!16/20! samenvatting straf- en strafprocesrecht

STRAFRECHT EN STRAFPROCESRECHT




DEEL I – ALGEMENE ORIËNTATIE:

Het verschijnsel en begrip “strafrecht”:

Strafrecht = het beteugeld recht op straffen  “oog om oog, tand om tand”: begrenst straffen

Strafrecht in de ruime zin:
 Onder welke voorwaarden specifieke gedragingen (misdrijven) specifieke sancties
(strafrechtelijke sancties) kunnen opgelegd en uitgevoerd
 Omschrijven van gedragingen en sancties
 Voorschrijven hoe daartoe bevoegde (publiekrechtelijke) instanties recht (soms plicht)
hebben om misdrijven vast te stellen en sancties op te leggen aan daders

Strafrecht in de ruime zin omvat materieel – en formeel strafrecht:
 Materieel strafrecht: strafbaar gedrag en straffen
 Formeel strafrecht: vastlegging van procedure, vervolging, beoordeling

Samenhang: regels dienen als bescherming en legitimering!

Codificatie:

Strafwetboek (1867)  gewijzigd – in afwachting inwerkingtreding nieuw Strafwetboek
 Klassieke visie: homo economicus = rationeel afwegen van gedrag
 Sociaal verweer tegen idee (determinatie, maatschappijbeveiliging): aparte wetten
 Al te veel verbouwd?  hercodficatie 2024

Wetboek Strafvordering (1808 – 1998):
 Compromis maatschappelijk en individueel belang, efficiëntie en rechtsbescherming
 Inquisitoire en accusatoire procedures

Situering van het strafrecht tussen andere rechtsdisciplines:

Autonomie van het strafrecht:
 Functionele autonomie: eigen normen en belangen, eigen handhavingsapparaat
 Conceptuele autonomie: eigen invulling van begrippen
 Uitzondering: ART. 16 V.T.Sv.  bij misdrijf houdende uitvoering van overeenkomst waarvan
bestaan wordt ontkend of uitlegging betwist, gedraagt strafrechter zich naar burgerlijk recht
 Autonomie strafprocesrecht t.o.v. gerechtelijk recht: ART. 2 Ger. W.  gerechtelijk recht
aanvullend voor zover verzoenbaar met de fundamentele beginselen van strafprocesrecht

Strafrecht = publiekrecht
 Zaak tussen individu en de staat (van openbare orde)
 Burgerlijke schadevordering  privaatrechtelijk ‘aanhangsel’  publieke vordering

Algemeen en bijzonder strafrecht:

1

,  Algemeen strafrecht: vooral in algemeen deel (Boek I) Sw. en in complementaire wetten
(regels die gelden voor alle misdrijven, vullen Strafwetboek aan, maar niet opgenomen)
 Bijzonder deel (Boek II) Sw. (de misdrijven): omschrijving, straffen en specifieke
misdrijfgebonden regels
 Bijzonder strafrecht: rest van de strafwetten, buiten het wetboek

Bijzondere strafwetten: wetten met allerlei strafrechtelijke regels op specifiek, speciaal deelgebied
(materie, personen, plaats), maar vooral sanctiebepalingen aan wetten die in hoofdzaak andere
regels bevatten (belastingen, milieu, arbeidsrecht, , economische regels, bankrecht, …) 
onoverzichtelijk!

ART. 100 = scharnier tussen de algemene regels  specifieke misdrijven (bijzonder strafrecht)

Regels Boek I Sw. zijn van toepassing op misdrijven uit bijzondere strafwetten, behalve …
 Als de bijzondere strafwet uitdrukkelijk afwijkt
 Regels in Boek I i.v.m. deelneming en die i.v.m. verzachtende omstandigheden bij
wanbedrijven (enkel toepasselijk als bijzondere wetgeving uitdrukkelijk toepasselijk verklaart)

Pas op: voor decreten gelden in beginsel alle regels van Boek I!
Deelstaten kunnen daar slechts na ingewikkelde procedure (met goedkeuring federale ministerraad)
eigen regels van algemeen strafrecht maken.


HOOFDSTUK 1 + 2 – HET LEGALITEITSBEGINSEL EN DE BRONNEN VAN HET STRAFRECHT:

Internationale bronnen:

Buitenlands strafrecht: Duits, Frans, Nederlands of Amerikaans strafrecht  rechtsvergelijking
Toepassing buitenlands recht soms nodig: dubbele strafbaarheid, wederzijdse erkenning

Internationaal strafrecht:
 Materieel strafrecht: genocide, misdaden tegen mensheid, oorlogsmisdaden
 Internationale tribunalen en Internationaal Strafhof
 Rechtsmacht van landen en rechtshulp tussen landen (primaire rechtshulp: overnemen van
strafzaken  secundaire rechtshulp: bijspringen in strafzaken)
 Europeanisering: wederzijdse erkenning (met steeds minder voorwaarden en procedures)

Legaliteitsbeginsel: bestraffing is een verregaande inbreuk op de rechten en vrijheden individu, er is
de wet als bescherming tegen willekeur, tegen de macht van de overheid
 Fundamenteel basisbeginsel als moderne opvatting van een rechtsstaat
 Grondwet en internationale verdragen zorgen ervoor dat geen uitzonderingen mogelijk zijn
 Aan “erosie” onderhevig: toenemend aantal wetten, niet zelden vaag of onduidelijk

Voorbeelden:
 Niet altijd duidelijk of iemands gedraging onder de strafwet valt
 Bijzonder strafrecht: bijna alles strafbaar (bv. Decreet begraafplaatsen)
 Verkeer: onaangepaste snelheid
 Deelnemen aan voorbereiding of uitvoering van enige geoorloofde (?!) activiteit van een
criminele organisatie, wetende dat deelneming bijdraagt tot oogmerken van organisatie
 Deelnemen aan activiteiten van terroristische groepen



2

,  Reizen, de grens overschrijden met terroristisch oogmerk, …
 Coronastrafrecht

Materieelrechtelijk verschillende dimensies:
1. Alleen wet stelt welke gedragingen strafbaar zijn, bovendien voldoende precies, opdat
mensen tot wie de norm is gericht, zouden weten wat wel en niet strafbaar is  kan gedrag
hierop afstellen (lex certa – beginsel): te vage wet kan niet (WG)
2. Alleen wet bepaalt straffen (RR)
3. Strafwetten strikt geïnterpreteerd (RR)
4. Strafwetten of nieuwe straffen niet retroactief (WG & RR)

Strafprocedure: hier speelt het legaliteitsbeginsel ook, maar in een andere betekenis
 Andere landen: als tegengestelde van oppertuniteitsbeginsel vervolging  als wettelijke
voorwaarden strafbaarheid voldaan, MOET worden vervolgd (geen beleidsmarge OM 
België: enkel zaken van Europees Openbaar Ministerie)
 Rechtszekerheid als bescherming tegen willekeur
 Uitzonderingen op de grondrechten vereisen een wettelijke basis:
- Die voldoet aan bepaalde kwaliteitsgaranties (toegankelijk, subsidiair, proportioneel)
- Die door overheidsoptreden moet worden gerespecteerd

Internationale bronnen:
 Verdragen met betrekking tot grondrechten: EVRM, IVBPR, BUPO
 Europese integratie
 Raad van Europa, EG – EU
 Post – Lissabon Unie  normalisering (bv. geweld tegen vrouwen)

WET?  federale wet (Grondwet, Wetboek van Strafvordering, Wet voorlopige hechtenis (WVH),
Huizoekingswet, Wet Politieambt)
 Wet in materiële zin: ook krachtens wet, d.w.z. KB’s, MB’s, gemeentereglementen voor zover
ze de perken van de wet niet te buiten gaan!
 Bijvoorbeeld: drugswet, verkeerswet, lijstjes bij koninklijk besluit

Strafprocesrecht: in beginsel federaal
3 echte uitzonderingen (+ randgevallen: verjaring decretale strafbaarstelling):
1. Toekenning hoedanigheid agent/officier gerechtelijke politie aan hun ambtenaren
2. Bewijswaarde pv regelen
3. Gevallen van huiszoeking

Lokaal strafrecht van provincies en gemeenten (anno 2012: GAS)!

Rol provincies en gemeenten hernieuwd belang bij aanpak van coronacrisis:
 Lokale regels over mondmaskers, samenkomsten, avondklok, …
 Probleem van wettelijke basis?
 Pandemiewet kwam pas erg laat in de coronacrisis




HOOFDSTUK 3 – HET LEGALITEITSBEGINEL EN DE INTERPRETATIE VAN DE STRAFWET:

3

, Interpretatiemethoden:

 Restrictieve interpretatiemethode
 Taalkundige interpretatiemethode
 Teleologische interpretatiemethode (bedoeling wetgever, rechtsgoed)
 Progressieve of evolutieve interpretatiemethode (sleutel vs digitaal slot)

ART. 487 Sw.: valse sleutels worden genoemd
 Alle haken, opstekers, lopers, nagebootste, nagemaakte of vervalste sleutels
 Sleutels die door eigenaar/huurder/logementhouder/kamerverhuurder niet bestemd zijn
voor de sloten, hangsloten of voor welk sluitwerk ook, waartoe de schuldige ze gebruikt
 Verloren, zoekgeraakte of weggenomen sleutels die tot het plegen van diefstal dienen
 Evenwel is gebruik valse sleutels alleen een verzwarende omstandigheid, wanneer ze dienen
om voorwerpen te openen waarvan braak verzwaring van straf ten gevolge zou hebben

ART. 484 Sw.: “braak: openbreken/stukbreken/beschadigen/afbreken/wegnemen sluiting enig
huis/gebouw/bouwwerk/aanhorigheden, vaartuig/wagon/voortuig, openbreken gesloten
kasten/meubels, bestemd ter plaatse te blijven en daarin besloten voorwerpen te beveiligen”
 ART. 485 Sw.: met diefstal door middel van braak worden gelijkgesteld …
- Het wegnemen van de meubels waarvan sprake in het vorige artikel
- Diefstal gepleegd met zegelverbreking
 ART. 486 Sw.: inklimming wordt genoemd …
- Binnenkomen over muren/deuren/daken of om het even welke andere afsluiting, in
huizen/gebouwen/binnenpalatsen/bouwwerken/tuinen/parken/besloten erven
- Binnenkomen door een ondergrondse opening niet gemaakt om tot toegang te dienen

Interpretatie van de strafwet  legaliteitsbeginsel!
 Wetgever kiest voor authentieke interpretatie bij ART. 317/11 Sw. (verkrachting)
 Wetgever kiest voor contextuele interpretatie bij ART. 478 – 487bis Sw.
 NSw.: hele reeks begrippen gedefinieerd (ART. 79 – 81 Sw.: bv. adoptant ook bloedverwant)
 Rechtspraak: Hof v Cassatie, Grondwettelijk Hof, EU (prejudiciële vraag voor bindende uitleg)

Verboden: analogische interpretatie in nadeel van de verdachte
 Grens die evolutieve en teleologische interpretatiemethoden niet mogen overschrijden
 Toepassing op vergelijkbare gevallen die door wetgever niet geviseerd waren
 Veel discussie in praktijk: opzettelijk doden ongeboren kind is strafbaar  onopzettelijk
doden (geboren) kind is strafbaar  onopzettelijk doden ongeboren kind (bv ongeval)

Analogie in voordeel van de verdachte kan wel!
 Bijvoorbeeld diefstal tussen echtgenoten: niet strafbaar (ART. 462: geen strafwaardigheid)
 Bij analogie uitgebreid tot andere vermogensmisdrijven: oplichting, misbruik van vertrouwen
 Niet van toepassing op samenwonenden (en niet uitgebreid tot hacking)

Onthouden/oefenen!
1. Bronnen en verhouding
2. Belang publiekrechtelijk karakter (niet privaatrecht)
3. Autonomie en gevolgen
4. Waarvoor dient ART. 100 Sw. (niet) en uitzonderingen!
5. Welke interpretatiemethoden worden verboden?



4