Aantekeningen colleges Letterkunde van de Verlichting
Intoductie – 9/11/20
Hoorcollege 1 – 10/11/20
De lange achttiende eeuw
- Genootschap Felix Meritis (1788) = ‘Gelukkig door verdiensten’
o Je kwam er alleen in als je mensen kende
- Meritocratie: maatschappijmodel waarin de sociaaleconomische positie van elk
individu is gebaseerd op zijn of haar verdiensten
o Emancipatiestreven
- Voordracht over de anatomie door Andreas Bonn voor het departement der
Tekenkunde van Felix Merites (1792) – Adriaan de Lelie
o Menselijke anatomie tekenkundig en wetenschappelijk
- Koffiehuizen in de achttiende eeuw
o Publieke ruimte, publieke opinie, nieuws (kranten, spelletjes)
o Laagdrempeliger, openbaar, toegankelijk voor niet-leden
o Vermenging middenklasse met lagere klasse (geen geld voor eigen krant)
Wat is Verlichting?
- Immanuel Kant (1724-1804)
- Artikel ‘Beantwortung der Frage: Was ist Aufklärung?’ in Berlijns tijdschrift, groot
publiek
o ‘Antwoord op de vraag: wat is Verlichting?’
- Fysico-theologie: twee manieren om naar de mens te kijken; religieus (Bijbel,
openbaring) en verstand door observatie (inductie) => protestantisme
, - Kenmerkend Verlichting: verbetering van de samenleving en mens individueel,
nurture, betere wereld creëren, vooruitgangsgeloof
Verlicht mensbeeld
- Ontwikkeling van de capaciteit van de rede
- In combinatie met de zintuigen: empirisme
- Autonoom subject: zelfdenkend en zelfbesturend
- Sociaal wezen: religie en staat
- Kritisch t.o.v. autoriteit: religie en staat
- Geloof in voortuitgang en maakbaarheid
- 1700-1800: Buitenhuizen (rijkdom en handelsgeest)
- 1781: Planetarium Elise Eisinga
- 1780-1795: De patriotten
- 1672: Rampjaar, Willem III stadhouder
- 1747: Franse invasie; Willem IV stadhouder
Pruikentijd
- Marie Antoinette
‘Twee meisjes of kunst en natuur’ – Christian Fürchtegott Gellert
- Aandacht voor Duitse literatuur, reactie op dominantie Franse literatuur
1776: Onafhankelijkheidsverklaring Amerika
1780-1784: Vierde Engelse Oorlog
1795: De Nederlandse Revolutie
Jan Saliegeest
- Decadentie, hofleven
- Iemand in saliegeest: komt tot niet, kan niets
1804-1813: Geleidelijke inlijving bij het Franse Rijk
1815-1830: Koninkrijk der Verenigde Nederlanden
- Willem I (eerste koning), zoon van Willem V (laatste stadhouder)
De Nederlandse Republiek en de Verlichting
- Geen soeverein heerser, gewestelijke en lokale autonomie
- Hoge mate van verstedelijking (veel burgers)
- Religieus pluriform ‘omgangsoecumene’ (= als niet-gereformeerde kon men omgaan
met gereformeerden) (verborgen katholieke kerken)
- Toevluchtsoord voor vrijdenkers
- Voldoende fondsen voor kunst en wetenschap
- Florerend boekbedrijf
, Hoorcollege 2 – 17/11/20
Frans-classicisme en Radicale Verlichting
Twee Verlichtingen
De Republiek Frankrijk
- Gematigd Radicaal
- Klassieke bronnen Moderne wetenschap
- Geloof en wetenschap verzoend Antikerkelijk
- Consoliderend Revolutionair
Pierre Corneille (1606-1684)
- Advocaat en schrijver
- Grondlegger Frans-classicisme
- Le Cid (1636)
- La querelle du Cid
- 1647, lid Académie Française
Frans-classicisme
- Poëtische gerechtigheid: wie goed handelt wordt beloon, wie slecht handelt wordt
hiervoor bestraft
- Tragediekomedie: mengeling kenmerken tragedie en komedie; er zijn zowel
verliezers als winnaars, geen centrale held
- Agnitio > onthulling, kennistoename
- Vraisemblance (waarschijnlijkheid); wat er op het toneel gebeurd, moet
waarschijnlijk kunnen zijn / kunnen voorkomen
o Eenheid van tijd en plaats
- Bienséance (decorum); betamelijkheid, in overeenstemming met het fatsoen, de
moraal; geen geweld of overdreven hartstocht; rationaliteit, redelijkheid
o Geen geweld op het toneel
o Sociale klassen gehandhaafd
Nil volentibus arduum (1669-1681)
- Vertaling: ‘Niet is onmogelijk voor degenen die willen’
- Beschavingsoffensief
- Afkeuring hartstochten in aristotelische tragedie
- Uitbanning politieke en religieuze actualiteit
- Sterk moraliserende, veroordelende visie met onmiskenbare elitaire trekken
- Gebruik én misbruik des tooneels – Andries Pels
Balthasar Huydecoper (1695-1778)
- Aanhanger doctrine classique
o Achilles (1719)
o Arzases (1722)
Intoductie – 9/11/20
Hoorcollege 1 – 10/11/20
De lange achttiende eeuw
- Genootschap Felix Meritis (1788) = ‘Gelukkig door verdiensten’
o Je kwam er alleen in als je mensen kende
- Meritocratie: maatschappijmodel waarin de sociaaleconomische positie van elk
individu is gebaseerd op zijn of haar verdiensten
o Emancipatiestreven
- Voordracht over de anatomie door Andreas Bonn voor het departement der
Tekenkunde van Felix Merites (1792) – Adriaan de Lelie
o Menselijke anatomie tekenkundig en wetenschappelijk
- Koffiehuizen in de achttiende eeuw
o Publieke ruimte, publieke opinie, nieuws (kranten, spelletjes)
o Laagdrempeliger, openbaar, toegankelijk voor niet-leden
o Vermenging middenklasse met lagere klasse (geen geld voor eigen krant)
Wat is Verlichting?
- Immanuel Kant (1724-1804)
- Artikel ‘Beantwortung der Frage: Was ist Aufklärung?’ in Berlijns tijdschrift, groot
publiek
o ‘Antwoord op de vraag: wat is Verlichting?’
- Fysico-theologie: twee manieren om naar de mens te kijken; religieus (Bijbel,
openbaring) en verstand door observatie (inductie) => protestantisme
, - Kenmerkend Verlichting: verbetering van de samenleving en mens individueel,
nurture, betere wereld creëren, vooruitgangsgeloof
Verlicht mensbeeld
- Ontwikkeling van de capaciteit van de rede
- In combinatie met de zintuigen: empirisme
- Autonoom subject: zelfdenkend en zelfbesturend
- Sociaal wezen: religie en staat
- Kritisch t.o.v. autoriteit: religie en staat
- Geloof in voortuitgang en maakbaarheid
- 1700-1800: Buitenhuizen (rijkdom en handelsgeest)
- 1781: Planetarium Elise Eisinga
- 1780-1795: De patriotten
- 1672: Rampjaar, Willem III stadhouder
- 1747: Franse invasie; Willem IV stadhouder
Pruikentijd
- Marie Antoinette
‘Twee meisjes of kunst en natuur’ – Christian Fürchtegott Gellert
- Aandacht voor Duitse literatuur, reactie op dominantie Franse literatuur
1776: Onafhankelijkheidsverklaring Amerika
1780-1784: Vierde Engelse Oorlog
1795: De Nederlandse Revolutie
Jan Saliegeest
- Decadentie, hofleven
- Iemand in saliegeest: komt tot niet, kan niets
1804-1813: Geleidelijke inlijving bij het Franse Rijk
1815-1830: Koninkrijk der Verenigde Nederlanden
- Willem I (eerste koning), zoon van Willem V (laatste stadhouder)
De Nederlandse Republiek en de Verlichting
- Geen soeverein heerser, gewestelijke en lokale autonomie
- Hoge mate van verstedelijking (veel burgers)
- Religieus pluriform ‘omgangsoecumene’ (= als niet-gereformeerde kon men omgaan
met gereformeerden) (verborgen katholieke kerken)
- Toevluchtsoord voor vrijdenkers
- Voldoende fondsen voor kunst en wetenschap
- Florerend boekbedrijf
, Hoorcollege 2 – 17/11/20
Frans-classicisme en Radicale Verlichting
Twee Verlichtingen
De Republiek Frankrijk
- Gematigd Radicaal
- Klassieke bronnen Moderne wetenschap
- Geloof en wetenschap verzoend Antikerkelijk
- Consoliderend Revolutionair
Pierre Corneille (1606-1684)
- Advocaat en schrijver
- Grondlegger Frans-classicisme
- Le Cid (1636)
- La querelle du Cid
- 1647, lid Académie Française
Frans-classicisme
- Poëtische gerechtigheid: wie goed handelt wordt beloon, wie slecht handelt wordt
hiervoor bestraft
- Tragediekomedie: mengeling kenmerken tragedie en komedie; er zijn zowel
verliezers als winnaars, geen centrale held
- Agnitio > onthulling, kennistoename
- Vraisemblance (waarschijnlijkheid); wat er op het toneel gebeurd, moet
waarschijnlijk kunnen zijn / kunnen voorkomen
o Eenheid van tijd en plaats
- Bienséance (decorum); betamelijkheid, in overeenstemming met het fatsoen, de
moraal; geen geweld of overdreven hartstocht; rationaliteit, redelijkheid
o Geen geweld op het toneel
o Sociale klassen gehandhaafd
Nil volentibus arduum (1669-1681)
- Vertaling: ‘Niet is onmogelijk voor degenen die willen’
- Beschavingsoffensief
- Afkeuring hartstochten in aristotelische tragedie
- Uitbanning politieke en religieuze actualiteit
- Sterk moraliserende, veroordelende visie met onmiskenbare elitaire trekken
- Gebruik én misbruik des tooneels – Andries Pels
Balthasar Huydecoper (1695-1778)
- Aanhanger doctrine classique
o Achilles (1719)
o Arzases (1722)
