Semester 1
Inhoudsopgave
Lesweek 1...............................................................................................................................................3
Leerdoelen......................................................................................................................................3
Literatuur van deze week................................................................................................................5
Lesweek 2...............................................................................................................................................6
Leerdoelen......................................................................................................................................6
Literatuur van deze week................................................................................................................9
Lesweek 3.............................................................................................................................................10
Leerdoelen....................................................................................................................................10
Literatuur van deze week..............................................................................................................12
Lesweek 4.............................................................................................................................................13
Leerdoelen....................................................................................................................................13
Lesweek 5.............................................................................................................................................16
Leerdoelen....................................................................................................................................16
Literatuur van deze week..............................................................................................................19
Lesweek 6.............................................................................................................................................23
Leerdoelen....................................................................................................................................23
Literatuur van deze week..............................................................................................................25
Lesweek 7.............................................................................................................................................29
Leerdoelen....................................................................................................................................29
Literatuur van deze week..............................................................................................................33
Lesweek 8.............................................................................................................................................35
Leerdoelen....................................................................................................................................35
Literatuur van deze week..............................................................................................................40
Lesweek 9.............................................................................................................................................42
Leerdoelen....................................................................................................................................42
Lesweek 10...........................................................................................................................................45
Leerdoelen....................................................................................................................................45
Literatuur van deze week..............................................................................................................47
Lesweek 11...........................................................................................................................................48
Leerdoelen....................................................................................................................................48
Lesweek 12...........................................................................................................................................53
1
, Leerdoelen....................................................................................................................................53
Lesweek 13...........................................................................................................................................57
Leerdoelen....................................................................................................................................57
Literatuur van deze week..............................................................................................................62
Lesweek 14...........................................................................................................................................66
Leerdoelen....................................................................................................................................66
Literatuur van deze week..............................................................................................................69
2
,Lesweek 1
Leerdoelen
• De student kan globaal aangeven wat het programma is van de leergang Gedrag & Samenleving.
• De student kan een casus reproduceren waaruit de inbedding van het individu in de bredere
iiisamenleving blijkt.
• De student kan uitleggen hoe opvattingen over gedrag samenhangen met sociale normen. · De
iiistudent kan relaties beschrijven tussen individuele en omgevingsfactoren.
• De student kan voor verschillende soorten situaties gedrag benoemen dat van invloed is op de
iiiveiligheid in betreffende situatie.
Wat is gedrag?
• Wanneer spreken we van gedrag?
• Wat is het verschil tussen gedrag en ‘iets doen’?
• De definitieve definitie van gedrag:
o Gedrag is iedere concrete handeling die we, bewust of onbewust, doen en laten, zoals
waargenomen door onszelf of (een) ander(en).
• Opvattingen over gedrag:
o Individuen hebben opvattingen over hun eigen gedrag en over het gedrag van anderen.
o Deze opvattingen komen voort uit:
Opvoeding, (sub)cultuur, directe omgeving.
o En hangen samen met context:
Situatie, tijdgeest, generatie, locatie
o NB: er is een verschil tussen gedrag en gedragsintentie! Opvattingen zijn in ieder geval van
invloed op gedragsintentie, maar niet altijd op gedrag.
De psychologie van het beslissen
• In de psychologie lange tijd gebaseerd geweest op gedragsintentie: dat werkt dus niet!
o Mensen hebben het beeld van zichzelf dat ze heel consistent zijn en dus voor zichzelf heel
voorspelbaar, maar dat blijkt niet het geval te zijn…
• (Overheids)beleid is echter wel vaak gemaakt met de rationele mens voor ogen.
• Rationele keuzemodel
o Basis aanname: als mensen goed geïnformeerd zijn, maken zij optimale keuzes.
Aanname op zich theoretisch houdbaar, alleen zijn mensen zelden echt goed
geïnformeerd.
o Voorwaarden voor het maken van een echt rationele keuze en daar vervolgens ook het
handelen naar te richten:
Beschikken over de vereiste cognitieve vaardigheden.
Consistente preferenties (voorkeuren) hebben.
Over voldoende wilskracht beschikken om daadwerkelijk tot gepland gedrag te
komen.
• kanttekeningen bij rationele keuzemodel
o Emoties spelen wel degelijk een rol bij ‘rationele’ beslissingen.
o Verschil tussen optimizing/maximaliseren – satisficing.
o Mensen veranderen van voorkeuren (preferenties)
Kortom, de rationele keuze theorie beschrijft een ideaaltypische manier van keuzes
maken, in praktijk gebeurt dit zelden.
3
, Invloeden op (keuze)gedrag
• Individuele invloeden.
o Wilskracht (gebrek daaraan)
o Pro sociaal handelen.
o Moreel oordelen (rechtvaardigheid, gebaseerd op ondefinieerbare gevoelens).
o Automatische piloot.
• Invloed van de omgeving
o Sociale omgeving:
Injunctieve normen: (ongeschreven) regels.
Descriptieve normen: normen (onbewust) afgeleid uit het gedrag van anderen.
Sterke relatie met groepsidentiteiten/groepsnorm.
o Fysieke omgeving:
Bijvoorbeeld de staat van de openbare ruimte.
• Kortom, mensen zijn niet zo rationeel als lange tijd is aangenomen,
o Maar het (keuze)gedrag van mensen vertoont wel een bepaalde systematiek.
o En dit biedt mogelijkheden voor beïnvloeding:
Keuzearchitectuur
Invloed omgeving inzetten.
Individuele verschillen tussen mensen
1. Need for cognition.
2. Need for closure.
3. Regulation focus.
4. Self control.
• Oftewel, verschillen in:
o Cognitie
o Emotie
o Motivatie
• Relevantie voor beleid:
o Beleidsmakers lijken doorgaans uit te gaan van een burger met een hoge ‘need for cognition’,
een lage ‘need voor closure’ en een groot vermogen tot ‘zelfcontrole’. Dit betreft een zeer
beperkte groep in de samenleving.
o Dus, het inzetten van verschillende strategieën is noodzakelijk om alle burgers te bereiken.
4
Inhoudsopgave
Lesweek 1...............................................................................................................................................3
Leerdoelen......................................................................................................................................3
Literatuur van deze week................................................................................................................5
Lesweek 2...............................................................................................................................................6
Leerdoelen......................................................................................................................................6
Literatuur van deze week................................................................................................................9
Lesweek 3.............................................................................................................................................10
Leerdoelen....................................................................................................................................10
Literatuur van deze week..............................................................................................................12
Lesweek 4.............................................................................................................................................13
Leerdoelen....................................................................................................................................13
Lesweek 5.............................................................................................................................................16
Leerdoelen....................................................................................................................................16
Literatuur van deze week..............................................................................................................19
Lesweek 6.............................................................................................................................................23
Leerdoelen....................................................................................................................................23
Literatuur van deze week..............................................................................................................25
Lesweek 7.............................................................................................................................................29
Leerdoelen....................................................................................................................................29
Literatuur van deze week..............................................................................................................33
Lesweek 8.............................................................................................................................................35
Leerdoelen....................................................................................................................................35
Literatuur van deze week..............................................................................................................40
Lesweek 9.............................................................................................................................................42
Leerdoelen....................................................................................................................................42
Lesweek 10...........................................................................................................................................45
Leerdoelen....................................................................................................................................45
Literatuur van deze week..............................................................................................................47
Lesweek 11...........................................................................................................................................48
Leerdoelen....................................................................................................................................48
Lesweek 12...........................................................................................................................................53
1
, Leerdoelen....................................................................................................................................53
Lesweek 13...........................................................................................................................................57
Leerdoelen....................................................................................................................................57
Literatuur van deze week..............................................................................................................62
Lesweek 14...........................................................................................................................................66
Leerdoelen....................................................................................................................................66
Literatuur van deze week..............................................................................................................69
2
,Lesweek 1
Leerdoelen
• De student kan globaal aangeven wat het programma is van de leergang Gedrag & Samenleving.
• De student kan een casus reproduceren waaruit de inbedding van het individu in de bredere
iiisamenleving blijkt.
• De student kan uitleggen hoe opvattingen over gedrag samenhangen met sociale normen. · De
iiistudent kan relaties beschrijven tussen individuele en omgevingsfactoren.
• De student kan voor verschillende soorten situaties gedrag benoemen dat van invloed is op de
iiiveiligheid in betreffende situatie.
Wat is gedrag?
• Wanneer spreken we van gedrag?
• Wat is het verschil tussen gedrag en ‘iets doen’?
• De definitieve definitie van gedrag:
o Gedrag is iedere concrete handeling die we, bewust of onbewust, doen en laten, zoals
waargenomen door onszelf of (een) ander(en).
• Opvattingen over gedrag:
o Individuen hebben opvattingen over hun eigen gedrag en over het gedrag van anderen.
o Deze opvattingen komen voort uit:
Opvoeding, (sub)cultuur, directe omgeving.
o En hangen samen met context:
Situatie, tijdgeest, generatie, locatie
o NB: er is een verschil tussen gedrag en gedragsintentie! Opvattingen zijn in ieder geval van
invloed op gedragsintentie, maar niet altijd op gedrag.
De psychologie van het beslissen
• In de psychologie lange tijd gebaseerd geweest op gedragsintentie: dat werkt dus niet!
o Mensen hebben het beeld van zichzelf dat ze heel consistent zijn en dus voor zichzelf heel
voorspelbaar, maar dat blijkt niet het geval te zijn…
• (Overheids)beleid is echter wel vaak gemaakt met de rationele mens voor ogen.
• Rationele keuzemodel
o Basis aanname: als mensen goed geïnformeerd zijn, maken zij optimale keuzes.
Aanname op zich theoretisch houdbaar, alleen zijn mensen zelden echt goed
geïnformeerd.
o Voorwaarden voor het maken van een echt rationele keuze en daar vervolgens ook het
handelen naar te richten:
Beschikken over de vereiste cognitieve vaardigheden.
Consistente preferenties (voorkeuren) hebben.
Over voldoende wilskracht beschikken om daadwerkelijk tot gepland gedrag te
komen.
• kanttekeningen bij rationele keuzemodel
o Emoties spelen wel degelijk een rol bij ‘rationele’ beslissingen.
o Verschil tussen optimizing/maximaliseren – satisficing.
o Mensen veranderen van voorkeuren (preferenties)
Kortom, de rationele keuze theorie beschrijft een ideaaltypische manier van keuzes
maken, in praktijk gebeurt dit zelden.
3
, Invloeden op (keuze)gedrag
• Individuele invloeden.
o Wilskracht (gebrek daaraan)
o Pro sociaal handelen.
o Moreel oordelen (rechtvaardigheid, gebaseerd op ondefinieerbare gevoelens).
o Automatische piloot.
• Invloed van de omgeving
o Sociale omgeving:
Injunctieve normen: (ongeschreven) regels.
Descriptieve normen: normen (onbewust) afgeleid uit het gedrag van anderen.
Sterke relatie met groepsidentiteiten/groepsnorm.
o Fysieke omgeving:
Bijvoorbeeld de staat van de openbare ruimte.
• Kortom, mensen zijn niet zo rationeel als lange tijd is aangenomen,
o Maar het (keuze)gedrag van mensen vertoont wel een bepaalde systematiek.
o En dit biedt mogelijkheden voor beïnvloeding:
Keuzearchitectuur
Invloed omgeving inzetten.
Individuele verschillen tussen mensen
1. Need for cognition.
2. Need for closure.
3. Regulation focus.
4. Self control.
• Oftewel, verschillen in:
o Cognitie
o Emotie
o Motivatie
• Relevantie voor beleid:
o Beleidsmakers lijken doorgaans uit te gaan van een burger met een hoge ‘need for cognition’,
een lage ‘need voor closure’ en een groot vermogen tot ‘zelfcontrole’. Dit betreft een zeer
beperkte groep in de samenleving.
o Dus, het inzetten van verschillende strategieën is noodzakelijk om alle burgers te bereiken.
4
