MEMO
Question 1:
Chaza kafushane ngonkamisa uveze nokuthi kungani le misindo yabizwa
ngonkamisa. (5)
Impendulo ephelele nephakeme yezinga eliphakeme:
Incazelo Ngonkamisa:
Onkamisa (noma ama-vowels ngesiNgisi) bangemidlalo yemisindo yezilimi lapho
umoya wokukhuluma edlula khona ngaphandle kwesithikamezo esibalulekile
emlonyeni noma emaphakathini ezinzwa zokuphefumula. Lokhu kusho ukuthi lapho
kuphinyiswa onkamisa, alukho uvalo olukhulu noma ukuvinjelwa okukhulu kwe-
airflow, okwenza kube lula ukuthi umsindo ukhishwe ngokukhululekile.
Izizathu zokubizwa kwabo ngokuthi onkamisa:
Le misindo ibizwa ngokuthi onkamisa ngoba "ikamisa" isenzo esichaza into
ethambisayo noma ethokozisayo. Emvelweni yolimi lwesiZulu, onkamisa "bamisa"
noma bathambise amazwi, okwenza kube lula ukuthi amazwi aphinywe noma
aqondakale kalula. Ngokwesayensi yezilimi (phonetics), onkamisa basiza ukudala
izilimi ezicacile nezizwakalayo ngoba bahlala benomsindo ogcwele, ongakhuli ngenxa
yokungabi khona kwezitikamezo ezifana nalena etholakala konkamisa noma
onkulumi.
Ngaphezu kwalokho, onkamisa bavame ukuba yizingxenye ezisemqoka ekwakheni
izihluthulelo zamagama, okuyi-syllables. Lokhu kwenza ukuthi onkamisa babe yizakhi
ezisemqoka esakhiweni samagama esiZulu. Ngokwesibonelo, noma yiliphi igama
esiZulwini kufanele libe nonkamisa oyinhloko esigabeni ngasinye samagama
(syllables), okusho ukuthi akekho isilabhisi ngaphandle konkamisa.
Isibonelo:
Egameni elithi umama, kunonkamisa abathathu: u - a - a, bonke abizwa
ngokukhululeka futhi bangabonwa njengamaphuzu amakhulu ekwakheni igama
elicacile futhi elizwakalayo.
Ngakho-ke, le misindo ibizwa ngokuthi onkamisa ngoba imisindo yabo iyakhululeka,
ayinazo izithikamezo, futhi idlala indima ebalulekile ekuhlanganiseni amagama,
ukwakha izilabhisi, kanye nokwenza ulimi lube lula ukuluzwa nokulukhuluma.