terechtkomen.” (p. 992) “De strafrechtelijke interventie ten opzichte van de druggebruiker is maar
aangewezen wanneer, bijkomend, door de betrokkene misdrijven worden gepleegd die de maatschappelijke
ordening verstoren. Buiten specifieke risicosituaties, zoals middelengebruik in het wegverkeer, is
druggebruik op zich geen reden tot een strafrechtelijke interventie.” (p. 1003)
• Tweede punt: We moeten eigenlijk opzoek naar een “gulden middenweg”, aangezien langs de ene kant een
prohibitionistisch beleid (alles verbieden) ook niet zorgt voor een beter beheersing van een drugsprobleem &
langs de andere kant zal een anti-prohibitionistisch beleid (totale criminalisering) ook het probleem niet
verhelpen
o Welk type beleid wou men?
o Prohibitionisme (verbod) leidt niet tot drugsvrije samenleving
o anti-prohibitionistisch zou kunnen leiden tot explosie aan illegale drugs
o → op zoek gaan naar een midden optie
“Een prohibitionistisch beleid ter zake niet langer een waarborg [biedt] op een betere beheersing van het
drugfenomeen. Een anti-prohibitionistisch beleid dat zich zou beperken tot een totale decriminalisering –
gesteld dat dit vanuit internationaal oogpunt haalbaar zou zijn – zou tot een explosie van het aanbod kunnen
leiden.” (p. 993)
2
, • Drugsbeleid differentiëren: vraag VS aanbod
▪ Vermijden dat mensen die gebruiken bestraft worden en in de gevangenis terecht komen
• Druggebruik zou kunnen toenemen omdat er te weinig hulp is in gevangenis omtrent
problematiek
• Sommigen komen voor andere reden binnen in de gevangenis en starten hun
druggebruik in de gevangenis
• Kan ook een keerpunt zijn → gevangenis als plaats om te stoppen
o Strafrecht is voorbehouden voor mensen die zich bezighouden met productie en handel
▪ Financieel gewin
Federale Beleidsnota Drugs 2001
• Waarom latere implementatie?
o Bende van Nijvel
o Zaak Dutroux
o → grote problemen met heel wat hervormingen
o Werd uiteindelijk vertaald in interfederaal beleid na voorstel van parlementaire werkgroep
• 3 pijlers (Federale Regering, 2001, p.7)
o 1) Preventie voor de niet-gebruik(st)ers en de niet-problematische gebruik(st)ers
▪ Zorgen dat ze niet starten → voorkomen dat mensen die nog nooit drugs hebben gebruikt
overgaan tot het gebruiken van drugs
▪ Zorgen dat gebruik geen verslaving wordt → bij diegene die het wel al eens hebben gebruikt
op een recreatieve manier gaan we proberen om te vermijden dat hun gebruik escaleert tot
problematisch gebruik
o 2) Zorgverlening, risicobeperking en (her)integratie voor de problematische gebruik(st)ers
▪ Risicobeperking als deel van zorg (staat niet op zichzelf)
▪ Voor mensen met problematisch gebruikt OF voor mensen die niet willen stoppen
• Verslaafden behandelen & zorgen dat ze zich terug als ‘normaal functionerend’ lid
kunnen toevoegen aan de maatschappij
▪ Hulpverlening: medische en psychologische hulp bieden aan verslaafden →
afkickprogramma’s, detoxificatie, langdurige begeleiding
▪ Harm reduction: het minimaliseren van schade door drugsgebruik zonder te streven naar
volledige abstinentie
• Vb. spuitenruilprogramma’s om de verspreiding van infectieziekten zoals HIV en
hepatitis te voorkomen, gebruiksruimtes, toegang tot subsitutiemedicatie zoals
methadon
▪ Herintegratie: ondersteuning bij re-integratie in de samenleving door wergelegenheid,
huisvesting en sociale begeleiding.
3
, o 3) Repressie voor de producenten en de handelaars
▪ Handelaars op verschillende niveaus
• Handel op grootschalig niveau
o Vb. cocaïne gemaakt in Zuid-Amerika – gesmokkeld naar Europa
• Tussenhandel = Handelaars die na de smokkeling de drugs ophalen in Antwerpen –
versnijden de drugs
• Klein handel
o Verkopen de kleine hoeveelheden (grammen) door een gebruikers
2 cruciale elementen
• Integraal (allesomvattend): drugsfenomeen is een multidimensionaal probleem dat meerdere aspecten van de
samenleving raakt (gezondheid, veiligheid, internationale samenwerking, en financiën)
o Rekening houden met alle facetten/dimensies (preventie, zorg, repressie)
o Op verschillende domeinen: economie, huisvestiging, ….
• Geïntegreerd (één geheel): Zorgen voor de nodige samenwerking & coördinatie tussen alle relevante actoren
(politie, hulpverlening, Justitie) & (politieke) overheden, want alle domeinen waar drugs impact op heeft zijn
verspreid over verschillende bevoegdheidsniveau (Europees, Federaal, Regionaal, Lokaal). In België zijn
bevoegdheden rond drugsbeleid verspreid over meerdere niveaus
o Met alle relevante actoren en diensten op alle bevoegdheidsniveaus
o Bevoegdheden op verschillende niveaus (Brussel, Waals, Vlaams)
o Samenwerking
Bijkomende zaken
• Drugswet 1921:
o Basiswet
▪ Kaderwet
▪ Basis voor drugs
▪ Wat zijn de regels rond drugs?
▪ Sinds 1921 zijn er natuurlijk aanpassingen gebeurd a.d.h.v. Koninklijke Besluiten
• Tijdsgeest aanpassen
o Verbod → illegale drugs zijn verboden
o Sinds het aannemen van de Federale Drugsnota is de Drugwet van 1921 het voorwerp geweest van
meer dan 21 wetswijzigingen (Vb. aandacht voor NPS wet 2014/ KB 2017, bezit cannabis persoonlijk
gebruik via wet 2003).
4
