17.1. Visies op ontwikkeling
Ontwikkelingspsychologie is het onderdeel van de psychologie dat de
veranderingen in gedrag, denken en emotie vanaf de babytijd tot aan de
ouderdom bestudeert. Ontwikkelingspsychologen houden zich met
verschillende onderwerpen uit de levensloop van mensen bezig. Meestal
specialiseren ze zich in een van de thema’s waarin de ontwikkeling
verdeeld wordt. De fysieke ontwikkeling gaat over de groei van het
lichaam, zoals de spieren, de hersenen en de behoefte aan voedsel en
slaap. De cognitieve ontwikkeling heeft betrekking op leren, geheugen,
probleemoplossing en intelligentie. De sociale ontwikkeling gaat over de
sociale relaties en interacties met anderen.
Bij persoonlijkheidsontwikkeling wordt gekeken naar de verschillende
karaktereigenschappen die verschillen van mens tot mens. Binnen hun
bovenstaande specialisatie kijken ontwikkelingspsychologen meestal ook
naar bepaalde leeftijdsgroepen. Kinderen worden meestal in globale
leeftijdsgroepen verdeeld:
de prenatale periode (conceptie tot geboorte)
de baby-, peuter- en dreumestijd
de kleutertijd
de schooltijd
de puberteit en adolescentie.
Geschiedenis van de ontwikkelingspsychologie
Er is niet altijd gekeken naar de ontwikkeling van kinderen zoals dat nu
wordt gedaan. Tot ongeveer 1600 werden kinderen vooral gezien als
miniatuurvolwassenen. In de 19e eeuw werd door steeds meer biologen,
psychologen, pedagogen en filosofen ontdekt dat de kindertijd een
wezenlijk andere fase is dan de volwassenheid. Men werd zich meer
bewust van de invloed van de kindertijd op het daaropvolgende volwassen
leven. Hierdoor werd de ontwikkelingspsychologie als apart vakgebied
erkend. In de eerste helft van de 20e eeuw werden grootschalige,
systematische en langdurige onderzoeken naar kinderen en naar hun
ontwikkeling tijdens de rest van hun leven gestart. De wetenschappers
hebben hiermee de basis gelegd van de huidige ontwikkelingspsychologie.
Centrale vraagstukken
Al in de vroege ontwikkelingspsychologie liepen wetenschappers tegen
vragen aan over de manier waarop naar de ontwikkeling van kinderen
gekeken kan worden. Dit worden ook wel centrale vraagstukken genoemd;
ze komen terug binnen alle thema’s van de ontwikkelingspsychologie. In
,het verleden zorgden deze vraagstukken er soms voor dat de ideeën van
wetenschappers sterk van elkaar verschilden en elkaar tegenspraken.
Inmiddels zijn ontwikkelingspsychologen het erover eens dat verschillende
zienswijzen naast elkaar kunnen bestaan en elkaar kunnen aanvullen.
Nature of nurture
Nature verwijst in de ontwikkelingspsychologie naar erfelijke
eigenschappen en capaciteiten die we van onze ouders
meekrijgen. Nurture heeft betrekking op de omgevingsinvloeden die het
gedrag bepalen. Sommigen daarvan zijn biologisch, zoals de hoeveelheid
en soort voedsel dat een kind krijgt. Andere invloeden zijn sociaal, zoals de
invloed van leeftijdsgenoten en de opvoedingsstijl. Maatschappelijke
factoren zijn ook van invloed, zoals het feit of een kind wel of niet in
armoede opgroeit. Vroeger stonden de wetenschappers van de nature en
nurture tegenover elkaar met hun visie. Tegenwoordig weten we dat
erfelijkheid en omgeving op een complexe manier samenhangen en de
ontwikkeling bepalen.
Continue verandering of discontinue verandering
Ontwikkelingspsychologen gaan uit van twee soorten verandering van
kinderen. Bij continue verandering is de ontwikkeling geleidelijk en vloeien
nieuwe vaardigheden automatisch voort uit een bestaande vaardigheid.
Deze verandering is kwantitatief: de ontwikkeling wordt groter of meer.
Een voorbeeld is hoe de taal geleidelijk ontwikkelt van brabbelen naar
woorden naar hele zinnen. Discontinue verandering gebeurt in aparte
stappen of fases. In elke fase is de ontwikkeling kwalitatief verschillend,
bijvoorbeeld de overgang van kruipen naar lopen. Hoewel lopen volgt op
het kruipen, verschillen deze vaardigheden inhoudelijk sterk van elkaar.
Wetenschappers zijn inmiddels van mening dat beide soorten verandering
naast elkaar bestaan.
Kritieke of gevoelige perioden
Om te kunnen ontwikkelen hebben kinderen prikkels uit hun omgeving
nodig zoals liefdevolle aanraking, taal en beweging. Een tijd in de
ontwikkeling waarin bepaalde prikkels de grootste impact hebben en
noodzakelijk zijn voor een normale ontwikkeling, wordt een kritieke
periode genoemd. Vroeger werd door ontwikkelingspsychologen de nadruk
gelegd op het belang van kritieke perioden. Zij gingen ervan uit dat het
onomkeerbare gevolgen had als een kind bepaalde invloeden miste tijdens
kritieke perioden. Inmiddels is ontdekt dat mensen vooral op het gebied
van cognitieve, sociale en persoonlijkheidsontwikkeling flexibeler zijn dan
eerst werd gedacht. Kinderen kunnen latere ervaringen gebruiken om
eerdere achterstanden in te halen. Ontwikkelingspsychologen spreken
, daarom nu liever van gevoelige perioden. In zo’n fase komen bepaalde
vermogens van kinderen optimaal naar voren bij de juiste prikkels. Zo is in
de eerste zes jaar het hersengebied waarin de taal ontwikkeld wordt zeer
actief.
Levensloopmodel
Vroege ontwikkelingspsychologen waren van mening dat de babytijd en de
adolescentie de belangrijkste perioden zijn om te onderzoeken. Zij legden
daarom de focus op deze specifieke perioden. Tegenwoordig wordt de hele
periode vanaf de bevruchting tot en met de adolescentie als belangrijk
gezien. Ontwikkelingspsychologen hebben namelijk ontdekt dat er in elk
levensstadium sprake is van groei en verandering. Zij maken daarom
vooral gebruik van het levensloopmodel waarin de nadruk wordt gelegd op
de groei en verandering in de loop van het leven. Tussen de verschillende
perioden leggen zij verbanden.
Perspectieven op ontwikkeling
Al sinds het ontstaan van de ontwikkelingspsychologie zijn er door
onderzoekers observaties en onderzoeken naar de ontwikkeling van
kinderen gedaan. Hier zijn theorieën uit ontstaan. Een theorie is een
wetenschappelijke uitspraak over iets wat waargenomen is. Een theorie
helpt een onderzoeker om eerdere observaties te begrijpen en ordenen.
Theorieën worden zorgvuldig getest in de vorm van onderzoek. In de
wetenschap is perspectief het standpunt van waaruit theorieën bekeken
en ontwikkeld worden. Verschillende perspectieven op ontwikkeling bieden
ons verschillende inzichten in het gedrag van kinderen en adolescenten. Er
zijn vijf belangrijke perspectieven op de ontwikkeling van het kind:
evolutionair
psychodynamisch
behavioristisch
cognitief
systemisch.
17.2. Ontwikkeling vanuit onze genen
Het evolutionair perspectief probeert de ontwikkeling te verklaren door te
kijken naar dat wat we van onze voorouders geërfd hebben. Dit vindt zijn
oorsprong in het werk van Charles Darwin die in de 19e eeuw de
evolutietheorie ontwikkelde. Ieder kind krijgt van zijn (voor)ouders een
genetische erfenis mee zoals de huidskleur en kleur van de ogen en haar.
Ontwikkelingspsychologen die vanuit het evolutionair perspectief werken,
nemen aan dat we van onze ouders ook bepaalde
Ontwikkelingspsychologie is het onderdeel van de psychologie dat de
veranderingen in gedrag, denken en emotie vanaf de babytijd tot aan de
ouderdom bestudeert. Ontwikkelingspsychologen houden zich met
verschillende onderwerpen uit de levensloop van mensen bezig. Meestal
specialiseren ze zich in een van de thema’s waarin de ontwikkeling
verdeeld wordt. De fysieke ontwikkeling gaat over de groei van het
lichaam, zoals de spieren, de hersenen en de behoefte aan voedsel en
slaap. De cognitieve ontwikkeling heeft betrekking op leren, geheugen,
probleemoplossing en intelligentie. De sociale ontwikkeling gaat over de
sociale relaties en interacties met anderen.
Bij persoonlijkheidsontwikkeling wordt gekeken naar de verschillende
karaktereigenschappen die verschillen van mens tot mens. Binnen hun
bovenstaande specialisatie kijken ontwikkelingspsychologen meestal ook
naar bepaalde leeftijdsgroepen. Kinderen worden meestal in globale
leeftijdsgroepen verdeeld:
de prenatale periode (conceptie tot geboorte)
de baby-, peuter- en dreumestijd
de kleutertijd
de schooltijd
de puberteit en adolescentie.
Geschiedenis van de ontwikkelingspsychologie
Er is niet altijd gekeken naar de ontwikkeling van kinderen zoals dat nu
wordt gedaan. Tot ongeveer 1600 werden kinderen vooral gezien als
miniatuurvolwassenen. In de 19e eeuw werd door steeds meer biologen,
psychologen, pedagogen en filosofen ontdekt dat de kindertijd een
wezenlijk andere fase is dan de volwassenheid. Men werd zich meer
bewust van de invloed van de kindertijd op het daaropvolgende volwassen
leven. Hierdoor werd de ontwikkelingspsychologie als apart vakgebied
erkend. In de eerste helft van de 20e eeuw werden grootschalige,
systematische en langdurige onderzoeken naar kinderen en naar hun
ontwikkeling tijdens de rest van hun leven gestart. De wetenschappers
hebben hiermee de basis gelegd van de huidige ontwikkelingspsychologie.
Centrale vraagstukken
Al in de vroege ontwikkelingspsychologie liepen wetenschappers tegen
vragen aan over de manier waarop naar de ontwikkeling van kinderen
gekeken kan worden. Dit worden ook wel centrale vraagstukken genoemd;
ze komen terug binnen alle thema’s van de ontwikkelingspsychologie. In
,het verleden zorgden deze vraagstukken er soms voor dat de ideeën van
wetenschappers sterk van elkaar verschilden en elkaar tegenspraken.
Inmiddels zijn ontwikkelingspsychologen het erover eens dat verschillende
zienswijzen naast elkaar kunnen bestaan en elkaar kunnen aanvullen.
Nature of nurture
Nature verwijst in de ontwikkelingspsychologie naar erfelijke
eigenschappen en capaciteiten die we van onze ouders
meekrijgen. Nurture heeft betrekking op de omgevingsinvloeden die het
gedrag bepalen. Sommigen daarvan zijn biologisch, zoals de hoeveelheid
en soort voedsel dat een kind krijgt. Andere invloeden zijn sociaal, zoals de
invloed van leeftijdsgenoten en de opvoedingsstijl. Maatschappelijke
factoren zijn ook van invloed, zoals het feit of een kind wel of niet in
armoede opgroeit. Vroeger stonden de wetenschappers van de nature en
nurture tegenover elkaar met hun visie. Tegenwoordig weten we dat
erfelijkheid en omgeving op een complexe manier samenhangen en de
ontwikkeling bepalen.
Continue verandering of discontinue verandering
Ontwikkelingspsychologen gaan uit van twee soorten verandering van
kinderen. Bij continue verandering is de ontwikkeling geleidelijk en vloeien
nieuwe vaardigheden automatisch voort uit een bestaande vaardigheid.
Deze verandering is kwantitatief: de ontwikkeling wordt groter of meer.
Een voorbeeld is hoe de taal geleidelijk ontwikkelt van brabbelen naar
woorden naar hele zinnen. Discontinue verandering gebeurt in aparte
stappen of fases. In elke fase is de ontwikkeling kwalitatief verschillend,
bijvoorbeeld de overgang van kruipen naar lopen. Hoewel lopen volgt op
het kruipen, verschillen deze vaardigheden inhoudelijk sterk van elkaar.
Wetenschappers zijn inmiddels van mening dat beide soorten verandering
naast elkaar bestaan.
Kritieke of gevoelige perioden
Om te kunnen ontwikkelen hebben kinderen prikkels uit hun omgeving
nodig zoals liefdevolle aanraking, taal en beweging. Een tijd in de
ontwikkeling waarin bepaalde prikkels de grootste impact hebben en
noodzakelijk zijn voor een normale ontwikkeling, wordt een kritieke
periode genoemd. Vroeger werd door ontwikkelingspsychologen de nadruk
gelegd op het belang van kritieke perioden. Zij gingen ervan uit dat het
onomkeerbare gevolgen had als een kind bepaalde invloeden miste tijdens
kritieke perioden. Inmiddels is ontdekt dat mensen vooral op het gebied
van cognitieve, sociale en persoonlijkheidsontwikkeling flexibeler zijn dan
eerst werd gedacht. Kinderen kunnen latere ervaringen gebruiken om
eerdere achterstanden in te halen. Ontwikkelingspsychologen spreken
, daarom nu liever van gevoelige perioden. In zo’n fase komen bepaalde
vermogens van kinderen optimaal naar voren bij de juiste prikkels. Zo is in
de eerste zes jaar het hersengebied waarin de taal ontwikkeld wordt zeer
actief.
Levensloopmodel
Vroege ontwikkelingspsychologen waren van mening dat de babytijd en de
adolescentie de belangrijkste perioden zijn om te onderzoeken. Zij legden
daarom de focus op deze specifieke perioden. Tegenwoordig wordt de hele
periode vanaf de bevruchting tot en met de adolescentie als belangrijk
gezien. Ontwikkelingspsychologen hebben namelijk ontdekt dat er in elk
levensstadium sprake is van groei en verandering. Zij maken daarom
vooral gebruik van het levensloopmodel waarin de nadruk wordt gelegd op
de groei en verandering in de loop van het leven. Tussen de verschillende
perioden leggen zij verbanden.
Perspectieven op ontwikkeling
Al sinds het ontstaan van de ontwikkelingspsychologie zijn er door
onderzoekers observaties en onderzoeken naar de ontwikkeling van
kinderen gedaan. Hier zijn theorieën uit ontstaan. Een theorie is een
wetenschappelijke uitspraak over iets wat waargenomen is. Een theorie
helpt een onderzoeker om eerdere observaties te begrijpen en ordenen.
Theorieën worden zorgvuldig getest in de vorm van onderzoek. In de
wetenschap is perspectief het standpunt van waaruit theorieën bekeken
en ontwikkeld worden. Verschillende perspectieven op ontwikkeling bieden
ons verschillende inzichten in het gedrag van kinderen en adolescenten. Er
zijn vijf belangrijke perspectieven op de ontwikkeling van het kind:
evolutionair
psychodynamisch
behavioristisch
cognitief
systemisch.
17.2. Ontwikkeling vanuit onze genen
Het evolutionair perspectief probeert de ontwikkeling te verklaren door te
kijken naar dat wat we van onze voorouders geërfd hebben. Dit vindt zijn
oorsprong in het werk van Charles Darwin die in de 19e eeuw de
evolutietheorie ontwikkelde. Ieder kind krijgt van zijn (voor)ouders een
genetische erfenis mee zoals de huidskleur en kleur van de ogen en haar.
Ontwikkelingspsychologen die vanuit het evolutionair perspectief werken,
nemen aan dat we van onze ouders ook bepaalde
