DE MENS EN GEZONDHEID
Hoofdstuk 1: Wat is gezondheid?
Doelstellingen
1. De student kan volgende begrippen omschrijven en toepassen:
biomedisch ziektemodel, biopsychosociaal ziektemodel, positieve gezondheid,
gezondheidsgedrag, holistische-, collectivistische-, en individualistische
benadering, ziekteattributie, zelfconcept, incidentie, mortaliteit & health literacy
2. De student legt het biopsychosociaal ziektemodel van gezondheid uit en duidt
het verschil met het biomedisch model.
3. De student legt de wisselwerking tussen lichaam en geest op vlak van
gezondheid uit en past deze toe.
4. De student legt het concept van positieve gezondheid uit en past het toe in
verschillende gezondheidscontexten.
5. De student beschrijft de rol van psychologie in gezondheid en past deze toe.
6. De student geeft voorbeelden van verschillende contexten waarin de kennis van
gezondheidspsychologie wordt toegepast.
Wat is gezondheidspsychologie?
➢ Psychologie kan worden gedefinieerd als het wetenschappelijk onderzoek naar
mentale, psychosociale en biologische processen en gedragsmatig functioneren
➢ Empirisme (= het elementaire principe dat we de wereld via zintuiglijke
waarneming kunnen leren kennen)
➢ Inferentie (= redenering waarbij een conclusie wordt afgeleid uit een of meer
permisssen vb. Het regent dus de straten zijn nat)
➢ Integratie cognitieve, ontwikkelings- en sociale theorieën
➢ Toegepast op gezondheid, ziekte en gezondheidszorg
➢ Onderzoek via vragenlijsten, interviews en testen
Chronische aandoeningen zoals depressie, hoge bloeddruk en diabetes verhogen de
gezondheidskosten
Sommige chronische aandoeningen zijn te voorkomen met een gezonde levensstijl
De ziekenfondsen pleiten daarom voor meer preventieve maatregelen
Belgen scoren slecht op 4 belangrijke gezondheidspartners:
➢ Roken: 15,4% rookt dagelijks
, ➢ Alcohol: Belgen drinken meer dan het gemiddelde in OESO-landen en doen
vaker aan bingedrinking
➢ Beweging: slechts 29% haalt de aanbevolen 150 minuten intensieve fysieke
activiteit per week
➢ Voeding: slechts 15% van de volwassenen eet voldoende groenten of fruit
Wat is het verband tussen psychologie en gezondheid?
Koppeling psychologie en gezondheid
➢ Ideeën, kennis en oordelen over gezondheid beïnvloeden gedrag en emoties
➢ Waarom gedragen mensen zich gezond of niet?
Doelen van gezondheidspsychologie
➢ Bevordering en behoud van gezondheid
➢ Verbetering gezondheidszorg en beleid
➢ Preventie en behandeling van ziekte
➢ Identificatie van oorzaken van ziekte en risicofactoren
Gezondheidspsychologie en andere terreinen
➢ Gezondheidspsychologie heeft modellen en theorieën overgenomen en
aangepast die afkomstig zijn van de sociale psychologie, het behaviorisme, de
klinische psychologie en de cognitieve psychologie
➢ Kan gecombineerd worden met andere vakgebieden zoals gedragsgeneeskunde,
medische sociologie, ...
Psychosomatische geneeskunde
➢ geest en lichaam zijn betrokken bij ziekte
➢ bestaat niet meer, term wel nog gebruikt door medische prof
Gedragsgeneeskunde (houdt zich bezig met het beschrijven van de factoren van
gedrag en leefwijze die aan gezondheid en ziekte zijn gerelateerd)
= multidisciplinaire gebied van uitlopende gedragswetenschappen zoals psychologie,
sociologie en gezondheidsonderwijs, in relatie tot geneeskunde en lichamelijke
aandoeningen.
, ➢ Gericht op het voorkomen, behandelen en diagnosticeren van
gesdragsproblemen waaronder gedragsstoornissen bij dieren
Medische psychologie (de term is eerder van toepassing op een beroep dan een
specifiek academisch vakgebied)
Gezondheidspsychologen hebben een holistischer model aangenomen
Wordt gezien als onderdeel van de klinische psychologie
Medische sociologie (houdt zich bezig met gezin, verwantschap en samenleving)
Belicht verwantschap tussen psychologie en sociologie, waarbij gezondheid en ziekte
worden bestudeerd in relatie tot sociale factoren die op mensen van invloed kunnen zijn
Dit vak is gericht op cognities en aannamen van het individu en op zijn reacties op de
buitenwereld en hanteert het uiteraard eerder een psychologisch dan een sociologisch
perspectief
Klinische psychologie (houdt zich bezig met de geestelijke gezondheid en de
diagnose en behandeling van problemen met de geestelijke gezondheid )
Werken meestal binnen de gezondheidszorg en bieden beoordelingen, diagnosen en
psychologische interventies die aan gedragsmatige en cognitieve principes zijn
ontleend
Voor Nederland (NIP = Nederlands Intituut voor psychologen)
Voor België (Belgische Federatie van psychologen)
1.1 Veranderende perspectieven
Gezondheid heeft lichamelijke en geestelijke aspecten
➢ Mensen hebben een relatie tussen lichaam en geest
➢ Bij archelogische vondsten werden er kleine gaatjes in de schedels van mensen
gevonden -> toegeschreven aan het proces van ‘trepanatie’: gat in de schedel
maken om kwade geesten vrij te laten (zouden ziekte veroorzaken)
➢ Ziekte zou een straf van de goden zijn, deze opvatting is in sommige culturen nog
steeds aanwezig
➢ 70% van uitgaven binnen gezondheidszorg > chronische ziekten (depressie,
diabetes, ...)
- Soms te voorkomen met een gezondere levensstijl
, - Ziekenfondsen pleiten voor meer preventie maatregelen
- 4 gezondheidsparameters: roken, alcohol, beweging, voeding (belgen scoren
slecht)
Biomedisch ziektemodel Biopsychosociaal
= de opvattingen dat ziekten en = het standpunt dat ziekten en
symptomen een achterliggende symptomen door een combinatie van
fysiologische verklaring hebben en dat lichamelijke, sociale, culturele en
daarmee ook genezing mechanisch en psychologische factoren kunnen worden
rechtlijnig werkt verklaard
Definitie van gezondheid = afwezigheid Definitie van gezondheid: integratie van
van ziekte biologische, psychologische en sociale
factoren
Diagnose-receptmodel (een ziekte heeft Subjectiviteit en beleving
een oorzaak die via medische interventie - Ziekte -> sujectieve beoordeling
kan worden genezen) - Sociale en culturele factoren
beïnvloeden perceptie van ziekte
Aannames: ziekte is gevolg van interne Sociale en culturele factoren bepalen
veranderingen zoals celmutaties mede of iemand ziek is
Medische interventies Dit model wijst biomedische model niet
• Wegnemen van de af maar verrijkt met de interactie tussen
oorzaak/symptomen verlichten biologische processen en psychologische
• Herstel van de gezondheid en sociale invloeden
Kritiek: Reductionistisch: het reduceert Dit model biedt de mogelijkheid om te
de geest, het lichaam en het menselijk bepalen of fysiotherapie inderdaad nodig
gedrag tot lichaamscellen of tot neutrale is en welke doelen gesteld kunnen
of biochemische activiteit en verklaart worden
problemen ook alleen op dit niveau
• Reductionisme negeert dat
verschillende mensen op
verschillende manieren kunnen
reageren op eenzelfde ziekte
Symptomen zijn het gevolg van een ziekte Kritiek: onduidelijkheid over de zwaarte
die zijn oorsprong buiten het lichaam van elk aspect + tijdsintensieve aanpak
heeft of via inwendige veranderingen
zoals bv celmutaties
Ligt aan de basis van vele succesvolle
behandelingen (vb.
Vaccinatieprogramma’s die hebben
bijgedragen aan het uitgroeien van veel
levensbedreigende infectieziekten zoals
polio en mazelen)
Hoofdstuk 1: Wat is gezondheid?
Doelstellingen
1. De student kan volgende begrippen omschrijven en toepassen:
biomedisch ziektemodel, biopsychosociaal ziektemodel, positieve gezondheid,
gezondheidsgedrag, holistische-, collectivistische-, en individualistische
benadering, ziekteattributie, zelfconcept, incidentie, mortaliteit & health literacy
2. De student legt het biopsychosociaal ziektemodel van gezondheid uit en duidt
het verschil met het biomedisch model.
3. De student legt de wisselwerking tussen lichaam en geest op vlak van
gezondheid uit en past deze toe.
4. De student legt het concept van positieve gezondheid uit en past het toe in
verschillende gezondheidscontexten.
5. De student beschrijft de rol van psychologie in gezondheid en past deze toe.
6. De student geeft voorbeelden van verschillende contexten waarin de kennis van
gezondheidspsychologie wordt toegepast.
Wat is gezondheidspsychologie?
➢ Psychologie kan worden gedefinieerd als het wetenschappelijk onderzoek naar
mentale, psychosociale en biologische processen en gedragsmatig functioneren
➢ Empirisme (= het elementaire principe dat we de wereld via zintuiglijke
waarneming kunnen leren kennen)
➢ Inferentie (= redenering waarbij een conclusie wordt afgeleid uit een of meer
permisssen vb. Het regent dus de straten zijn nat)
➢ Integratie cognitieve, ontwikkelings- en sociale theorieën
➢ Toegepast op gezondheid, ziekte en gezondheidszorg
➢ Onderzoek via vragenlijsten, interviews en testen
Chronische aandoeningen zoals depressie, hoge bloeddruk en diabetes verhogen de
gezondheidskosten
Sommige chronische aandoeningen zijn te voorkomen met een gezonde levensstijl
De ziekenfondsen pleiten daarom voor meer preventieve maatregelen
Belgen scoren slecht op 4 belangrijke gezondheidspartners:
➢ Roken: 15,4% rookt dagelijks
, ➢ Alcohol: Belgen drinken meer dan het gemiddelde in OESO-landen en doen
vaker aan bingedrinking
➢ Beweging: slechts 29% haalt de aanbevolen 150 minuten intensieve fysieke
activiteit per week
➢ Voeding: slechts 15% van de volwassenen eet voldoende groenten of fruit
Wat is het verband tussen psychologie en gezondheid?
Koppeling psychologie en gezondheid
➢ Ideeën, kennis en oordelen over gezondheid beïnvloeden gedrag en emoties
➢ Waarom gedragen mensen zich gezond of niet?
Doelen van gezondheidspsychologie
➢ Bevordering en behoud van gezondheid
➢ Verbetering gezondheidszorg en beleid
➢ Preventie en behandeling van ziekte
➢ Identificatie van oorzaken van ziekte en risicofactoren
Gezondheidspsychologie en andere terreinen
➢ Gezondheidspsychologie heeft modellen en theorieën overgenomen en
aangepast die afkomstig zijn van de sociale psychologie, het behaviorisme, de
klinische psychologie en de cognitieve psychologie
➢ Kan gecombineerd worden met andere vakgebieden zoals gedragsgeneeskunde,
medische sociologie, ...
Psychosomatische geneeskunde
➢ geest en lichaam zijn betrokken bij ziekte
➢ bestaat niet meer, term wel nog gebruikt door medische prof
Gedragsgeneeskunde (houdt zich bezig met het beschrijven van de factoren van
gedrag en leefwijze die aan gezondheid en ziekte zijn gerelateerd)
= multidisciplinaire gebied van uitlopende gedragswetenschappen zoals psychologie,
sociologie en gezondheidsonderwijs, in relatie tot geneeskunde en lichamelijke
aandoeningen.
, ➢ Gericht op het voorkomen, behandelen en diagnosticeren van
gesdragsproblemen waaronder gedragsstoornissen bij dieren
Medische psychologie (de term is eerder van toepassing op een beroep dan een
specifiek academisch vakgebied)
Gezondheidspsychologen hebben een holistischer model aangenomen
Wordt gezien als onderdeel van de klinische psychologie
Medische sociologie (houdt zich bezig met gezin, verwantschap en samenleving)
Belicht verwantschap tussen psychologie en sociologie, waarbij gezondheid en ziekte
worden bestudeerd in relatie tot sociale factoren die op mensen van invloed kunnen zijn
Dit vak is gericht op cognities en aannamen van het individu en op zijn reacties op de
buitenwereld en hanteert het uiteraard eerder een psychologisch dan een sociologisch
perspectief
Klinische psychologie (houdt zich bezig met de geestelijke gezondheid en de
diagnose en behandeling van problemen met de geestelijke gezondheid )
Werken meestal binnen de gezondheidszorg en bieden beoordelingen, diagnosen en
psychologische interventies die aan gedragsmatige en cognitieve principes zijn
ontleend
Voor Nederland (NIP = Nederlands Intituut voor psychologen)
Voor België (Belgische Federatie van psychologen)
1.1 Veranderende perspectieven
Gezondheid heeft lichamelijke en geestelijke aspecten
➢ Mensen hebben een relatie tussen lichaam en geest
➢ Bij archelogische vondsten werden er kleine gaatjes in de schedels van mensen
gevonden -> toegeschreven aan het proces van ‘trepanatie’: gat in de schedel
maken om kwade geesten vrij te laten (zouden ziekte veroorzaken)
➢ Ziekte zou een straf van de goden zijn, deze opvatting is in sommige culturen nog
steeds aanwezig
➢ 70% van uitgaven binnen gezondheidszorg > chronische ziekten (depressie,
diabetes, ...)
- Soms te voorkomen met een gezondere levensstijl
, - Ziekenfondsen pleiten voor meer preventie maatregelen
- 4 gezondheidsparameters: roken, alcohol, beweging, voeding (belgen scoren
slecht)
Biomedisch ziektemodel Biopsychosociaal
= de opvattingen dat ziekten en = het standpunt dat ziekten en
symptomen een achterliggende symptomen door een combinatie van
fysiologische verklaring hebben en dat lichamelijke, sociale, culturele en
daarmee ook genezing mechanisch en psychologische factoren kunnen worden
rechtlijnig werkt verklaard
Definitie van gezondheid = afwezigheid Definitie van gezondheid: integratie van
van ziekte biologische, psychologische en sociale
factoren
Diagnose-receptmodel (een ziekte heeft Subjectiviteit en beleving
een oorzaak die via medische interventie - Ziekte -> sujectieve beoordeling
kan worden genezen) - Sociale en culturele factoren
beïnvloeden perceptie van ziekte
Aannames: ziekte is gevolg van interne Sociale en culturele factoren bepalen
veranderingen zoals celmutaties mede of iemand ziek is
Medische interventies Dit model wijst biomedische model niet
• Wegnemen van de af maar verrijkt met de interactie tussen
oorzaak/symptomen verlichten biologische processen en psychologische
• Herstel van de gezondheid en sociale invloeden
Kritiek: Reductionistisch: het reduceert Dit model biedt de mogelijkheid om te
de geest, het lichaam en het menselijk bepalen of fysiotherapie inderdaad nodig
gedrag tot lichaamscellen of tot neutrale is en welke doelen gesteld kunnen
of biochemische activiteit en verklaart worden
problemen ook alleen op dit niveau
• Reductionisme negeert dat
verschillende mensen op
verschillende manieren kunnen
reageren op eenzelfde ziekte
Symptomen zijn het gevolg van een ziekte Kritiek: onduidelijkheid over de zwaarte
die zijn oorsprong buiten het lichaam van elk aspect + tijdsintensieve aanpak
heeft of via inwendige veranderingen
zoals bv celmutaties
Ligt aan de basis van vele succesvolle
behandelingen (vb.
Vaccinatieprogramma’s die hebben
bijgedragen aan het uitgroeien van veel
levensbedreigende infectieziekten zoals
polio en mazelen)
