COUNSELING:
METHODEN EN TECHNIEKEN
1. Introductie counseling ........................................................................................................................................................................................................ 3
1.1 Counseling ............................................................................................................................................................................................................................... 3
1.2 Verschil counseling en psychotherapie .................................................................................................................................................................................... 3
1.3 Gelijkenissen counseling en psychotherapie ............................................................................................................................................................................ 4
1.4 Techniek versus proces ............................................................................................................................................................................................................ 5
1.5 Erkenning/wettelijke omkadering ............................................................................................................................................................................................ 6
2. De structurele school van Minuchin .................................................................................................................................................................................... 6
2.1 Visie ......................................................................................................................................................................................................................................... 6
2.2 Grenzen ................................................................................................................................................................................................................................... 7
2.3 Alliantie ................................................................................................................................................................................................................................... 7
2.4 Hiërarchie ................................................................................................................................................................................................................................ 7
2.5 Het therapeutisch proces ......................................................................................................................................................................................................... 8
2.6 Doel van de structurele therapie .................................................................................................................................................................................... 8
2.7 Rol van de therapeut ............................................................................................................................................................................................................... 8
2.8 De meervoudige betekenis van symptomen ............................................................................................................................................................................ 8
2.9 De techniek ‘joinen’ (= invoegen) – een BEWUSTE interventie ................................................................................................................................................. 9
2.10 Het genogram........................................................................................................................................................................................................................ 9
3. Oplossingsgerichte technieken.......................................................................................................................................................................................... 11
3.1 Inleiding ................................................................................................................................................................................................................................. 11
3.2 Technieken............................................................................................................................................................................................................................. 12
3.3 Het brugse model .................................................................................................................................................................................................................. 14
4. Psychodrama .................................................................................................................................................................................................................... 17
4.1 Introductie ............................................................................................................................................................................................................................. 17
4.2 Wat? ...................................................................................................................................................................................................................................... 18
4.3 Wie? ...................................................................................................................................................................................................................................... 18
4.4 Cliëntgerichtheid.................................................................................................................................................................................................................... 18
4.5 Doel .............................................................................................................................................................................................................................. 19
4.6 Wanneer? .............................................................................................................................................................................................................................. 19
4.7 Structuur ................................................................................................................................................................................................................................ 19
4.8 Psychodrama bij kinderen...................................................................................................................................................................................................... 23
5. Online hulpverlening ........................................................................................................................................................................................................ 24
5.1 Wat is online hulpverlening? ................................................................................................................................................................................................. 24
5.2 Aanbevelingen .............................................................................................................................................................................................................. 26
5.3 Voorbeelden online hulpverlening ................................................................................................................................................................................ 26
6. De contextuele therapie van Nagy .................................................................................................................................................................................... 30
5.1 Doel van de contextuele therapie .......................................................................................................................................................................................... 31
5.2 De balans van geven en ontvangen (= nemen) ...................................................................................................................................................................... 31
6.3 Basisattitudes -en begrippen ................................................................................................................................................................................................. 31
6.4 Loyaliteit ................................................................................................................................................................................................................................ 32
6.5 De rechtvaardigheid .............................................................................................................................................................................................................. 34
7. Werken met duplopoppen ............................................................................................................................................................................................... 36
7.1 Oorsprong.............................................................................................................................................................................................................................. 36
7.2 Enkele belangrijke aspecten .................................................................................................................................................................................................. 37
7.3 Toepassingen ......................................................................................................................................................................................................................... 37
1
, 7.4 Op niveau van de feiten (eerste dimensie) ............................................................................................................................................................................. 37
7.5 Op niveau van de psychologie (tweede dimensie = innerlijke wereld) ................................................................................................................................... 38
7.6 Op niveau van de interacties (derde dimensie) ............................................................................................................................................................. 39
7.7 Op niveau van de relationele ethiek (vierde dimensie) ................................................................................................................................................. 39
7.8 De kracht van het werken met duplopoppen ......................................................................................................................................................................... 40
7.9 Benodigd materiaal: .............................................................................................................................................................................................................. 40
8. Contextuele begeleiding: enkele handvaten ...................................................................................................................................................................... 40
9. Opvoedingsondersteuning en ouderbegeleiding ............................................................................................................................................................... 41
9.1 Kindreflex ............................................................................................................................................................................................................................... 41
9.2 Opvoedingsstijlen .................................................................................................................................................................................................................. 42
9.3 Opvoedingsondersteuning ..................................................................................................................................................................................................... 42
9.4 Professionele houding............................................................................................................................................................................................................ 42
9.5 Specifieke programma’s voor opvoedingsondersteuning ...................................................................................................................................................... 43
9.6 Vaak voorkomende opvoedfouten ......................................................................................................................................................................................... 44
9.7 Opvoedingsvaardigheden ............................................................................................................................................................................................. 45
9.8 Opvoedingsvaardigheden bij pubers...................................................................................................................................................................................... 47
9.9 Ouderbegeleiding in de praktijk ............................................................................................................................................................................................. 48
10. Counseling bij kinderen en jongeren ............................................................................................................................................................................... 49
10.1 Wat is kindercounseling? ..................................................................................................................................................................................................... 49
10.2 Werkvormen en technieken ................................................................................................................................................................................................. 50
10.3 Gesprekstechnieken bij kinderen en jongeren ...................................................................................................................................................................... 51
10.4 Creatieve technieken ........................................................................................................................................................................................................... 51
10.5 Oplossingsgerichte technieken ............................................................................................................................................................................................ 54
10.6 Cognitieve en gedragstechnieken ........................................................................................................................................................................................ 54
9.7 Psycho-educatie ..................................................................................................................................................................................................................... 55
10.8.7 Groepssessies.................................................................................................................................................................................................................... 56
10.9 Speltherapie ......................................................................................................................................................................................................................... 56
11. Cognitieve en gedragstherapeutische methoden ............................................................................................................................................................. 58
11.1 Cognitieve gedragstherapie en counseling .......................................................................................................................................................................... 59
11.2 Cognitieve model ................................................................................................................................................................................................................. 59
11.3 Albert Ellis ............................................................................................................................................................................................................................ 61
11.4 Aaron Beck........................................................................................................................................................................................................................... 62
11.5 Toepassingen CGT (= cognitieve gedragstherapie) .............................................................................................................................................................. 64
12. Counseling bij ouderen ................................................................................................................................................................................................... 69
12.1 Tekst 1 Contextueel werken met ouderen ............................................................................................................................................................................ 69
12.2 Tekst 2 Ouderenpsychologie – oplossingsgerichte psychotherapie ...................................................................................................................................... 71
12.3 Tekst 3 Omkerend levensperspectief. Integratief aspect van psychotherapie bij ouderen ................................................................................................... 73
13. Extra info over het systeemdenken ................................................................................................................................................................................. 75
13.1 Wat is systeemdenken? ....................................................................................................................................................................................................... 75
13.2 Stromingen binnen het systeemdenken .............................................................................................................................................................................. 75
13.3 Vergelijking tussen het klassiek model en het systeemmodel .............................................................................................................................................. 75
13.4 Basisattitudes binnen het systeemdenken ........................................................................................................................................................................... 76
2
,1. Introductie counseling
1.1 Counseling
In Engelse literatuur geen onderscheid tussen counseling en psychotherapie. Nederlandse literatuur probeert een
onderscheid te maken. Counseling gaat in de Nederlandse literatuur om:
o Psychologische, psychosociale en psychosomatische (ontwikkelings-) problemen.
o Kortdurende, methodische, professionele activiteit.
o Op procesmatige wijze.
o Vanuit een wetenschappelijk onderbouwd denkkader (hoofdstromingen of ecclectisch werken – belangrijk
dat dit je persoonlijk ook ligt).
o Cliëntsysteem: individu, gezin, paar of organisatie.
o Structurerend, ondersteunend, gericht op het hier-en-nu.
o Probleemoplossing en zelfregulering stimuleren.
o Degelijke opleiding nodig als counselor.
o Belang van grondhoudingen (echtheid, onvoorwaardelijke aanvaarding en empathie).
o Verscheidenheid aan theorieën (vanuit de stromingen).
o Verscheidenheid aan methodieken (meer luisteren dan praten).
1.2 Verschil counseling en psychotherapie
Counseling Psychotherapie
Counseling richt zich op het werken met Behandeling van ernstige psychische/
psychisch gezonde personen psychopathologische problemen
Van Veen
Veranderen van gedrag centraal Verwerven van inzicht
Aandacht in hier en nu Aandacht ook op het verleden
Eerder kortdurend Eerder langdurend
Naargelang de nood, ruimere beschikbaarheid Vast kader: afspraak maken, start bij intake, …
Diensten: CAW, palliatieve, … Diensten: CGG, privé, …
Afgebakend in duur Duur moeilijk te voorspellen
Inhoud rechtlijnig, planmatige aanpak Inhoudelijk onvoorspelbaarder traject
Van Haver
Krachten aanboren, hier-en-nu Uitdiepen onderliggende problematiek
Realiteitsniveau (werkelijkheid) Symbolisch niveau (beeld van cliënt van zichzelf
en de wereld)
Geven van advies en informatie Gericht op zelf-exploratie
Hulpverlener stuurt Cliënt stuurt
o Soms kan counseling lang duren terwijl therapie ook kortdurend kan zijn.
o Het is niet omdat de counseling meer sturend is, dat het minder empowerend is.
3
, Mia Leijsen:
o Counseling: brand willen blussen. Onderliggend oorzaak niet per se aanpakken, maar enkel het topje van de
ijsberg (het zichtbare).
▪ Er is dus weinig confrontatie met het onbewuste.
▪ Counseling kan op elk moment en in elke context toegepast worden, het heeft dus meer flexibiliteit
en variatie dan therapie.
▪ De drempel voor counseling ligt dan ook lager dan die voor therapie, wat niet wil zeggen dat
counseling minderwaardig is dan therapie.
▪ Acute opvang is mogelijk doordat de counselor breed onderlegd is in diverse vaardigheden en
zichzelf kunnen aanpassen aan uiteenlopende situatie/problemen. Het nadeel hiervan is dat een
counselor onvoldoende gewapend is om in de diepte te werken.
o Therapie: de brandhaard aanpakken. De onderkant (onzichtbare) van de ijsberg aanpakken.
▪ Therapeuten zijn meestal eenzijdig opgeleid en zijn zeer gehecht aan dit kader.
▪ Geschoold om ernstige verwikkelingen in persoonlijkheidsstructuur en werkrelatie te onderkennen
en te benoemen.
▪ Blootleggen van onbewuste mechanismen of cognitieve schema’s waarmee brobleemgedrag bij
cliënten in stand wordt gehouden.
▪ Vinden vaak toegang tot ernstige (soms vroegkinderlijke) trauma’s die de aanleiding zijn van
‘onbegrijpelijke’ reacties.
1.3 Gelijkenissen counseling en psychotherapie
o Overeenkomstige theorieën, methoden en technieken.
o Onderliggend werkcontract: ethische aspecten.
o Onderliggende basis: grondhoudingen (onvoorwaardelijke aanvaarding, empathie, echtheid).
o Nood aan procesmatig, methodisch te werk gaan.
o Aandacht voor: kennis van theorie, ontwikkelen van vaardigheden, persoonlijke ontwikkeling én
supervisie/intervisie.
o Mogelijke doelen (Feltham & Horton):
▪ Ondersteunende begeleiding of therapie. Steun: huidige ego-sterkte en copingvaardigheden
ondersteunen, waarbij weinig uitdieping aan bod komt.
▪ Psycho-educatie: informeren, sociale vaardigheidstraining, hervalpreventie,…
▪ Eigen mogelijkheden ontdekken en hulpbronnen aanboren (vb: problem-solving).
▪ Crisisinterventie en management: rouwproces begeleiden, slachtofferhulp,…
▪ Ondersteunen in beslissingsprocessen (vb: veranderen van werk, einde relatie, …).
▪ Symptoomverbetering.
▪ Inzicht: zelfonderzoek (oorzaak problemen en klachten? Waarom gedraag ik mij zo?)
▪ Klachtbehandeling.
▪ Zelfactualisatie.
▪ Persoonlijkheidsverandering.
▪ Onderliggende betekenis en zingeving, focus op existentiële thema’s.
▪ Systeem, context of sociale verandering.
4
METHODEN EN TECHNIEKEN
1. Introductie counseling ........................................................................................................................................................................................................ 3
1.1 Counseling ............................................................................................................................................................................................................................... 3
1.2 Verschil counseling en psychotherapie .................................................................................................................................................................................... 3
1.3 Gelijkenissen counseling en psychotherapie ............................................................................................................................................................................ 4
1.4 Techniek versus proces ............................................................................................................................................................................................................ 5
1.5 Erkenning/wettelijke omkadering ............................................................................................................................................................................................ 6
2. De structurele school van Minuchin .................................................................................................................................................................................... 6
2.1 Visie ......................................................................................................................................................................................................................................... 6
2.2 Grenzen ................................................................................................................................................................................................................................... 7
2.3 Alliantie ................................................................................................................................................................................................................................... 7
2.4 Hiërarchie ................................................................................................................................................................................................................................ 7
2.5 Het therapeutisch proces ......................................................................................................................................................................................................... 8
2.6 Doel van de structurele therapie .................................................................................................................................................................................... 8
2.7 Rol van de therapeut ............................................................................................................................................................................................................... 8
2.8 De meervoudige betekenis van symptomen ............................................................................................................................................................................ 8
2.9 De techniek ‘joinen’ (= invoegen) – een BEWUSTE interventie ................................................................................................................................................. 9
2.10 Het genogram........................................................................................................................................................................................................................ 9
3. Oplossingsgerichte technieken.......................................................................................................................................................................................... 11
3.1 Inleiding ................................................................................................................................................................................................................................. 11
3.2 Technieken............................................................................................................................................................................................................................. 12
3.3 Het brugse model .................................................................................................................................................................................................................. 14
4. Psychodrama .................................................................................................................................................................................................................... 17
4.1 Introductie ............................................................................................................................................................................................................................. 17
4.2 Wat? ...................................................................................................................................................................................................................................... 18
4.3 Wie? ...................................................................................................................................................................................................................................... 18
4.4 Cliëntgerichtheid.................................................................................................................................................................................................................... 18
4.5 Doel .............................................................................................................................................................................................................................. 19
4.6 Wanneer? .............................................................................................................................................................................................................................. 19
4.7 Structuur ................................................................................................................................................................................................................................ 19
4.8 Psychodrama bij kinderen...................................................................................................................................................................................................... 23
5. Online hulpverlening ........................................................................................................................................................................................................ 24
5.1 Wat is online hulpverlening? ................................................................................................................................................................................................. 24
5.2 Aanbevelingen .............................................................................................................................................................................................................. 26
5.3 Voorbeelden online hulpverlening ................................................................................................................................................................................ 26
6. De contextuele therapie van Nagy .................................................................................................................................................................................... 30
5.1 Doel van de contextuele therapie .......................................................................................................................................................................................... 31
5.2 De balans van geven en ontvangen (= nemen) ...................................................................................................................................................................... 31
6.3 Basisattitudes -en begrippen ................................................................................................................................................................................................. 31
6.4 Loyaliteit ................................................................................................................................................................................................................................ 32
6.5 De rechtvaardigheid .............................................................................................................................................................................................................. 34
7. Werken met duplopoppen ............................................................................................................................................................................................... 36
7.1 Oorsprong.............................................................................................................................................................................................................................. 36
7.2 Enkele belangrijke aspecten .................................................................................................................................................................................................. 37
7.3 Toepassingen ......................................................................................................................................................................................................................... 37
1
, 7.4 Op niveau van de feiten (eerste dimensie) ............................................................................................................................................................................. 37
7.5 Op niveau van de psychologie (tweede dimensie = innerlijke wereld) ................................................................................................................................... 38
7.6 Op niveau van de interacties (derde dimensie) ............................................................................................................................................................. 39
7.7 Op niveau van de relationele ethiek (vierde dimensie) ................................................................................................................................................. 39
7.8 De kracht van het werken met duplopoppen ......................................................................................................................................................................... 40
7.9 Benodigd materiaal: .............................................................................................................................................................................................................. 40
8. Contextuele begeleiding: enkele handvaten ...................................................................................................................................................................... 40
9. Opvoedingsondersteuning en ouderbegeleiding ............................................................................................................................................................... 41
9.1 Kindreflex ............................................................................................................................................................................................................................... 41
9.2 Opvoedingsstijlen .................................................................................................................................................................................................................. 42
9.3 Opvoedingsondersteuning ..................................................................................................................................................................................................... 42
9.4 Professionele houding............................................................................................................................................................................................................ 42
9.5 Specifieke programma’s voor opvoedingsondersteuning ...................................................................................................................................................... 43
9.6 Vaak voorkomende opvoedfouten ......................................................................................................................................................................................... 44
9.7 Opvoedingsvaardigheden ............................................................................................................................................................................................. 45
9.8 Opvoedingsvaardigheden bij pubers...................................................................................................................................................................................... 47
9.9 Ouderbegeleiding in de praktijk ............................................................................................................................................................................................. 48
10. Counseling bij kinderen en jongeren ............................................................................................................................................................................... 49
10.1 Wat is kindercounseling? ..................................................................................................................................................................................................... 49
10.2 Werkvormen en technieken ................................................................................................................................................................................................. 50
10.3 Gesprekstechnieken bij kinderen en jongeren ...................................................................................................................................................................... 51
10.4 Creatieve technieken ........................................................................................................................................................................................................... 51
10.5 Oplossingsgerichte technieken ............................................................................................................................................................................................ 54
10.6 Cognitieve en gedragstechnieken ........................................................................................................................................................................................ 54
9.7 Psycho-educatie ..................................................................................................................................................................................................................... 55
10.8.7 Groepssessies.................................................................................................................................................................................................................... 56
10.9 Speltherapie ......................................................................................................................................................................................................................... 56
11. Cognitieve en gedragstherapeutische methoden ............................................................................................................................................................. 58
11.1 Cognitieve gedragstherapie en counseling .......................................................................................................................................................................... 59
11.2 Cognitieve model ................................................................................................................................................................................................................. 59
11.3 Albert Ellis ............................................................................................................................................................................................................................ 61
11.4 Aaron Beck........................................................................................................................................................................................................................... 62
11.5 Toepassingen CGT (= cognitieve gedragstherapie) .............................................................................................................................................................. 64
12. Counseling bij ouderen ................................................................................................................................................................................................... 69
12.1 Tekst 1 Contextueel werken met ouderen ............................................................................................................................................................................ 69
12.2 Tekst 2 Ouderenpsychologie – oplossingsgerichte psychotherapie ...................................................................................................................................... 71
12.3 Tekst 3 Omkerend levensperspectief. Integratief aspect van psychotherapie bij ouderen ................................................................................................... 73
13. Extra info over het systeemdenken ................................................................................................................................................................................. 75
13.1 Wat is systeemdenken? ....................................................................................................................................................................................................... 75
13.2 Stromingen binnen het systeemdenken .............................................................................................................................................................................. 75
13.3 Vergelijking tussen het klassiek model en het systeemmodel .............................................................................................................................................. 75
13.4 Basisattitudes binnen het systeemdenken ........................................................................................................................................................................... 76
2
,1. Introductie counseling
1.1 Counseling
In Engelse literatuur geen onderscheid tussen counseling en psychotherapie. Nederlandse literatuur probeert een
onderscheid te maken. Counseling gaat in de Nederlandse literatuur om:
o Psychologische, psychosociale en psychosomatische (ontwikkelings-) problemen.
o Kortdurende, methodische, professionele activiteit.
o Op procesmatige wijze.
o Vanuit een wetenschappelijk onderbouwd denkkader (hoofdstromingen of ecclectisch werken – belangrijk
dat dit je persoonlijk ook ligt).
o Cliëntsysteem: individu, gezin, paar of organisatie.
o Structurerend, ondersteunend, gericht op het hier-en-nu.
o Probleemoplossing en zelfregulering stimuleren.
o Degelijke opleiding nodig als counselor.
o Belang van grondhoudingen (echtheid, onvoorwaardelijke aanvaarding en empathie).
o Verscheidenheid aan theorieën (vanuit de stromingen).
o Verscheidenheid aan methodieken (meer luisteren dan praten).
1.2 Verschil counseling en psychotherapie
Counseling Psychotherapie
Counseling richt zich op het werken met Behandeling van ernstige psychische/
psychisch gezonde personen psychopathologische problemen
Van Veen
Veranderen van gedrag centraal Verwerven van inzicht
Aandacht in hier en nu Aandacht ook op het verleden
Eerder kortdurend Eerder langdurend
Naargelang de nood, ruimere beschikbaarheid Vast kader: afspraak maken, start bij intake, …
Diensten: CAW, palliatieve, … Diensten: CGG, privé, …
Afgebakend in duur Duur moeilijk te voorspellen
Inhoud rechtlijnig, planmatige aanpak Inhoudelijk onvoorspelbaarder traject
Van Haver
Krachten aanboren, hier-en-nu Uitdiepen onderliggende problematiek
Realiteitsniveau (werkelijkheid) Symbolisch niveau (beeld van cliënt van zichzelf
en de wereld)
Geven van advies en informatie Gericht op zelf-exploratie
Hulpverlener stuurt Cliënt stuurt
o Soms kan counseling lang duren terwijl therapie ook kortdurend kan zijn.
o Het is niet omdat de counseling meer sturend is, dat het minder empowerend is.
3
, Mia Leijsen:
o Counseling: brand willen blussen. Onderliggend oorzaak niet per se aanpakken, maar enkel het topje van de
ijsberg (het zichtbare).
▪ Er is dus weinig confrontatie met het onbewuste.
▪ Counseling kan op elk moment en in elke context toegepast worden, het heeft dus meer flexibiliteit
en variatie dan therapie.
▪ De drempel voor counseling ligt dan ook lager dan die voor therapie, wat niet wil zeggen dat
counseling minderwaardig is dan therapie.
▪ Acute opvang is mogelijk doordat de counselor breed onderlegd is in diverse vaardigheden en
zichzelf kunnen aanpassen aan uiteenlopende situatie/problemen. Het nadeel hiervan is dat een
counselor onvoldoende gewapend is om in de diepte te werken.
o Therapie: de brandhaard aanpakken. De onderkant (onzichtbare) van de ijsberg aanpakken.
▪ Therapeuten zijn meestal eenzijdig opgeleid en zijn zeer gehecht aan dit kader.
▪ Geschoold om ernstige verwikkelingen in persoonlijkheidsstructuur en werkrelatie te onderkennen
en te benoemen.
▪ Blootleggen van onbewuste mechanismen of cognitieve schema’s waarmee brobleemgedrag bij
cliënten in stand wordt gehouden.
▪ Vinden vaak toegang tot ernstige (soms vroegkinderlijke) trauma’s die de aanleiding zijn van
‘onbegrijpelijke’ reacties.
1.3 Gelijkenissen counseling en psychotherapie
o Overeenkomstige theorieën, methoden en technieken.
o Onderliggend werkcontract: ethische aspecten.
o Onderliggende basis: grondhoudingen (onvoorwaardelijke aanvaarding, empathie, echtheid).
o Nood aan procesmatig, methodisch te werk gaan.
o Aandacht voor: kennis van theorie, ontwikkelen van vaardigheden, persoonlijke ontwikkeling én
supervisie/intervisie.
o Mogelijke doelen (Feltham & Horton):
▪ Ondersteunende begeleiding of therapie. Steun: huidige ego-sterkte en copingvaardigheden
ondersteunen, waarbij weinig uitdieping aan bod komt.
▪ Psycho-educatie: informeren, sociale vaardigheidstraining, hervalpreventie,…
▪ Eigen mogelijkheden ontdekken en hulpbronnen aanboren (vb: problem-solving).
▪ Crisisinterventie en management: rouwproces begeleiden, slachtofferhulp,…
▪ Ondersteunen in beslissingsprocessen (vb: veranderen van werk, einde relatie, …).
▪ Symptoomverbetering.
▪ Inzicht: zelfonderzoek (oorzaak problemen en klachten? Waarom gedraag ik mij zo?)
▪ Klachtbehandeling.
▪ Zelfactualisatie.
▪ Persoonlijkheidsverandering.
▪ Onderliggende betekenis en zingeving, focus op existentiële thema’s.
▪ Systeem, context of sociale verandering.
4
