Politieke vraagstukken van duurzaamheid (’24-’25)
Les 1: Duurzaamheid en Politiek
1. Duurzaamheid in vogelvlucht in 3 stappen: ongelijkheid, ecologische
draagkracht en de uitdaging van duurzaamheid
Het vraagstuk rond duurzaamheid begint midden jaren ’80 wanneer de VN een commissie
opricht (WCED – World Commission on enviroment and Development) om 2 grote
wereldproblemen op te lossen:
- Groeiende kloof tussen arm en rijk en wat kunnen we hier aan doen
- Aandacht besteden aan de groeiende milieuproblemen door de snelle ontwikkeling van
de wereld
1.1 Stap 1: Rechtvaardigheid & Ongelijkheid (Rijk – arm)
Een ongelijke wereld: rijkdom & armoede
- Ongelijke verdeling van het Bruto nationaal inkomen
- Kaart toont problematiek en toont dit in oppervlakte van landen
o Hoe groter het BNI = hoe groter de oppervlakte van het land
o (visuele voorstelling van rijkdom)
- VS & Europa zijn bv. zeer groot – Afrika zeer klein (foto links)
- Foto rechts: toont de armoede in de wereld aan (3 factoren)
o Opleiding bevolking
o Gezondheid
o Levensstandaard (inkomen, …)
- Conclusie: rijkdom zit in bepaalde delen & armoede zit in bepaalde delen van de wereld
o Europa brengt het er goed vanaf
Een ongelijke wereld: armoede in Europa
- Wanneer we Europa bekijken op wereldvlak is er weinig sprake van armoede, maar
wanneer we binnen Europa zelf kijken zien we dat er toch veel mensen (1/5 van de
bevolking) in armoede leeft (3 elementen die ze gebruiken voor het meten van armoede
in EU):
o Mensen die onder het Minimuminkomen zitten
o Gezinnen waarbij 20% of minder maar fulltime werkt
o Of wanneer mensen een lijstje van 13 standaardzaken opmaken en zich meer
dan de helft van deze zaken niet kan permitteren (bv. geen internet, …)
,Een ongelijke wereld: ongelijkheid in België
Links = inkomensongelijkheid
- De 50% van de onderste laag hebben 20% van de inkomen
- De hoogste 10% van de mensen hebben 30% van het inkomen
- Beperkt verschil – in sommige Europese landen is het verschil nog groter
Rechts = Vermogensongelijkheid
- Onderste 50% van de Belgen heeft ongeveer 8% van het vermogen
- De rijkste 10% van de Belgen heeft 52% van het vermogen
- Hier is de kloof dus duidelijk veel groter
Een ongelijke wereld: evolutie internationaal
- De ongelijkheid is zeer hoog maar wel dalend → een “inhaaloperatie” zal wel nog
decennia duren
- Algemeen wordt aangenomen dat Covid de ongelijkheid weer heeft doen toenemen
- Ongelijkheid vermindert dus op wereldvlak (tot Covid)
Een ongelijke wereld: evolutie in landen
- Niveau van ongelijkheid in 1990 vergeleken met 2015, binnen landen
o Gini-index = maat voor ongelijkheid (hoe hoger de index hoe ongelijker het in het
land is)
- Er is geen algemene trend naar hogere (on)gelijkheid: sterke verschillen tussen landen,
samenhangend met beleidskeuzes
- Verschillende trends in landen én grote verschillen in inkomensongelijkheid tussen
landen
- Regionale patronen zijn herkenbaar:
o Hoog maar dalend in Latijns-Amerika
o Relatief laag maar stijgend in industrielanden en Oost-Europa
o Stijgend in aantal grote landen
- Wat doet Covid-19?
o Aangenomen dat dit ongelijkheid opnieuw verslechterd heeft
,Een ongelijke wereld: evolutie rijkste 1%
- Aandeel daalt, dus meer gelijkheid van het inkomen
- Daling in aandeel 1% rijksten tot jaren 70
- Vanaf de jaren ‘80 begint het aandeel van de 1% rijksten in de Angelsaksische landen
weer te stijgen terwijl dit bij de Europese landen veel minder het geval is → verschil in
beleid
o Reagan en Thatcher die een ander beleid voeren dat beter is voor de rijkere
mensen
o Bij ons legde men meer de nadruk op de herverdeling
1.2 Stap 2: ecologische grenzen
Ecologische grenzen: Planetary boundaries
- Kijken naar ecologische vraagstuk (Hoe gaat het met de
ecologische systemen op aarde?)
- De natuur levert ecosystemen en ecosysteemdiensten aan
de mens, zolang bepaalde biofysische grenzen niet
overschreden worden – wanneer de grenzen wel
overschreden worden vallen deze zaken weg voor de mensen
- Rockström et al. (2009, in Nature) proberen die “planetary
boundaries” (planetaire grenzen) te identificeren en te
kwantificeren
o = Overschrijden van de grenzen tast de werking van
ecosystemen aan
- Ze hopen zo “a safe operating space” te kunnen definiëren
voor de mensheid, nu we in het Anthropoceen beland zijn
o Je mag bv. maar zoveel Co2 uitstoten
o Door verstoring van condities zijn we in het
Antrophoceen belandt
Planetary Boundaries: overschreden grenzen
(1) Klimaatverandering
(2) biogeochemische stromen (bv. fosfor- en stikstofvervuiling door kunstmestgebruik)
(3) integriteit van de biosfeer (bv. uitsterfsnelheid van soorten)
(4) verandering van landsystemen (bv. ontbossing)
(5) nieuwe entiteiten (bv. chemische vervuiling, plastics, zware metalen)
(6) zoetwatergebruik
Novel entities = nieuwe eenheden → dingen die
niet van nature aanwezig zijn in het milieu bv.
plastic
- Teveel van deze stoffen aanwezig in het
milieu
, Ecologische grenzen: evolutie uitstoot Co2
- Maar 1 voorbeeld van overschrijding
- Om klimaat stabiel te houden mag de globale temperatuur niet meer stijgen dan 1,5
graden
- Enorme daling van broeikasgassen en Co2 nodig
1992 = Klimaatverdrag in Rio → uitstoot van broeikasgassen verminderen
Vastgelegd in het Kyotoprotocol (tot 2008)
- Niet gehaald
Ook de Klimaattop in Parijs (2016):
- Wel een 1,5 graden Celsius grens afgesproken waar we niet boven mogen gaan
- Grens voor een veilig klimaat (planetary boundary) → als we hierboven gaan verstoren
we het klimaat
- We mogen wel nog uitstoten maar het moet allemaal terug opgevangen worden
Ecologische grenzen: beloftes vs. Vereisten
- “Emission gap”: de reductiebeloftes die landen momenteel gedaan hebben in het kader
van de klimaat-onderhandelingen halen totaal niet de niveaus die nodig zijn om binnen
de 2°C of 1,5°C grens te blijven
o Kloof die er is waar we moeten raken & wat op dit moment beloof is door de
landen
- Volgens UNEP zitten we momenteel in een scenario dat ons bij 2,5 tot 3°C opwarming
brengt
Ecologische grenzen: verloren materialen
- Klimaat is maar 1 vraagstuk – gebruik van materialen
(grondstoffen) is een ander
- Circularity Gap = alle input die er in de economie gaat, is er
maar 7,2% die in de economie blijft via een circulair
systeem
o Al de rest is afval en beland “ergens”
o Heeft ook een sterke invloed op de planetaire
grenzen
Ecologische grenzen: verlies biodiversiteit
- Eén van de verst overschreden grenzen van de planetary boundaries
- Verdwijnen van planten, dierensoorten en omgevingen
- Living Planet Report: trends in populaties van gewervelde dieren (zoogdieren, vissen,
vogels, …) tussen 1970 en 2018
- Op globaal niveau een gemiddelde daling van 69%, maar sterke verschillen per regio
- Populaties die in/bij zoetwater leven doen het erg slecht: -83%
Les 1: Duurzaamheid en Politiek
1. Duurzaamheid in vogelvlucht in 3 stappen: ongelijkheid, ecologische
draagkracht en de uitdaging van duurzaamheid
Het vraagstuk rond duurzaamheid begint midden jaren ’80 wanneer de VN een commissie
opricht (WCED – World Commission on enviroment and Development) om 2 grote
wereldproblemen op te lossen:
- Groeiende kloof tussen arm en rijk en wat kunnen we hier aan doen
- Aandacht besteden aan de groeiende milieuproblemen door de snelle ontwikkeling van
de wereld
1.1 Stap 1: Rechtvaardigheid & Ongelijkheid (Rijk – arm)
Een ongelijke wereld: rijkdom & armoede
- Ongelijke verdeling van het Bruto nationaal inkomen
- Kaart toont problematiek en toont dit in oppervlakte van landen
o Hoe groter het BNI = hoe groter de oppervlakte van het land
o (visuele voorstelling van rijkdom)
- VS & Europa zijn bv. zeer groot – Afrika zeer klein (foto links)
- Foto rechts: toont de armoede in de wereld aan (3 factoren)
o Opleiding bevolking
o Gezondheid
o Levensstandaard (inkomen, …)
- Conclusie: rijkdom zit in bepaalde delen & armoede zit in bepaalde delen van de wereld
o Europa brengt het er goed vanaf
Een ongelijke wereld: armoede in Europa
- Wanneer we Europa bekijken op wereldvlak is er weinig sprake van armoede, maar
wanneer we binnen Europa zelf kijken zien we dat er toch veel mensen (1/5 van de
bevolking) in armoede leeft (3 elementen die ze gebruiken voor het meten van armoede
in EU):
o Mensen die onder het Minimuminkomen zitten
o Gezinnen waarbij 20% of minder maar fulltime werkt
o Of wanneer mensen een lijstje van 13 standaardzaken opmaken en zich meer
dan de helft van deze zaken niet kan permitteren (bv. geen internet, …)
,Een ongelijke wereld: ongelijkheid in België
Links = inkomensongelijkheid
- De 50% van de onderste laag hebben 20% van de inkomen
- De hoogste 10% van de mensen hebben 30% van het inkomen
- Beperkt verschil – in sommige Europese landen is het verschil nog groter
Rechts = Vermogensongelijkheid
- Onderste 50% van de Belgen heeft ongeveer 8% van het vermogen
- De rijkste 10% van de Belgen heeft 52% van het vermogen
- Hier is de kloof dus duidelijk veel groter
Een ongelijke wereld: evolutie internationaal
- De ongelijkheid is zeer hoog maar wel dalend → een “inhaaloperatie” zal wel nog
decennia duren
- Algemeen wordt aangenomen dat Covid de ongelijkheid weer heeft doen toenemen
- Ongelijkheid vermindert dus op wereldvlak (tot Covid)
Een ongelijke wereld: evolutie in landen
- Niveau van ongelijkheid in 1990 vergeleken met 2015, binnen landen
o Gini-index = maat voor ongelijkheid (hoe hoger de index hoe ongelijker het in het
land is)
- Er is geen algemene trend naar hogere (on)gelijkheid: sterke verschillen tussen landen,
samenhangend met beleidskeuzes
- Verschillende trends in landen én grote verschillen in inkomensongelijkheid tussen
landen
- Regionale patronen zijn herkenbaar:
o Hoog maar dalend in Latijns-Amerika
o Relatief laag maar stijgend in industrielanden en Oost-Europa
o Stijgend in aantal grote landen
- Wat doet Covid-19?
o Aangenomen dat dit ongelijkheid opnieuw verslechterd heeft
,Een ongelijke wereld: evolutie rijkste 1%
- Aandeel daalt, dus meer gelijkheid van het inkomen
- Daling in aandeel 1% rijksten tot jaren 70
- Vanaf de jaren ‘80 begint het aandeel van de 1% rijksten in de Angelsaksische landen
weer te stijgen terwijl dit bij de Europese landen veel minder het geval is → verschil in
beleid
o Reagan en Thatcher die een ander beleid voeren dat beter is voor de rijkere
mensen
o Bij ons legde men meer de nadruk op de herverdeling
1.2 Stap 2: ecologische grenzen
Ecologische grenzen: Planetary boundaries
- Kijken naar ecologische vraagstuk (Hoe gaat het met de
ecologische systemen op aarde?)
- De natuur levert ecosystemen en ecosysteemdiensten aan
de mens, zolang bepaalde biofysische grenzen niet
overschreden worden – wanneer de grenzen wel
overschreden worden vallen deze zaken weg voor de mensen
- Rockström et al. (2009, in Nature) proberen die “planetary
boundaries” (planetaire grenzen) te identificeren en te
kwantificeren
o = Overschrijden van de grenzen tast de werking van
ecosystemen aan
- Ze hopen zo “a safe operating space” te kunnen definiëren
voor de mensheid, nu we in het Anthropoceen beland zijn
o Je mag bv. maar zoveel Co2 uitstoten
o Door verstoring van condities zijn we in het
Antrophoceen belandt
Planetary Boundaries: overschreden grenzen
(1) Klimaatverandering
(2) biogeochemische stromen (bv. fosfor- en stikstofvervuiling door kunstmestgebruik)
(3) integriteit van de biosfeer (bv. uitsterfsnelheid van soorten)
(4) verandering van landsystemen (bv. ontbossing)
(5) nieuwe entiteiten (bv. chemische vervuiling, plastics, zware metalen)
(6) zoetwatergebruik
Novel entities = nieuwe eenheden → dingen die
niet van nature aanwezig zijn in het milieu bv.
plastic
- Teveel van deze stoffen aanwezig in het
milieu
, Ecologische grenzen: evolutie uitstoot Co2
- Maar 1 voorbeeld van overschrijding
- Om klimaat stabiel te houden mag de globale temperatuur niet meer stijgen dan 1,5
graden
- Enorme daling van broeikasgassen en Co2 nodig
1992 = Klimaatverdrag in Rio → uitstoot van broeikasgassen verminderen
Vastgelegd in het Kyotoprotocol (tot 2008)
- Niet gehaald
Ook de Klimaattop in Parijs (2016):
- Wel een 1,5 graden Celsius grens afgesproken waar we niet boven mogen gaan
- Grens voor een veilig klimaat (planetary boundary) → als we hierboven gaan verstoren
we het klimaat
- We mogen wel nog uitstoten maar het moet allemaal terug opgevangen worden
Ecologische grenzen: beloftes vs. Vereisten
- “Emission gap”: de reductiebeloftes die landen momenteel gedaan hebben in het kader
van de klimaat-onderhandelingen halen totaal niet de niveaus die nodig zijn om binnen
de 2°C of 1,5°C grens te blijven
o Kloof die er is waar we moeten raken & wat op dit moment beloof is door de
landen
- Volgens UNEP zitten we momenteel in een scenario dat ons bij 2,5 tot 3°C opwarming
brengt
Ecologische grenzen: verloren materialen
- Klimaat is maar 1 vraagstuk – gebruik van materialen
(grondstoffen) is een ander
- Circularity Gap = alle input die er in de economie gaat, is er
maar 7,2% die in de economie blijft via een circulair
systeem
o Al de rest is afval en beland “ergens”
o Heeft ook een sterke invloed op de planetaire
grenzen
Ecologische grenzen: verlies biodiversiteit
- Eén van de verst overschreden grenzen van de planetary boundaries
- Verdwijnen van planten, dierensoorten en omgevingen
- Living Planet Report: trends in populaties van gewervelde dieren (zoogdieren, vissen,
vogels, …) tussen 1970 en 2018
- Op globaal niveau een gemiddelde daling van 69%, maar sterke verschillen per regio
- Populaties die in/bij zoetwater leven doen het erg slecht: -83%
