Aardrijkskunde
De aarde in het heelal
1. De structuur van het heelal
1.1 Het planetenstelsel
Een planetenstelsel bestaat uit een ster + objecten die rond de ster bewegen door
zwaartekracht.
Het zonenstelsel: zon + planeten, dwergplaneten, manen, planetoïden, meteoroïden en
kometen.
1.1.1 Heliocentrisme
De zon bevindt zich in het midden van ons zonnestelsel.
De planeten en andere hemellichamen draaien bijna allemaal rondom de zon.
Heliocentrisme = het draaien rond de zon als een centraal punt.
Vroeger dacht men dat alles in ons zonnestelsel rond de aarde draaide. Maar dat klopt
niet.
Geocentrisme = het draaien rond de aarde als centraal punt.
1.1.2 waaruit bestaat ons zonnestelsel?
Dicht bij de zon bevindt zich 4 rotsachtige hemellichamen. Dit zijn de aardse planeten
• Mercurius
• Venus
• Aarde
• Mars
Voorbij de planeet Mars bevindt zich een gordel van planetoïden, de Asteroïdengordel.
Met daarna 4 grote planeten, de gasreuzen.
• Jupiter
• Saturnus
• Uranus
• Neptunus
1
,Daarnaast hebben we ook nog onder andere de dwergplaneet Pluto
Volgorde van de planeten (vanaf de zon)
Mercurius – Venus – Aarde – Mars – Jupiter – Saturnus – Uranus – Neptunus
1.1.3 Verschil planeten en dwergplaneten
• Planeten: Groot en sterk genoeg zijn om in hun baan rond de zon andere
hemellichamen uit de weg te ruimen.
• Dwergplaneten: zijn te klein waardoor er zich in de baan van de
dwergplaneten heel wat hemellichamen zoals gruis en brokstukken
bevinden.
1.1.4 Meteoren, Meteoroïden, Meteorieten en Kometen
Meteoor: een meteoroïden die in de atmosfeer van de aarde komt. ‘Een vallende ster’.
Meteoroïden: een stuk rots, kleiner dan een asteroïde.
Meteoriet: een niet volledig opgebrande meteoor die onze aarde raakt.
Komeet: een stuk ijs, gruis en steen van buiten het zonnestelsel. Meestal met een staart
te zien.
1.1.5 De kruipergordel
De kruipergordel is een ring bestaande uit miljarde komeetachtige lichamen. Deze ring
bevindt zich voorbij de baan van Neptunus.
1.2 afstanden in ons zonnenstelsel en de ruimte
De astronomische eenheid AE
Astronomische eenheid AE is de gemiddelde afstand tussen de aarde en de zon. Het
staat gelijk aan ongeveer 150 miljoen kilometer.
1 AE ≈ 150 000 000 km
Het lichtjaar
Een lichtjaar is de afstand die het licht aflegt in een jaar. Dit is ongeveer 9,46 biljoen
kilometer of 63242 astronomische eenheden.
Deze eenheid wordt vooral gebruikt voor afstanden buiten ons zonnenstelsel. Dit wordt
berekenend door de snelheid van het licht die wordt geschreven als c = 300 000 km/s.
1 lichtjaar = 63242 AE
2
,De lichtseconde
Een lichtseconde is letterlijk de afstand die het licht aflegt in 1 seconde. Namelijk 300
000 km want de snelheid van licht is 300 000 km/s.
1 lichtseconde = 300 000 km
De lichtminuut
Net hetzelfde voor een lichtminuut is dit de afstand die het licht aflegt in 1 minuut, dus
in 60 seconden. 60 .300 000 = 18 000 000 km dus.
1 lichtminuut = 18 000 000 km
1.3 de positie van de aarde in het zonnenstelsel
De aarde is de 3de planeet in het zonnenstelsel vanaf de zon. Ze bevindt zich op 1,0 AE
van de zon.
Oefeningen
I. hoeveel kimometer ligt een ster die 5,45 AE van onze aarde verwijderd ligt?
II. Bereken met hoeveel meter een lichtjaar overeenkomt.
III. De poolster staat op een afstand van 433 lichtjaar van de aarde . berkenen
hoeveel dit in km is.
IV. De ster “Proxima Centaurus x” is vanaf het zonnenstelsel de meest anbije ster.
Op hoeveel lichtjaren afstand staat Proxima Centaurus? Als je weet dat de ster
op 4,0.1016 m afstand ligt.
V. Een astronomische eenheid bedraagt een afstand van 150 000 000 km. Hoeveel
lichtseconden en/of lichtminuten bedraagt dit?
2. Het heelal
Een sterrenstelsel
Een sterrenstelsel is een grote verzameling sterren die door de eigen zwaartekracht bij
elkaar wordt gehouden. In elk sterrenstelsel is ook gas, stof en veroedelijk donkere
materie en energie aanwezig.
Soorten sterrensetelsels:
Een elliptisch sterrenstelsel is een sterrenstelsel dat de vorm heeft van een ellips (bol-
tot lensvorming) en geen spiraalarmen vertoont.
Een spiraalvormig sterrenstelsel is een sterrenstelsel dat een spiraalvormige schijf
heeft met in het centrum een bolvormige/ronde kern en daaromheen een
bolvormige/ronde halo. Deze halo bestaat uit spiraalarmen.
3
, Een balkspiraalvormig sterrenstelsel is een sterrenstelsel dat een balkspiraalvormige
schijf heeft met in het centrum een elliptische kern en daaromheen spiraalarmen die
vanuit een balk in het midden van het stelsel lijken te komen.
elliptisch sterrenstelsel spiraalvormig sterrenstelsel balkspiraalvormig sterrenstelsel
De galaxie – de melkweg – het melkwegstelsel
De melkweg of het melkwegstelsel = het sterrenstelsel waar de Zon zich in bevindt.
De melkweg is een voorbeeld van een balkspiraalstelsel. Het meet ongeveer 100 000
lichtjaar in diameter.
Ons zonnestelsel maakt deel uit van de melkweg. Het zonnenstelsel behoort tot de
orionarm in de melkweg.
Bouw
De galactische schijf: hierin bevindt zich de meeste sterren van de melkweg. De schijf
bevat oude jonge sterren en grote hoeveelheden gas en stof.
Kern: centrum van de galactische schijf. Men denkt dat dit een zwart gat is.
Centrale verdikking: zone rond de kern waaruit de spiraalarmen vertrekken.
Spiraalarmen: langgerekte stroken waar zich veel meer sterren bevinden dan
elders. De armen waaieren naar buiten vanuit de centrale verdikking. Het zonnestelsel
bevindt zich in één van de kleinere armen, de Orionarm.
4
De aarde in het heelal
1. De structuur van het heelal
1.1 Het planetenstelsel
Een planetenstelsel bestaat uit een ster + objecten die rond de ster bewegen door
zwaartekracht.
Het zonenstelsel: zon + planeten, dwergplaneten, manen, planetoïden, meteoroïden en
kometen.
1.1.1 Heliocentrisme
De zon bevindt zich in het midden van ons zonnestelsel.
De planeten en andere hemellichamen draaien bijna allemaal rondom de zon.
Heliocentrisme = het draaien rond de zon als een centraal punt.
Vroeger dacht men dat alles in ons zonnestelsel rond de aarde draaide. Maar dat klopt
niet.
Geocentrisme = het draaien rond de aarde als centraal punt.
1.1.2 waaruit bestaat ons zonnestelsel?
Dicht bij de zon bevindt zich 4 rotsachtige hemellichamen. Dit zijn de aardse planeten
• Mercurius
• Venus
• Aarde
• Mars
Voorbij de planeet Mars bevindt zich een gordel van planetoïden, de Asteroïdengordel.
Met daarna 4 grote planeten, de gasreuzen.
• Jupiter
• Saturnus
• Uranus
• Neptunus
1
,Daarnaast hebben we ook nog onder andere de dwergplaneet Pluto
Volgorde van de planeten (vanaf de zon)
Mercurius – Venus – Aarde – Mars – Jupiter – Saturnus – Uranus – Neptunus
1.1.3 Verschil planeten en dwergplaneten
• Planeten: Groot en sterk genoeg zijn om in hun baan rond de zon andere
hemellichamen uit de weg te ruimen.
• Dwergplaneten: zijn te klein waardoor er zich in de baan van de
dwergplaneten heel wat hemellichamen zoals gruis en brokstukken
bevinden.
1.1.4 Meteoren, Meteoroïden, Meteorieten en Kometen
Meteoor: een meteoroïden die in de atmosfeer van de aarde komt. ‘Een vallende ster’.
Meteoroïden: een stuk rots, kleiner dan een asteroïde.
Meteoriet: een niet volledig opgebrande meteoor die onze aarde raakt.
Komeet: een stuk ijs, gruis en steen van buiten het zonnestelsel. Meestal met een staart
te zien.
1.1.5 De kruipergordel
De kruipergordel is een ring bestaande uit miljarde komeetachtige lichamen. Deze ring
bevindt zich voorbij de baan van Neptunus.
1.2 afstanden in ons zonnenstelsel en de ruimte
De astronomische eenheid AE
Astronomische eenheid AE is de gemiddelde afstand tussen de aarde en de zon. Het
staat gelijk aan ongeveer 150 miljoen kilometer.
1 AE ≈ 150 000 000 km
Het lichtjaar
Een lichtjaar is de afstand die het licht aflegt in een jaar. Dit is ongeveer 9,46 biljoen
kilometer of 63242 astronomische eenheden.
Deze eenheid wordt vooral gebruikt voor afstanden buiten ons zonnenstelsel. Dit wordt
berekenend door de snelheid van het licht die wordt geschreven als c = 300 000 km/s.
1 lichtjaar = 63242 AE
2
,De lichtseconde
Een lichtseconde is letterlijk de afstand die het licht aflegt in 1 seconde. Namelijk 300
000 km want de snelheid van licht is 300 000 km/s.
1 lichtseconde = 300 000 km
De lichtminuut
Net hetzelfde voor een lichtminuut is dit de afstand die het licht aflegt in 1 minuut, dus
in 60 seconden. 60 .300 000 = 18 000 000 km dus.
1 lichtminuut = 18 000 000 km
1.3 de positie van de aarde in het zonnenstelsel
De aarde is de 3de planeet in het zonnenstelsel vanaf de zon. Ze bevindt zich op 1,0 AE
van de zon.
Oefeningen
I. hoeveel kimometer ligt een ster die 5,45 AE van onze aarde verwijderd ligt?
II. Bereken met hoeveel meter een lichtjaar overeenkomt.
III. De poolster staat op een afstand van 433 lichtjaar van de aarde . berkenen
hoeveel dit in km is.
IV. De ster “Proxima Centaurus x” is vanaf het zonnenstelsel de meest anbije ster.
Op hoeveel lichtjaren afstand staat Proxima Centaurus? Als je weet dat de ster
op 4,0.1016 m afstand ligt.
V. Een astronomische eenheid bedraagt een afstand van 150 000 000 km. Hoeveel
lichtseconden en/of lichtminuten bedraagt dit?
2. Het heelal
Een sterrenstelsel
Een sterrenstelsel is een grote verzameling sterren die door de eigen zwaartekracht bij
elkaar wordt gehouden. In elk sterrenstelsel is ook gas, stof en veroedelijk donkere
materie en energie aanwezig.
Soorten sterrensetelsels:
Een elliptisch sterrenstelsel is een sterrenstelsel dat de vorm heeft van een ellips (bol-
tot lensvorming) en geen spiraalarmen vertoont.
Een spiraalvormig sterrenstelsel is een sterrenstelsel dat een spiraalvormige schijf
heeft met in het centrum een bolvormige/ronde kern en daaromheen een
bolvormige/ronde halo. Deze halo bestaat uit spiraalarmen.
3
, Een balkspiraalvormig sterrenstelsel is een sterrenstelsel dat een balkspiraalvormige
schijf heeft met in het centrum een elliptische kern en daaromheen spiraalarmen die
vanuit een balk in het midden van het stelsel lijken te komen.
elliptisch sterrenstelsel spiraalvormig sterrenstelsel balkspiraalvormig sterrenstelsel
De galaxie – de melkweg – het melkwegstelsel
De melkweg of het melkwegstelsel = het sterrenstelsel waar de Zon zich in bevindt.
De melkweg is een voorbeeld van een balkspiraalstelsel. Het meet ongeveer 100 000
lichtjaar in diameter.
Ons zonnestelsel maakt deel uit van de melkweg. Het zonnenstelsel behoort tot de
orionarm in de melkweg.
Bouw
De galactische schijf: hierin bevindt zich de meeste sterren van de melkweg. De schijf
bevat oude jonge sterren en grote hoeveelheden gas en stof.
Kern: centrum van de galactische schijf. Men denkt dat dit een zwart gat is.
Centrale verdikking: zone rond de kern waaruit de spiraalarmen vertrekken.
Spiraalarmen: langgerekte stroken waar zich veel meer sterren bevinden dan
elders. De armen waaieren naar buiten vanuit de centrale verdikking. Het zonnestelsel
bevindt zich in één van de kleinere armen, de Orionarm.
4
